S)e £eid&^6oti/ïa/iit
7
Leiden als centrum van den markthandel
De directeur van den Markt- en Havendienst over zijn taak
VERKIEZING
PROVINCIALE STATEN
IN ZUID-HOLLAND
26ste Jaargang
ZARERDAG 13 APRIL 1935
No. 8090
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
DE ABONNEMENTSPRIJS bedrgtgt bij Tooruit^etaJïng
Voor Leiden 19 cent per week2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 cent per week 2.60 per kwartaal
Franco per post 2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 cent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 cent
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15 II
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone Advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
het dubbele van het tarief berekend.
TELEFOONTJES van ten hoogste 30 woorden, waarin bo
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop: 0.59
ONZE EIGEN SLEUTELSTAD
De dienst gevestigd in het Waaggebouw
Onze zeer belangrijke
veemarkten
HET OUDE RECHT VAN WAAG.
"Een van onze fraaiste oude gebouwtjes is
de Waag aan de Aalmarkt.
Overweldigd als het thans wordt door het
in aanbouw zijnde hooge pand van Vroom
en Dreesman, lijkt het weg te schrompelen
als een oud mannetje. En toch is de Waag
een stoer en stevig gebouw, en mooi boven
dien. Waar vindt men nog zulk een beeld
houwwerk als van den beroemden Rom-
bout Verhulst, die zijn tijdgenooten alsmede
het bloeiende Waagbedrijf in steen uit
beeldde aan den gevel?
De Waag is den laatsten tijd in beteeke-
nis verminderd en van de vroegere bedrij
vigheid is nog slechts een schaduw over. De
crisis heeft dit op z'n geweten.
In vorige eeuwen was het recht van waag
een privilege, waarop prijs gesteld werd.
Leiden bezat het reeds vóór 1351, in welk
jaar wij er voor het eerst melding van ge
maakt vinden, als van een recht dat de stad
„van ouds" toekwam.
Het Waaggebouw van thans dateert uit
het midden van de 17e eeuw; voor dien
was er, eveneens op de Aalmarkt, een hou
ten koopmansbeurs, waarin het waagrecht
werd uitgeoefend.
De groote weegschalen, welke thans nog
op dezelfde plaatsen hangen, als waar zij
werden opgehangen na den bouw van.de
huidige Waag, torsten vroeger allerlei balen
koopmansgoederen onder het strenge toe
zicht van twee waagmeesters, bijgestaan
door verschillende weetwerkers, knechten,
die in later tijd kraankinderen werden ge
noemd naar de kraan, welke op het haven
hoofd voor de Waag stond en daar in 1863
pas is verwijderd. Er was een heel gilde
van waagwerkers, waarvoor in 1863 nog
een apart reglement door het stadsbestuur
is samengesteld, welk reglement verleden
jaar is vervallen tegelijk met de opheffing
van het aloude gilde. De laatste zelfstandi
ge waagmeester is gepensioneerd en zijn
plaats is thans ingenomen door een ambte
naar, belast met den waag- en ijkdienst.
Nog is de Waag geenszins overbodig en
vooral 's Vrijdags en 's Zaterdags kan het
er levendig naar toe gaan, als de kazen
worden gewogen en de vaten boter. Het
wegen van handelsgoederen speelt echter
geen rol meer, als gevolg der huidige tijds
omstandigheden.
Onbekend terrein.
Zóó kent de doorsnee Leidenaar de Waag,
als gewichtig onderdeel van den kaashan
del. Maar weet hij ook, dat daar het hoofd
kantoor gevestigd is van een dienst, welke
van veel grooter omvang en beteekenis is,
n.l. van den Markt- en Havendienst, waar
van de Waagdienst sinds 1920 een onderdeel
is? Wat weet trouwens het grootste gedeel
te van de stadsbevolking van dit wereldje
apart, dat zich afspeelt op de verkeerswate
ren en op de marktterreinen? Een wereldje,
dat overigens geenszins beperkt is door
enge scherp afgebakende grenzen, maar z'n
vertakkingen heeft dwars door allerlei be-
langengebieden heen naar terreinen, die
er oogenschijnlijk niets mee te maken heb
ben.
Over dat wereldje heeft mij dezer dagen
de directeur van den Markt- en Haven
dienst, de heer L. A. Mennes, op de hem
eigen rustige en vriendelijke manier willen
inlichten. Zijn bureau bevindt zich boven
de hal, waar de groote weegschaal hangt,
een ruim vertrek, dat de geheele breedte
van het Waaggebouw beslaat en met z'n
dikke muren en z'n herinneringen aan den
ouden tijd een indruk wekt van echte oud-
Hollandsche degelijkheid.
De Havendienst
„De Markt- en Havendienst', zoo ving de
heer Mennes zijn uiteenzetting aan, „is een
dienst, welke zich onderscheidt van alle
andere diensten. Hij is in hoofdzaak contro
leerend, vooral de Havendienst. De Markt-
dienst en de Havendienst zijn onder één di
rectie vereenigd, maar feitelijk zijn het
twee geheel verschillende diensten.
DE HEER L. A. MENNES, directeur
van den Markt- en Havendienst.
De Havendienst is voor driekwart poli
tie-toezicht, waarbij doorgaans streng moet
worden opgetreden, bij den Marktdienst
daarentegen moet de noodige soepelheid
betracht worden en moet rekening worden
gehouden met de eigenaardige eischen van
den koophandel.
De taak van den Havendienst is vooral
het waken over de naleving van de ver
schillende wetten, besluiten, reglementen
en verordeningen, welke voor de scheep
vaart gelden. Wij hebben daarbij te maken
niet alleen met de desbetreffende gemeente
lijke verordeningen, maar ook met die van
de provincie, van Rijnland en met diverse
Rijkswetten. Ik verzeker u, dat het niet ge
makkelijk is al die voorschriften uit elkaar
te houden en conflicten met de diverse
lichamen te voorkomen. Ik moet er echter
direct aan toevoegen, dat de onderlinge ver
houdingen uitstekend zijn.
Zoo hebben wij bijv. te maken met de
Waterstaatswetten, die o.a. voorschriften
geven voor het opruimen van gezonken
vaartuigen, over de bevoegdheden bij scna-
de-varen enz. Met het Wetboek van Koop
handel, dat zich ook al met het vraagstuk
van de schade bemoeit. Met het Wetboek
van Strafrecht, bij overtredingen, met de
Schepenwet, met de Wet op de aanvaring,
en vooral niet te vergeten het op deze laat
ste wet berustende Binnenaanvaringsregle-
ment".
„Wordt er op het water nog al eens scha
de gevaren?"
„Wij maken gemiddeld 55 processen ver
baal per jaar; dus ongeveer eens per week,
wegens schade. Er is bijna geen vervoer
middel aan te wijzen, waarvan de bestuur
ders zóó weinig de voorgeschreven ver
keersregels in acht nemen, als het schip,
't Is soms werkelijk meer dan ergerlijk.
Verscheidene schippers kennen nog niet
eens het A, B, C van de scheepvaart en be
grijpen de meest elementaire verkeers-
signalen niet, zooals één stoot op den hoorn
„ik wijk naar stuurboord uit", twee stooten
ik wijk naar bakboord", drie stooten „ik
sla met volle kracht achteruit", vier stooten
„ik kan niet manoeuvreeren".
„Waar wij ook veel mee te maken heb
ben, is de scheepsmeting, waarvan de voor
schriften nog in 1933 gewijzigd zijn. Onze
grondwet is de gemeentelijke tverordening
op de wateren, welke veel overeenkomst
vertoont met de verordening op de straat-
poli tie. Verder is ons de uitvoering opge
dragen van de verordeningen omtrent de
heffing van de havengelden, bruggelden en
liggelden".
Verwikkelingen.
„De handhaving van al die voorschriften
brengt wel eens verwikkelingen mee, vooral
als de voorschriften onderling niet gelijk
luidend zijn.
Zoo is bijv. de door de provincie voorge
schreven verlichting van obstakels in het
vaarwater (gezonken wrakken bijv.) niet
dezelfde als de verlichting welke het Rijk
eischt".
„U spreekt over wrakken. Er hebben in
het Galgewater geruimen tijd een paar
wrakken gelegen. Deze zijn nu eindelijk
opgeruimd".
„Ja, over die wrakken is heel wat te doen
geweest. Provincie en gemeente zijn het
ginder ling oneens over de verplichting tot
opruiming Thans is een voorloopige beslis
sing genomen, dat de gemeente ze zou op
ruimen en dat er later een decisie genomen
zal worden over de vraag, wie de kosten
daarvan dragen zal. Het overleg met Ged.
Staten is nog steeds gaande".
„Verder heb ik hier nog al eens klachten
te behandelen van schippers, die het met
elkaar niet eens zijn of kwestie hebben met
de brugwachters, zoodat ik vaak „rechter"
moet spelen. En dan is er ten slotte nog bet
toezicht op de woonschepen en op de boo
ten, ingericht voor passagiersvervoer. Bij
dit laatste hebben wij weer te maken met
de Wet. op de openbare middelen van ver
voer. Passagiersschepen moeten bijv. voor
zien zijn van een z.g. veiligheidslij n, welke
de maximale belasting aangeeft; deze lijn
mag nergens onder de waterspiegel ver
dwijnen".
De Marktdienst
„De Marktdienst brengt ons weer op ge
heel ander terrein. Daaronder vallen na
tuurlijk op de eerste plaats de regeling
van de markten en de inning van de markt-
gelden, maar ook circussen, wagens, tenten
e.d. ressorteeren onder onzen dienst en al
len, die in de stad openbaren grond in be
slag nemen tot het verkoopen van artikelen,
zooals bijv. de houders van kiosken en van
winkeluitstallingen vóór de gevels.
Leiden is een marktplaats van beteeke
nis. Het is gelegen temidden van een aan
bodemproducten rijke streek en het is dan-
ook geen wonder, dat het als centrum een
bloeiend marktbedrjjf heeft. Het aantal
markten is vrij groot. Daar is bijv. de
groenten- en fruitmarkt alsmede de veilin
gen van groenten en fruit. De markt hier
van is dagelijks op de Bloemmarkt en even
tueel op den Apothekersdijk en Stille Rijn,
en er is steeds een levendige handel, vooral
's morgens.
Verder is er dagelijks een aardappelen-
markt op den Oude Singel; eveneens dage
lijks een brandstoffenmarkt op Oude Singel
en Oude Vest. De vischmarkt, welke vroe
ger vooral bloeide op de Vischmarkt, wordt
thans gehouden op de Voldersgracht en op
de Boommarkt, waar voornamelijk bokking
wordt aangevoerd. De kaasmarkt is bekend
genoeg; wordt gehouden eiken Vrijdag en
sinds 1927 op het nieuwe Kaasmarktterrein,
dat indertijd verkregen werd door afbraak
van het oude invaliden-huis. Ik ben er al
tijd nog trotsch op, dat het initiatief daar
toe indertijd van mij is uitgegaan, want ik
ken geen rustiger en prettiger marktterrein
dan dat. Eiken Zaterdag is er voorts een
botermarkt in de boterhal van de Waag. Op
de Apothekersdijk is er 's Zaterdags een
boom- en bloemmarkt, welke zich het heele
jaar door in een flinke belangstelling mag
verheugen. Een markt, welke vroeger een
kwijnend bestaan leidde op de Boommarkt
was de markt voor gevogelte, honden en
poelierswaren. Ik ben toen op de gedachte
gekomen, die markt onder te brengen bij de
Vrijdagsche veemarkt, omdat ik meende,
dat zij daar thuis hoorde. Die verhuizing
heeft natuurlijk heel wat voeten in de aarde
gehad, omdat het niet zoo eenvoudig is, van
marktplaats en vooral van marktdag te ver
anderen. Maar nu zij eenmaal op de vee
markt gehouden wordt, is zij in beteekenis
reusachtig toegenomen.
Op Vischmarkt, Botermarkt en omgeving
wordt 's Zaterdags de groote algemeene
markt gehouden, verdeeld in een dag- en
avondmarkt. Die verdeeling is theoretisch
en stamt waarschijnlijk'uit een tijd, toen de
dag- en de avondmarkt op afzonderlijke
plaatsen werden gehouden".
„Practisch zal die verdeeling wel alleen
tot uiting komen in een dubbel mar kt geld?"
„Ja, maar ook in de bezetting. Voor som
mige kooplieden is de dag-, voor andere de
avondmarkt van meer belang. Het publiek,
dat beide markten gewoonlijk bezoekt, is
ook anders, 's Avonds hebben de mannen
vrij en nemen dan eens een kijkje, terwijl
het 's morgens meer de huisvrouwen zijn,
die hun inkoopen doen".
„Echte gelegenheidsmarkten zijn de St.
Nicolaasmarkt, welke een algemeene markt
is en van weinig beteekenis; en de 3 Octo-
ber-markt. Vroeger nestelden de kramen
zich op 3 October door de heele stad en
juist op de meest ongewenschte punten.
Op den Stationsweg en den Rijnsburger-
singel was er geen doorkomen aan. Nu is
deze markt geordend op de Beestenmarkt,
Nieuwe Beestenmarkt, Lammermarkt en
Binnenvestgracht".
Zeer belangrijke veemarkten.
„Zeer belangrijk zijn de Vrijdagsche vee
markt en de Dinsdagsche vette varkens-
markt. Tweemaal in het jaar hebben wij
een groote paardenmarkt, n.l. op den eer
sten Woensdag in Juni en September. Af
zonderlijk moeten ook genoemd worden de
j aarlij ksche zes groote lammermarkten, die
van zeer groote beteekenis zijn en wijd en
zijd bekend zijn. De tweede is altijd de
grootste. De eerste wordt gehouden let
u even op! op den Vrijdag na den eer
sten Maandag na 15 Mei. Dat is een onge
schreven wet, die evenwel verklaarbaar
wordt als men bedenkt, dat op den eersten
Maandag na 15 Mei de groote lammer
markt op Texel wordt gehouden. Vlak daar
na is bij ons de eerste groote lammermarkt.
Leiden is een enorm afzetgebied voor lam
meren uit alle deelen van het land. Na eeni-
gen tijd komen ze als schaap weer bij ons
terug".
„De Leidsche veemarkt is een van de
grootste van ons land, niet waar?"
„Alleen Rotterdam en Leeuwarden zijn
I grooter, dan volgt Leiden als nummer drie.
I Wanneer men echter nagaat, dat Rotterdam
zijn grooteren aanvoer van runderen, scha
pen en varkens bereikt over twee dagen
in de week, terwijl Leeuwarden en Leiden
maar één dag hebben, dan moet Leiden
eigenlijk op de tweede plaats gesteld wor
den"
„Wanneer zal het nieuwe veemarktter
rein er ooit komen?"
„Dat beleef ik niet meer. De raad heeft,
zooals men weet, inmiddels besloten tot uit
breiding van het bestaande veemarktter
rein. U zult zich misschien herinneren, dat
in 1922 een K.B. verscheen, waarbij ge
meenten, die een veemarkt hebben, worden
verplicht ,die markt te houden op een van
den openbaren weg of straat afgescheiden
terrein. Onze veemarkt voldeed daaraan
niet, doch. de gemeente, kreeg een dispen
satie van 5 jaar. Toen die termijn langza
merhand ten einde liep, moesten er plannen
gemaakt worden. Aanvankelijk was ik van
meening, dat het beter was, het bestaande
marktterrein geschikt te maken. Het ter
rein was nu eenmaal bekend en geliefd en
de omgeving had zich daarop ingesteld. Op
een terrein buiten de stad ontbrak iedere
accomodatie. De toenmalige directeur van
Gemeentewerken was echter van een ande
re meening; hij prefereerde een terrein bui
ten de stad; niet alleen met het oog op de
kosten, maar ook in verband met de be
staande plannen om een nieuw station te
bouwen bij het Schuttersveld en om een
grooten verkeersweg te maken van Noord
naar Zuid, welke het veemarktterrein zou
splitsen. De raad sprak zich toen in prin
cipe uit voor een verplaatsing naar de
Haarlemmervaart, waar tegelijk een stuk
land werd aangekocht. Plannen werden ge
maakt en als zij verwezenlijkt zouden zijn,
zou Leiden thans de mooiste veemarkt van
het land hebben gehad. Maar de crisis ver
nietigde alle hoop en de Stadhuisbrand ver
nietigde bovendien de papieren plannen.
Inmiddels werd het vraagstuk van de vee
markt urgent, omdat wij geen raad meer
wisten met het steeds toenemend aantal
vee-auto's. Wij hebben op het oogenblik
te zorgen voor de stationeering van onge
veer 200 groote vee-wagens, waar we een
plaats voor moeten vinden. Ik heb voor
gesteld, een deel van het Schuttersveld te
bestemmen voor autoparkeerplaats, het ter
rein om de molen de Valk te slechten, een
verbindingsbrug aan te brengen en het ter
rein van de Leidsche Broodfabriek aan te
koopen. Wethouder Goslinga kwam met
het idee om de markt op de Beestenmarkt
op te. ruimèn en ter compensatie de huizen
aan de Lammermarkt af te breken. En al
dus is door den raad besloten. Er zijn nu
plannen om de uitgebreide veemarkt me
dio September op eenigszins feestelijke
wijze in gebruik te nemen, gepaard gaande
met een tentoonstelling van vee, zuivel enz.
Een voorloopige commissie is benoemd, die
op korten termijn uitnoodigingen verzon
den heeft aan verschillende organisaties.
DIT NUMMER BESTAAT UIT
VIJF BLADEN WAARONDER GE
ÏLLUSTREERD ZONDAGSBLAD.
g i l
VOORNAAMSTE NIEUWS
BUITENLAND.
Meer optimisme te Stresa tengevolge van
Duitsche concessie. (2de blad).
Nieuwe anti-Joodse he actie 4e München.
(2de blad).
BINNENLAND.
Te Nijmegen is een vrouw bij een bin
nenbrand om het leven gekomen. (1ste
blad).
Beeldenfabriek te Venlo tot den grond
afgebrand. (1ste blad).
Doodelijke aanrijding bij Heiloo. (Gem.
Ber. 3de blad).
OMGEVING.
Bij een brand te Woerden werden drie
kinderen met moeite gered. (Rijnstreek,
2de blad).
om afgevaardigden te zenden naar een bij
eenkomst, waarop de nadere uitwerking
van de tentoonstellingsplannen zal worden
besproken. Dat is het 'laatste nieuwtje om
trent de nieuwe veemarkt".
De tarieven.
c
„Zou het. marktwezen niet gestimuieera
worden door lagere tarieven?"
„Onze tarieven houden het midden tus-
schen die van de andere marktplaatsen en
worden steeds vergeleken speciaal met de
tarieven van de grootste tien markten. Men
moet hierbij twee dingen niet over het
hoofd zien, nJ. dat deze gelden betaald
worden door menschen van buiten Leider
en dat er voor alle andere tarieven even
veel aanleiding bestaat tot verlaging als
voor de marktgelden. Als wij het eene tarief
verlagen, moeten wij dat redelijkerwijze
over de heele linie doen".
„'t Is een mooie dienst, de Markt- en Ha
vendienst", zoo besloot ten slotte de heer
Mennes, „en veel omvattend. Met allerlei
gemeentediensten kom ik in aanraking, spe
ciaal met de politie en met gemeentewer
ken, maar ook met menschen van allerlei
slag, met handel en verkeer in velerlei
nuanceeringen. Een buitenstaander ver
moedt dien omvang niet, maar het feit, dat
er aan dezen dienst niet minder dan 110
man vast en los personeel is verbonden,
zegt toch wel iets".
Inderdaad een mooie dienst, die overal in
de stad werkzaam is en toch zoo weinig
wordt gekend door hen, die er niet direct
of zijdelings bij betrokken zijn. Hij regelt
en controleert een belangrijk stuk stads
leven, oefent toezicht op de levensaderen
van he waterverkeer en verzorgt een der
meest typische welvaartsbronnen van Lei
den als centrum van een rijke landelijke
omgeving.
Mr. H. F. A. GEISE.
VOOR
WOENSDAG 17 APRIL 1935
Katholieken, stemt op den
eersten candidaat van
lijst