DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
Esther de Boer- van
Rijk overleden
BINNENLAND
28ste Jaargang
WOENSDAG 8 SEPTEMBER 1937
No. 8822
DE ABONNEMENTSPRIJS
bedraagt bi| vooruitbetaling:
Voor Leiden 19 cent per week2.50 per kwartaal
Bij onz Agenten 20 cent per week 2.60 per kwartaal
Franco per post 2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 cent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 cent.
TEL. INT. ADMINISTRATIE 93S, REDACTIE IS I
GIRONUMMER 103003. POSTBUS No. U
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT
Gewone Advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
het dubbele van het tarief berekend.
TELEFOONTJES van ten hoogste 30 woorden, waarin be-
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop: S 0.50
V Prol. Veraart beschuldigt.
„Diep te bejammeren is het, dat talrijke
opeenvolgende regeeringen verzuimd heb
ben, complexen van maatregelen te ne
men, waardoor de kring van bezitters
werd uitgebreid'' aldus prof. Veraart
in een rede, die hij heden heeft gehou
den voor den Nederlandschen Bond van
huis- en grondeigenaren en bouwonder
nemers. Een interessante rede, zooals
reeds kan blijken uit het verslag, dat wij
er in dit nummer van ons blad van op
nemen. Interessant om de uiteenzetting
over het eigendomsrecht; interessant om
de opvatting van den hoogleeraar over
ordening en publiekrechtelijke organisa
tie. Wij zouden deze rede gaarne in haar
geheel zien uitgegeven.
Maar dan hopen we er ook in te lezen,
welke concrete „complexen van
maatregelen" de opeenvolgende regee
ringen hadden kunnen ,en dus moe
ten nemen, om den kring van bezitters
bezitters van goederen, die productie
middelen zijn uit te breiden.
Wij zouden wel zulke „complexen van
maatregelen" kunnen "opnoemen; maar
durven toch daarvan niet beweren, dat
deze in de achter ons liggenden tijd, in de
periode, waarschijnlijk do.or prof. Ver
aart bedoeld, hadden kunnen worden
genomen.
Wij gevoelen ons geenszins geroepen,
om die „talrijke opeenvolgende regeerin
gen" vrij te pleiten van plichtsverzuim,
waar plichtsverzuim moet worden ge
constateerd! Maar dat er in dit opzicht
in dit zoo hoogst belaangrijk opzicht
ernstig plichtsverzuim moet worden ge
constateerd, is althans voorzoover wij
hebben kunnen kennis nemen van prof.
Veraart's betoogen, hier en elders
door den Delftschen hoogleeraar niet
aangetoond.
DE WERELD IN
VOGELVLUCHT
Men verwachtte op het partij-congres te
Neurenberg een groote proclamatie van
Hitier. Deze proclamatie is gisteren door
gouwleider Wagner voorgelezen en heeft
tot veler verrassing geen enkele verras
sing gebracht. Zij was betrekkelijk kort
en opmerkelijk rustig van toon en inhoud.
Thans in afwijking met redevoeringen in
vorige jaren, geen felle aanvallen op het
bolsjewisme en de oorlog in Spanje als
mede dè Duitsch-Japansche overeenkomst
werden slechts met enkele woorden aan
geroerd. In tegenstelling met de algemee-
ne verwachting bevatte de proclamatie
ook geen enkele mededeeling over de hou
ding der regeering inzake den strijd met
de Kerken, noch over een mogelijk com
promis met het Vaticaan. Overigens is de
proclamatie terug te brengen tot deze
grondgedachte: „Wat is het toch goed
Duitscher te zijn onder het huidige natio-
naal-socialistische bewind en was is het
overal elders in de wereld (behalve dan
in Italië) toch een rommel en een chaos".
Wij hebben er niets op tegen, dat de Duit-
schers zich tevreden voelen in hun Heimat,
al knaagt hun maag een weinig; wij voe
len ons ook tevreden in ons eigen Holland.
Intusschen hebben noch Duitschland
noch Italië hun houding vastgesteld tegen
over de bijeengeroepen Middellandsche
Zee-conferentie. Rusland heeft de uitnoo-
diging aanvaard.
Gisteren heeft voorts de Belgische pre
mier v. Zeeland zich tegenover het par
lement verdedigd inzake het incasseeren
van zekere bedragen van de Nationale
Bank. Of het parlement met deze verde
diging tevreden is, zal nog moeten blijken.
Vandaag wordt de zitting voortgezet.
MOTORRIJDER OVER DEN KOP
GESLAGEN EN GEDOOD.
EEN ZELDZAME EN VITALE ACTRICE.
Gisteravond om half twaalf is mevrouw
Esther de Boer-van Rijk in' den ouderdom
van ruim 84 jaar in haar woning aan het
Oosteinde te Amsterdam, na een ziekbed
van enkele weken, zacht en kalm ingesla
pen.
Met Esther de Boer-van Rijk is een bij
zonder mensch en een groot en zeldzaam
actrice heengegaan, zeldzaam zelfs in Ne
derland, waar ook andere tooneelmenschen
langer dan vijftig jaar en tot op hoogen
ouderdom hun krachten aan het tooneel zijn
blijven wijden. Weinigen echter kunnen
terugzien op een bijna zestigjarigen too-
neelloopbaan als die van mevrouw de Boer-
van Rijk. Spelend tot slechts weinige
maanden voor haar toch nog bijna onver
wacht overlijden, was zij ook in den fami
liekring tot de laatste weken toe dezelfde
vlugge, geestige vrouw gebleven, die zij de
laatste tien jaren was.
Een geboren actrice, door een onweer
staanbare roeping gedreven naar het too
neel, waar zij ondanks alle moeilijkheden
op jeugdigen leeftijd kwam, van onder op
begon, carrière maakte, roem oogstte en
dat zij trouw bleef tot in den dood.
In 1853 werd zij te Rotterdam geboren
als jongste dochter van een groot gezin, dat
uit traditie en vanwege de toen nog be
staande vooroordeelen tegen het tooneel
weinig ophad met de aspiraties van de jeug
dige Etsher, die haar tooneelambities aan
vankelijk dan ook slechts kon uitleven bij
het dilettantentooneel, waar zij echter zoo
danig boven het gemiddelde uitstak, dat
zij op 19-jarigen leeftijd tijdens een dilet
tanten-concours in de rol van „Mathilde of
een vrouwenhart" als lid van het Rotter-
damsche Dilettantengezelschap „Olympia"
de verguld zilveren medaille verwierf van
de Rederijkerskamer „Nut en Genoegen"
te Gorinchem.
In haar autobiografie „Ik kijk terug"
vertelt zij, hoe zij het jaar daarop bij het
werkelijke tooneel debuteerde in de in-
genuerol van Laura in „Emma Berthold",
bij het gezelschap van Le Gras, van Zuylen
en Haspels. Bij dit gezelschap, dat toenter
tijd een vooraanstaande plaats in de Neder-
landsche tooneelwereld innam, doorliep zij
een voortreffelijke leerschool en tal van
jeugdrollen speelde zij, ten deele onder
leiding van de actrice mevr. Beersman.
Haar streven om vooruit te komen bracht
haar eenige jaren later buiten de lands
grenzen en in 1877 verbond zij zich aan het
gezelschap van Victor Driessens te Ant
werpen en in 1880 trad zij zelfs eenigen tijd
op in het Imperial Theatre en in het Drury
Lane Theatre te Londen.
In 1881 trad zij in het huwelijk met den
musicus Henry de Boer, die op betrekkelijk
jeugdigen leeftijd stierf, nadat hij hem een
dochter, Sophie, geschonken had, die later
zelf de tooneelloopbaan koos.
Inmiddels waren het moeilijke jaren voor
Esther de Boer-van Rijk, die mede door
het overlijden van haar man in het per
soonlijke leven een periode van veel zor
gen doormaakte, terwijl zij op het tooneel
hard moest werken en de gezelschappen
waaraan zij verbonden was dikwijls met
tegenslagen te kampen hadden.
In 1893 werkte zij mede aan de oprich
ting van de Nederlandsche Tooneelvereeni-
ging, waarvan zij tevens societaire werd.
Het werd een periode van belangrijk werk.
Geleidelijk aan was Esther de Boer-van
Rijk een actrice van het eerste plan in Ne
derland geworden, die in 1895 de eervolle
Vannacht is in den bocht van den rijks
weg te Klimmen (Zuid-Limburg) de mo
torrijder J. K.> uit Heerlen, door onbeken
de oorzaak tegen het trottoir en daarna
tegen een hoop steenen gereden. K. sloeg
over den kop en overleed spoedig daarna.
Zijn duo-passagier, de J. uit Heerlen,
werd licht gewond.
De bekende actrice mevrouw Esther
de Boer van Rijk is Dinsdagavond in
den ouderdom van ruim 84 jaar over
leden
uitnoodiging kreeg om naar Berlijn te
komen voor een optreden in het „Neues
Schauspielhaus" en die in 1899 onder veel
belangstelling haar zilveren tooneel jubi
leum vierde als „Moeder Pierrot" in een
muziekdrama van Wormser, „De verloren
zoon".
Omstreeks dezen tijd begon de voor het
Nederlandsche toooneelleven zoo vrucht
bare samenwerking van Herman Heijer-
mans met de Nederlandsche Tooneelver-
eeniging. In Heijermans' stukken vond me
vrouw de Boer-van Rijk rollen, die haar
alle gelegenheid gaven haar bijzondere ta
lenten ten volle te ontplooien en die met
één slag haar naam als een der grootste
actrices van Nederland vestigden tot ver
buiten onze grenzen, zoodat zij bij tal van
gelegenheden deze rollen ook in het bui
tenland vertolkte. Op 24 Dec. 1900 ging
voor de eerste maal Heijermans „Op hoop
van zegen", en bracht Esther de Boer-van
Rijk voor de eerste maal haar creatie van
Kniertje, welke tragische figuur altijd on
verbrekelijk aan haar herinnering verbon
den zal blijven. Kniertje was de rol, die
zij het vaakst gespeeld heeft, Kniertje was
de naam die zij op den duur in den volks
mond ging dragen, „Kniertje-Holland" was
het adres, waaronder de post trouw elke
aldus verzonden voor haar bestemde brief
of telegram uit welk deel van de wereld
ook aan haar woning bezorgde, Kniertje
was de figuur als welke vele schilders en
beeldhouwers haar in den loop der jaren
uitbeeldden.
Toen Maurits Binger in 1918 met zijn
Hollandia Film te Haarlem een poging
deed om hier te lande een Nederlandsche
filmindustrie te vestigen en als eerste ex
periment niet minder dan „Op hoop van
zegen" wilde verfilmen, had zij genoeg
moed om aan dit experiment als Kniertje
haar medewerking te verleenen. En toen
in 1935 zich in Nederland een jonge ge
luidsfilmindustrie had gevestigd verleen
de zij wederom als zoodanig haar medewer
king in de verfilming, die de regisseur
Benno van „Op hoop van zegen" maakte.
Want zoowel op het tooneel als in den
huiselijken kring, die in haar drukke leven
ondanks alle tooneelbeslommeringen een
groote plaats innam, frappeerde zij altijd
weer opnieuw door haar elegante leven
digheid en door haar frischheid van geest,
waardoor zij in alles, dat rondom haar ge
beurde, belang bleef stellen en nooit de
zoo dikwijls door ouderen gekoesterde
vooroordeelen tegen nieuwe dingen had.
Zoo wekte het bijna sensatie in den lande,
toen bekend werd in 1923, dat zij op 70-
jarigen leeftijd nog het zwemdiploma be
haald had.
Het is ondoenlijk en onnoodig, nauw
keurig op te sommen aan welke gezel
schappen zij in de volgende jaren nog ver
bonden was en in welke stukken zij optrad.
Belangrijk werk volbracht zij zoowel bij
het Schouwtooneel onder leiding van Jan
Musch en Adriaan van der Horst als bij
het Vereenigd Tooneel. Successen werden
ook haar genrerollen in „Tropenadel" en
„Suikerfreule" van Henri van Wermeker-
ken en onvergetelijk blijft haar optreden
in „De medailles van de oude vrouw".
Op 9 October 1923 vierde zij haar 50-
jarig tooneeljubileum en in 1928 haar 55-
"jarig jubileum bij het „Schouwtooneel" met
een opvoering van „Moeder", een stuk van
Cor Hermus. In hetzelfde jaar gewerd haar
een koninklijke onderscheiding door haar
benoeming tot ridder in de orde van Oranje
Nassau en een jaar daarop benoemde de
koning der Belgen haar tot ridder in de
Kroonorde van België.
Onder zeer groote belangstelling vierde
zij op 29 Juli 1933 haar tachtigsten ver
jaardag en op 25 September van hetzelfde
jaar in den Amsterdamschen Stadsschouw
burg haar 60-jarig tooneeljub ileum.
Ondanks haar hoogen leeftijd bleef zij
onvermoeid en opgewekt spelen, verheugd
dat zij het werk, dat haai zoo lief was, kon
blijven voortzetten op een leeftijd, dat an
deren tot rust gedwongen werden. Zij koes
terde zich in een opgewekt familieleven
in het gezin van haar dochter, waar zij
mede een belangrijk aandeel had in de op
voeding van haar beide kleinkinderen. En
toen haar kleindochter huwde en naar Pa
lestina vertrok zag zy er verleden jaar
zelfs niet tegen op een reis naar Palestina
te ondernemen, waarmee zij tevens vol
deed aan een hartewensch, om dit land nog
eens te mogen aanschouwen. Kort daarna
echter, verleden jaar, werd zij ziek en was
operatief ingrijpen noodig. Hoewel zij her
stelde en in de afgeloopen wintermaanden
zelfs weer optrad, was zij niet meer geheel
de oude. Haar voornemen om in den loop
van September een afscheidstournee te be
ginnen heeft zij niet meer kunnen uitvoe
ren. Langzaam is zy, nadat zij eenige weken
geleden op het ziekbed werd geworpen,
zwakker geworden en tenslotte is zij heen
gegaan, waarbij het haar ongetwijfeld een
groote troost is geweest, dat allen, die haar
lief waren, in deze laatste dagen bij haar
zijn geweest, want ook haar kleindochter,
die met verlof naar Nederland is gekomen,
Wijlen mevr. Esther de Boer van Rijk
in haar glansrol .Kniertje" in .O»
Hoop van Zegen"
heeft zij voor haar verscheiden nog gezien
en gesproken.
Nederland verliest in haar een bijzon
dere vrouw, een nobel en gaaf mensch van
groot en sterk karakter, en de tooneel-
kunst een begenadigd actrice van bijzon
dere begaafdheid en buitengewone werk
kracht, die in ons volksleven een eigen en
bijzondere plaats innam.
VERGIFTIGE PADDEN
STOELEN GEGETEN
Twee personen overleden
Het gebruik van vergiftige padde
stoelen heeft te Utrecht het leven ge
kost aan twee personen. De student
H., die de vorige week met zijn meisje
en zijn aanstaande schoonmoeder, me
vrouw Wimmershop, in de omgeving
van Hilversum paddestoelen bijeen
zocht, om deze bij een maaltijd te ge
bruiken, heeft zich vermoedelijk ver
gist en naast eetbare ook vergiftige
exemplaren meegenomen. Na het ge
bruik toch van de paddestoelen zijn
alle drie ziek geworden. De moeder
van het meisje is, evenals de student,
aan de gevolgen bezweken. De toe
stand van het meisje is ernstig.
Des voedselresten zijn bacteriologisch
onderzocht en het is daarbij gebleken, dat
men hier zeer vermoedelijk te doen heeft
met de amanita mappa, een paddenstoel,
die tot de basidiomyceten of plaatjeszwam-
men behoort.
Dit nummer bestaat uit
vier bladen.
VOORNAAMSTE NIEUWS
3 pCt. NEDERLANDSCH-INDISCHE
LEENING 1937 A.
Zooals in onze advertenitekolommen
reeds is bekend gemaakt, zal worden over
gegaan tot de uitgifte van een 3 pCt. Ne-
derlandsch-Indische leening ten bedrage
van ƒ912.050.000.tegen een koers van uit
gifte van 96% pCt.
De leening, welke is vrij gesteld van cou
ponbelasting, heeft een looptijd van ten
hoogste 37 jaren. Te beginnen met het jaar
1938 wordt elk jaar op 1 October een aan
tal schuldbewijzen tot een bedrag van ten
minste 24.650.000.-, bij loting aangewezen,
a pari afgelost.
Geheele of gedeeltelijke conversie dan
wel versterkte aflossing kan te allen tijde
plaats hebben.
Van het bedrag ad ƒ912.050.000,is
reeds 340.846.900 geplaatst.
De inschrijving kan geschieden tot op
Vrijdag, 17 September 1937, van des voor
middags 9 tot des namiddags 4 uur bij de
in de advertentie vermelde Bankinstellin
gen, benevens bij het Agentschap van het
Ministerie van Financiën te Amsterdam,
met recht van voorkeur voor houders van
niet-uitgelote, per 18 October 1937 aflos
baar gestelde schuldbewijzen der Neder-
landsch-Indische Conversieleeningen 1934
en 1934A, zoomede van de Nederlandsch-
Indische leening 1934 (3de uitgifte).
De betaling zal moeten geschieden op
Maandag 18 October 1937, tegen in ont
vangstneming van recepissen.
Buitenland
De rijkspartijdag te Neurenberg. (2de
blad).
De houding van Duitschland en Italië
tegenover de Middellandsche Zeeconferen
tie. (2de blad).
De Japanners melden successen in Chi
na. (2de blad).
In de buitengewone zitting van het Bel
gische parlement heeft minister-president
van Zeeland een verklaring afgelegd. (2de
blad).
Een opstand in Paraguay. (2de blad).
Binnenland
De actrice mevr. Esther de BoerVan
Rijk overleden. (1ste blad).
Morgen-(Donderdag) middag GEEN ge
legenheid tot het verkrijgen van juridische
inlichtingen.
BESPREKINGEN OVER LOONS-
VERHOOGIN GIN DE
TWENTSCHE METAALINDUSTRIE.
Men schrijft ons van werknemerszijde:
De vertegenwoordigers van de drie metaal
bewerkersbonden hebben ten kantore van
den metaalbond in 's Gravenhage gecon
fereerd met de directieleden van de Hen-
gelosche firma's Stork, Dikkers en Haze-
meyer over het toekennen van een loons-
verhooging.
Door de organisatiebestuurders is be
toogd, dat de huidige omstandigheden een
beteekenende loonsverhooging niet alleen
wettigen, maar haar zelfs noodzakelijk ma
ken. Zij hebben zulk een verhooging ver
dedigd en zij bepleiten voor de jeugdige
werklieden een verhooging, die vroegere
meer normale verhoudingen tusschen de
loonen der ouderen en die der jongeren
gedeeltelijk herstellen zou. Dit laatste,
omdat de loonen der jongeren tijdens de
crisis wel zeer sterk in de klem zijn geko
men. Van werkgeverszijde is hierop geant
woord, dat de toestand van de bedrijven
nog zoodanig is, dat een belangrijke loons
verhooging gevaar zou kunnen geven voor
werkgelegenheid in de ondernemingen.
Het resultaat der besprekingen is geweest,
dat de werkgevers zich bereid verklaard
hebben om aan de verlangens der organi
saties gedeeltelijk tegemoet te komen.
Nauwkeurig zal worden nagegaan, welke
verhoogingen goedgekeurd kunnen worden.
Op de conferentie, die Maandag 20 Sep
tember zal worden gehouden, zullen de eer
ste resultaten van dit onderzoek aan de or
ganisatie-bestuurders worden voorgelegd.
In den loop der week zullen de organisa
ties met de leden vergaderen, om verslag
van de besprekingen uit te brengen.
NIEUWE MODERATOR VAN DE
R.K. UNIVERSITEIT
Het Hoogwaardig Episcopaat heeft met
ingang van 19 September a.s. aan den zeer-
eerw. pater C. Hoogewegen S. J. op zijn
verzoek op de meest eervolle-wijze ontslag
verleend als moderator der studenten aan
de R.K. Universiteit te Nijmegen onder har
telijk dankzegging voor de talrijke diensten
gedurende tien jaar aan de katholieke stu
denten bewezen en heeft met ingang van
denzelfden datum in gelijke functie be
noemd den zeereerw. pater R. Regout S.J.
Pater Hoogeweegen is benoemd tot lee-
raar aan het St. Ignatius-College te Am
sterdam.
SCHRIFTELIJKE CURSUSSEN K. S. A.
Naar men ons bericht zullen de bekende
schriftelijke cursussen van het Centraal
Bureau der K.S.A. in Sociologie, Volkshuis
houdkunde en Staatsinrichting ook in het
komend seizoen en wel te beginnen in de
maand October wederom gegeven worden.
Men kan zich aanmelden bij het Centraal
Bureau, Steenschuur 17, Leiden, dat des-
gewenscht alle verlangde inlichtingen ver
strekt.
