PROBATUM
VROOM EN
DREESMANN
VLOERBEDEKKING
DE SCHOONMAAKWEEK
WOENSDAG 20 MAART 1935
DE LEIDSCHE COURANT
EERSTE BLAD - PAG. 2
ALS SPECIALE RECLAME
TIJDENS
183 cM. BREED PER EL. .24'
200 cM. BREED PER EL.29'
ABUSIEVELIJK WERD DIT IN ONS
„SCHOONMAAK"BLAD PER METER
GEANNONCEERD
LEIDEN
BAROMETER.
naar waarnemingen verricht ia den
morgen van 20 Maart 1935, medegedeeld
door het Kon. Ned. Met. Inst. te De Bilt.
Hoogste barometerst.: 769.8 te Warschau.
Laagste barometerst.: 744.3 te Thorshavn.
Verwachting tot den avond van 21 Maart:
Zwakke tot matige
Zuidelijke tot Zuid-
Westelijke wind, toe
nemende bewolking,
weinig of geen regen
weinig verandering
in temperatuur.
Het Zuidelijke gebied van hoogen lucht
druk vertoont een beweging naar het Oos
ten, dat in de Poolzee en Groenland blijft
stationair. Een gedeelte van de stationaire
Oceaan-depressie trekt naar het Noord-
Oosten tusschen IJsland en Schotland door
en verbreekt de verbinding van de beide
gebieden van hoogen luchtdruk. De depres
sie breidt zich nog steeds ver naar het Zui
den uit en heeft nog een uitlooper voor de
kust van Portugal. Alleen langs den weg
van de secundaire over de Noorsche Zee
viel neerslag. Op het vasteland is het over
al mooi lenteweer, in Duitschland echter
nog met morgenmist. Blijkens de vliegtuig-
waarnemingen is de atmospheer echter zo-
mersch warm en droog en wordt de tempe
ratuur van het vriespunt eerst boven 3000
meter hoogte gevonden.
De vorst nam in Scandinavië af, doch
bleef in het binnenland van Zweden nog
streng. Het is te verwachten, dat de de-
pressie-invloed in het Noorden zich in het
eerste etmaal nog niet tot in de kustlanden
der Noord- en Oostzee zal doen gevoelen en
dat het weer nog aangenaam lenteachtig
zal blijven.
LUCHTTEMPERATUUR.
12.6 gr. C.
LICHT OP VOOR FIETSERS e*.
Van Woensdagnamiddag 6.41 uur tot
Donderdagmorgen 5.33 uur.
HOOG WATER.
Te Katwijk: op Donderdag 21 Maart wun.
3.30 uur en nam. 3.43 uur.
Het gezongen Passie
verhaal tot en met
Joh. Seb. Bach.
VOORDRACHT PROF.
DR. SMIJERS.
Op uitnoodiging van het Muziekdispuut
der R.-K. S. V. „Sanctus Augustinus" al
hier hield prof. dr. A. Smijers, hooglee
raar in de Muziekwetenschap te Utrecht,
een voordracht over: „De Passie tot en met
Joh. Seb. Bach".
Het is een mooie gelegenheid, aldus prof.
Smijers, nu we in den vastentijd zijn en
weldra weer verschillende passieuitvoerin
gen zullen hooren, eens na te gaan hoe zich
uit de Gregoriaansche passie de grootsche
meerstemmige passie ontwikkeld heeft, zoo
als J. S. Bach die schreef.
De Katholieke Kerk kent in de Goede
Week vier passieverhalen, n.L van Mat
theus, Lucas, Marcus en Johannes, waar
van die van Mattheus en Johannes de be
langrijkste zijn, en ook waarschijnlijk
daarom het meest gecomponeerd.
De allereerste uitvoeringspractijken der
passie zijn ons onbekend. Wel spreekt
reeds Augustinus over een „solemniter le
gere", een op plechtigen toon voorlezen
van de passie. We weten echter niet, hoe
dit precies gebeurde. In de 13e eeuw on-
scheiden we bij het passie-lezen drie voor
drachtswij zen: de verhalende toon van het
verhalende deel, de ernstige toon van Chris
tus woorden, de hooge stem der turba.
Deze drie werden echter alle door één
priester gezongen.
Men verkeert nog in de onzekerheid,
wanneer deze passie voor het eerst door
drie personen gezongen werd.
Peter Wagner spreekt in zijn: „Einfüh-
ring in die Gregorianischen Melodieën" en
Bannister in zijn „Paleografia" over een in
de Vaticana gevonden driestemmige pas
sie; dit is echter een vergissing en geen
driestemmige passie, doch een gedeelte van
het Evangelie van Mattheus.
Ludwig, de groote kenner van de Mid-
deleeuwsche muziek, zegt, nog nooit een
driestemmige passie uit dien tijd te heb
ben gezien.
Zeker in de 15e of 16e eeuw echter werd
de passie meerstemmig gezongen, omdat
dit echter niet alleen gemakkelijker voor
de uitvoerenden was. maar ook meer af
wisseling bood, terwijl de turba ertusschen
vaak meerstemmig waren,, zooals b.v. in
het- „Non in die festo".
We beschouwen nu eenige passiones uit
de 16e eeuw: De muzikale medewerker van
Luther, Johannes Walter, schreef in 1545
(niet in 1530, zooals men eerst aannam)
zijn Mattheus passie. Hiervan is de inleiding
meerstemming, de melodieën zijn in groo
te lijn Gregoriaansch, met slechts hier en
daar een wijziging; de turbae zijn meer
voudig maar hoog eenvoudig gehouden,
b.v. zingend opf c f a en sluitend
op c e g; de tekst is Duitsch.
Op dezelfde wijze componeerde Walter
in plm. 1545 ook een Johannes passie. Ver
melding verdient voorts nog een passie
van Scandellus, waarna wij de eerste mo
tet-passie aanheffen, en wel een werk, dat
men tot voor kort een Mattheus-passie
noemde, en aan Obrecht toeschreef. Het is
echter nóch een Mattheus-passie, nóch van
Obrecht, maar een passie, gecomponeerd
op een gecombineerden tekst uit alle vier
de Evangeliën en wel met het doel, de
Zeven Kruiswoorden, die over Marcus,
Mattheus, Lucas en Johannes verdeeld
zijn, er in te betrekken. Hoewel het werk
gebruik maakt van Gregoriaansche melo
dieën, is het geheel meerstemmig, terwijl
de melodie te beginnen bij de tenor, over
de verschillende stemmen verdeeld is, en
als volgt loopt: tenorbastenoralt
bas etc. Al met al is het, juist wegens zijn
meerstemmigen bouw op de Gregoriaan
sche melodie, een zeer knap werk. Men
diene het eens te hooren door het Haar-
lemsch Madrigaal-koor onder Sam Dres
den!
Vanaf 1538 hebben allen (zelfs menschen
als prof. Wolf) deze passie aangezien als
een werk van een anonymus of van
Obrecht. Nu blijkt echter, dat er te Flo
rence en te Rome een handschrift is ge
vonden uit 1507, op naam resp. van Longa-
val (die aan het hof van Lodewijk XH was)
en van A la Venture. De mogelijkheid is in
het geheel niet uitgesloten, dat beide na
men dezelfde zijn (via: Ongeval mésa-
venture a la Venture) en dat die ook
dit werk, naast reeds zoovele anderen, b.v.
motetten, aan het oeuvre van Obrecht zal
moeten worden ontnomen, en dat men deze
eerste motet-passie klassificeert in de om
geving van Josquin. Beide tot nu toe ge
noemde soorten passies, n.L de Gregoriaan
sche met turbae en de motet-passie, heb
ben in de 16e eeuw vele navolgers ge
vonden, b.v. Cyprianus de Rore.
De katholieke passie bleef ook in de 17e
eeuw dezelfde en de ontwikkeling in vorm
moeten we dan ook zoeken bij de protes-
tantsche passie.
Van Schulze kennen we een in 1653 De-
litsch uitgegeven Lucas-passie: „das bit
tere Leiden und Sterben unseres Hernn";
dat hij juist de Lucas-passie componeert,
verklaart hij aldus: „De diaken legde toen
juist de Lucas-passie uit. Daarom koos ik
dit werk, want: er is nog nooit een Lu
cas-passie gecomponeerd". Het is een werk
met meerstemmige koren, met: dat is wat
nieuws! begeleiding van orgeL De Grego
riaansche melodieën zijn er nog wel in
terug te kennen.
Uit het voorgaande blijkt wel duidelijk,
dat de Lucas-passie van Heinrich Schütz
na 1653 moet zijn geschreven, daar Schul
ze een vereerder van Schütz was en, ten
behoeve van zijn Kerk alle werken van
Schütz had aangeschaft en er dus, toen hij
zijn bovenvermelde verklaring gaf, er nog
geen Lucas-passie van Schütz bij gevonden
had.
Heinrich Schütz (15851672), die een der
grootste figuren uit de 17e eeuw is, schreef
drie passies: de Lucas-passie na 1653, zoo
als wij zagen, de Mattheus-passie in 1666,,
terwijl de Johannes-passie 10 April 1665
gedateerd is. Het Gregoriaansch is in zijn
werk geheel niet meer, noch in tenor, noch
in bas, aanwezig, terwijl het werk ook niet
begeleid was. De uitgave er van door Li-
liënkron, met begeleiding erbij gecompo
neerd, is dus fout. Inplaats van het fcf,
de lyrische toon, bij de Gregoriaansche
passie met turbae, treffen we hier den ge-
transponeerden dorischen toon aan. Dat
we reeds midden in den opera-tijd zitten,
merken we uit het vele dramatische, en
de felle schilderingen, die er in voorko
men, die zich b.v. voordoen in den vorm
van herhalingen, als: der, der ist es! het
geen in felle tegenstelling met de Grego
riaansche passie is. Ook worden bij
Schütz de mogelijkheids grenzen verbreed,
o.a. door toevoeging van sopranen.
Omstreeks 1663 schreef Joh. Sebastiani
zijn passie nach Mattheo (in 1672 te Kö-
nigsberg gedrukt), für 5 singende, 6 spie
lende stimmen, und einem basse continuo.
Hoewel hij nog meerdere instrumenten bij
de bezetting aangeeft, is dit toch de hoofd
zaak, maar: „Wenn nur das Fundament
gut besetzt sei!" (we zijn hier middenin
het general bass Zeialter).
Dat de vormontwikkeling steeds verder
gaat zien we bij deze passie van Sebastiani
o-a. uit: de instrumentale inleiding, wat
iets geheel nieuw is en uit de toevoeging
van choralen, die weliswaar ook vroeger
wel eens in een passie voorkwamen,'maar
dan in dien vorm, dat ze door de geheele
gemeente gezongen werden, b.v.: O Mensch,
bewein dein Sündegrosz", maar niet di
rect voorgeschreven waren.
De ontwikkeling gaat gestadig voort:
Johann Theile geeft in zijn passie, die hij
in 1575 schreef (vijf jaren dus voor de
eerste opera in Hamburg) nauwkeurige
voorschriften aangaande dynamische scha
keeringen (p, pp, f, etc.). Voor het eerst
worden in deze passie 'ook aria's opgeno
men. Voorts geeft hij aanwijzingen, hoe het
werk ook zonder begeleiding uitgevoerd
kan worden. (Men dcnke hier aan een ana
loog geval in de R.-K. kerk, n.l. het orgel-
verbod in den vastentijd).
De tijd, die er ligt tusschen Johann
Theile en Johann Sebastian Bach bevat
vele oratorische passies; de tekst is de
Evangelie-tekst, aangevuld met lyrische of
dramatische gedeelten. Van 1700 tot 1730
worden dan talrijke passies gecompo
neerd, meerendeels op rijm gezette lij
densoverwegingen. Ook de begeleiding be
gint meer en meer op den voorgrond te tre
den.
Veeral wordt als basis voor deze passies
gebruikt de tekst van Brockes o.a. door
Reinhard Keiser, George Friedrich Han
del, Mattheson en Thelemann.
Leipzig, de stad, die 1723 Bach's woon
plaats zou worden, kende ook een oratori
sche passie, nJ. die van Johann Kuhnau
(helaas verloren gegaan), met aria's, con
templatieve of dramatische stukken.
Toen Bach tot Thomascantor te Leipzig
benoemd was, liet hij in 1723 zijn Johan
nes-passie uitvoeren; deze bestond uit den
Evangelie-tekst plus den tekst van Brockes,
misschien componeerde Bach ook nog een
ander werk op dit gebied op tekst van
Picander (1725) (vlg. Spitta lie deel, Bei-
lage), en een werk, eveneens op tekst van
Picander.
Van de in 1731 geschreven Marcus-pas-
sie zijn slechts een vijftil lyrische stuk
ken over.
De Lucas-passie is echter zeker niet van
Bach, hoewel er een autograph van Bach's
hand staat, maar van een anderen com
ponist uit plm. 1700. Dat er een autograph
van dit werk van Bach's hand bestaat, be
hoeft nog heelemaal geen aanleiding te
zijn het werk dan ook op zijn naam te
schrijven, daar Bach Vaak verschillende
werken overschreef om ze te bestudeeren
of om ze bij verschillende gelegenheden
te kunnen-uitvoeren. Feitelijk bezitten we
van Bach dus slechts twee passies: de Mat
theus- en de Johannes.
Herhaaldelijk werden deze omgewerkt
(de Johannes-passie in 1740, de Mattheus
pl.m. 1745). De dateering van de omwer
king dezer passie is niet zoo moeilijk, daar
b.v. in het handschrift van Kirnberger,
een leerling van Bach, dat uit 1741 of 1742
stamt, het choraal: „O Mensch, bewein
dein Sündegrosz", nog niet voorkomt,, en
in 1745 wel bij Bach.
Van groot belang is bij Bach's passies
de toonaarden-kwestie (vgL hiervoor Zeit-
schrift für Musikwisschenschaft XII: Die
Tonartenordnung in Bach's Batthaus-Pas-
sion"). Hierbij moeten we wel bedenken,
dat men toentertijd het karakter van een
bepaalde toonsoort anders aanvoelde dan
thans. Zoo schreef b.v. Mattheson over
den E-dur toonaard, die ons nogal vroo-
lijk voorkomt? :„De E-dur toonaard is zeer
geschikt voor de weergave van groote
droefheid".
De choralen, die in Bach's passie voor
komen, zijn met zorg gekozen. Ook hierbij
vergelijke men bij den herhaalden terug
keer van eenzelfde choraal, den toonaard
en de verschillende stemvoering.
De passie van Bach, als geheel be
schouwd, zien we dus, dat deze is: het Lij
densverhaal van Christus, met daarnaast
solistische deelen, die er niet direct mee
in verband staan en zorgvuldig gekozen
choralen.
De tijd liet niet toe, dat prof. Smijers die
per op de passies van Joh. Seb. Bach in
ging.
De lezing, die een interessanten kijk
wierp op de ontwikkeling van de Grego
riaansche passie tot de meerstemmige in
Bach's tijd, werd opgeluisterd door een
groot aanfal lichtbeelden, terwijl prof.
Smijers herhaaldelijk melodieën en frag
menten voorzong.
N. Z. H. T. M.
Driemaandelijksche conferentie.
Dinsdagmiddag, 19 Maart j.l. had in het
Hoofdkantoor van de Noord-Zuid-Holland-
sche Tramweg Maatschappij te Haarlem
de gebruikelijke driemaandelijksche con
ferentie met de personeelvakvereenigin-
gen plaats.
Ih de eerste plaats kwam ter sprake
eenige uitbreiding van het kosteloos ver
voer per autobus der Maatschappij in den
vacantietijd; wegens de beperkte plaats
ruimte per eenheid verklaarde de Directie
dit verzoek, mede in verband met de ge
ringe ervaring te dezer zake, voorsbands
niet voor inwilliging vatbaar.
In verband met de bespreking omtrent
de bevordering van den bouw van goed-
koope arbeiderswoningen te Voorburg,
kwam ter sprake de bestaande regeling
betreffende den cirkel, binnen welken het
personeel moet wonen onafhankelijk van
de woonplaats-gemeente. De Directie ver
klaarde, dat deze regeling gehandhaafd
zoude worden; mocht dienstbelang wijzi
ging hiervan gewenscht maken, dan zal
overwogen moeten worden, om den straal
van den desbetreffenden cirkel te beper
ken.
Na uitvoerige wederzijdsche besprekin
gen verklaarde de Directie zich bereid, om
poetsers, die voor rijdienst werden aange
wezen, den reglementairen toeslag te ge
ven, indien en zoodra zij gedurende 3 da
gen of langer in een kalenderweek als zoo
danig hebben dienst gedaan in de plaats
van het thans geldende gedurende 14 da
gen of meer in een kalendermaand. Bo
vendien zal nader worden bezien, welk
aantal arbeidsuren in dit opzicht als een
„dag" zal worden beschouwd.
In aansluiting met het vorenstaande
verklaarde de Directie, dat het in de be
doeling ligt, om gaandeweg de functie
„remisebeambte" te doen verdwijnen en
derhalve vacatures in die functie niet aan
te vullen.
Uitvoerig werden besproken de voor-
en de nadeelen van een doorgaanden
dienst den HaagHaarlem; gedurende de
„Flora" wordt een zoodanige dienst ge
deeltelijk gereden; daarmede zal eenige
ervaring in de bedoelde richting worden
verkregen, zoodat op grond van die erva
ring te gelegener tijd een meer juiste be
slissing dan thans, te dezer zake zal kun
nen worden genomen.
Na behandeling van een tweetal onder
werpen van minder belang en na de ge
bruikelijke rondvraag werd de bijeen
komst gesloten.
STAKING BIJ WONINGBOUW.
In de Zeemanlaan.
Nadat het reeds eenigen tijd gedreigd
had, is gisteravond bij den woningbouw
in de Zeemanlaan een staking uitgebro
ken.
Aan de Zeemanlaan worden door den
heer Jansen tachtig woningen gebouwd.
Naar men ons van de zijde der vakorga
nisaties mededeeld, is de staking door de
samenwerkende organisaties, de R. K., de
Chr. en Alg. Bouwvakarbeidersbonden, ge
proclameerd omdat de collectieve arbeids
overeenkomst, welke voor Leiden geldt,
zou worden ontdoken. Het collectieve con
tract voor Leiden immers geeft een ar
beidsloon aan van 28 voor timmerlieden
en metselaars en 24 voor opperlieden.
En er worden nu loonen uitbetaald
zoo deelde men ons mede van resp.
22 en 18, zonder vacantiebon. Dit kan
men doen, door werklieden uit de omge
ving in dienst te nemen, aan wie de aan
nemer niet verplicht is, het Leidsch collec
tief arbeidsloon uit te betalen. Hierdoor is,
zoo merkte men ons op, het collectief ar
beidscontract in het nadeel der Leidsche
arbeiders inplaats van in hun voordeel,
daar het de werkloosheid onder de Leid
sche arbeiders vergroot.
Reeds eerder zijn over deze kwestie tus
schen de hoofdbesturen der vakorganisa
ties en den aannemer besprekingen ge
voerd. Echter zonder resultaat.
Gisteravond hebben de plaatselijke af-
deelingsbesturen opnieuw met het perso
neel vergaderd en er werd besloten de
staking te proclameeren, indien de gestel
de looneischen niet werden ingewilligd.
Daar hedenmorgen van patroonszijde niets
was toegegeven, is het werk vanmorgen
nagenoeg stilgelegd. Slechts 'n twaalftal
van de vijftig arbeiders hebben het werk
voortgezet.
De arbeiders zijn afkomstig uit verschil
lende dorpen uit de omgeving, als Alphen,
Roelofarendsveen en Leimuiden. Slechts
vier zijn er uit Leiden.
De arbeidsbeurzen in de betrokken ge
meenten werden hedenmorgen verwittigd,
dat door middel van die beurzen geen
personeel tewerk kon worden gesteld,
daar zulks bij een georganiseerde staking
aan de arbeidsbeurzen is verboden.
GEMEENTEL. AANKONDIGINGEN.
SCHOUW VAN WEGEN, LANEN ENZ.
Burgemeester en Wethouders van Lei
den brengen te;* algemeene kennis, dat te
beginnen op Maandag 1 April 1935, krach
tens het bepaalde bij artikel 17 der veror
dening van den 6en Juli 1899 (Gemeente
blad no. 15), laatstelijk gewijzigd bij de
verordening van den 9en Juli 1928 (Ge
meenteblad No. 22) op wegen, lanen, stra
ten enz. en wateringen en slooten, schouw
zal worden gedreven over alle wegen, la
nen, paden, straten, kaden, pleinen, hofjes,
stegen, sloppen of poorten en gangen, bene
vens de daarin gelegen of daartoe behoo-
rende bruggen en andere kunstwerken,
voor zoover die bijzonder eigendom zijn,
en, zonder verhindering, door of vanwege
rechthebbenden, voor het publiek verkeer
open staan, alsmede over alle wateringen
en slooten, en de riolen ter vervanging
daarvan gemaakt, benevens de daartoe be-
hoorende sluizen, duikers, buizen, toegangs
kokers, en dergelijke werken, voor zoover
die bijzonder eigendom zijn.
Leiden, 20 Maart 1935.
A. VAN DE SANDE BAKHUYZEN,
Burgemeester.
VAN STRIJEN, Secretaris. 1342
AGENDA
LEIDEN.
Woensdag. Propagandistenvergadering
„Dr. Schaepman", Romanus-zaal,
8.15 uur.
Woensdag, K. J. M. V. „St. Peter Kanis",
<ue heer B. Kras over: Katholieke
Vrijwording in Nederland, „Eigen
Huis", 8.30 uur.
Donderdag, RJEC. Reclasseeringsvereeniging.
St. Vincentiusgebouw, Hoogl. Kerk-
gracht 32, 89 uur.
Vrijdag, Ledenvergadering „St Christoffel",
R.K. Volksbond 8.30 uur.
Dinsdag. Vergadering Lustrumcommissie
„Hoogewoerd en O", Foyer Hoo-
gewoerd no. 87, aanvang 8.30 uur.
De avond-, nacht- en Zondagsdienst der
apotheken wordt van M a a n d a g 18 tot en
met Zondag 24 Maart a.s. waargeno
men door'de apotheken:
P. du Croix, Rapenburg 9, tel. 807; J. E.
M. ten Dijk, Haven 18, telef. 85 en C. van
Zijp, Wilhelminapark 8, Oegstgeest tel 274.
PROPAGANDISTEN VAN
DR. SCHAEPMAN.
Een uwer heeft, blakend van ijver, reeds
het goede voorbeeld gegeven en u spontaan
opgewekt vanavond om 8.15 uur aanwezig
te zijn in de Romanuszaal, achter de Har-
tebrugkerk.
Dit enthousiasme stemt hoopvol en in
dien een vonk daarvan is overgeslagen
op alle anderen, dan gaan we met groot
vertrouwen op den ingeslagen weg verder.
W® gaan verder.
Want de eerste openbare schrede op het
pad der propaganda voor de a.s. verkiezin
gen voor de Provinciale Staten is reeds op
15 Maart jJ. gezet toen dr. Kortenhorst de
Katholieken op zoo eminente wijze heeft
toegesproken.
Nog 3 vergaderingen
zullen voor 17 April belegd worden. Maar
daarover spreken we later.
Het schriftelijk verkiezingsmateriaal is
nu ook in massa uit de persen gerold en
dit dient nu verspreid te worden.
Op verschillende wijzen.
Maar daarover spreken we juist van
avond.
En over nog veel meer.
Een opwekking zal dan ook nauwelijks
noodig zijn.
Het geldt nu meer dan ooit kleur be
kennen!
Vaandellrouw
of
Vaandelvluchtig.
Het antwoord is aan u. Laat Dr. Schaep
man uw leider blijven.
Namens het bestuur van
„Dr. Schaepman":
Mr. H. F. A. DONDERS, voorzitter.
H. LOMBERT, secretaris.
Van de zijde der directie werd ons nog
medegedeeld, dat de arbeiders weliswaar
tegen de hierboven genoemde loonen door
den aannemer van het werk zijn aangeno
men, maar dat toch hedenmorgen hen
door den aannemer is toegezegd, dat er
geen bezwaar zal worden gemaakt tegen
de contractloonen voor Leiden.
Wel behoudt de aannemer zich daarbij
het recht voor zelf de meest volwaardige
arbeidskrachten uit te zoeken. Aan de
genen, die hij dan zal aannemen, zal dan
het volle contractloon worden betaald.
Op een vraag van den aannemer aan de
arbeiders, hedenmorgen gedaan, of zij
hiermede accoord gingen, verklaarden
deze hierop nu nog geen antwoord te kun
nen geven. De directie verzekerde ons
echter, dat, zoo heden geen beslissing
wordt genomen, zij morgen ander perso
neel in dienst zal nemen.
