Wat voor speelgoed krijgen onze kinderen?
neberg zelf. Na eenige jaren begon men
met het maken van figuren, welke geheel
uit deeg werden vervaardigd. Het deeg
werd eenvoudig om een ijzeren geraamte
gevormd.
jongens zouden vermaken, voorafging.
Een oud-Noorscho sage bewijst, dat er
gebruik waren. In het beroemde boek
zelfs uit messing vervaardigde paardjes in
„Hortis Deliciarum" van den abdis Herrad
von Landsberg, die in de 12e eeuw leefde,
komt een miniatuur voor, waarop twee kin
deren stonden afgebeeld met ridderfigu
ren, welke door touwtjes beweegbaar wa
ren.
Jammer is het, dat de poppen der Mid-
deleeuwsche meisjes de eeuwen niet heb
ben kunnen overleven.
Toen de naaimachine haar
intrede deed.
In het begin der 16e eeuw begon men
wat meer zorg te besteden aan het speel
goed. Rijk uitgedoschte poppen, dieren en
andere voorwerpen waren zeer in trek.
Poppen uit hout met stof zijn voor de
meisjes altijd een geliefd speelgoed ge
weest en vooral, toen de naaimachine haar
intrede ging doen.
Eerst veel later kwamen de poppen met
steenen koppen en de poppen met hun fij
ne, porceleinen kopjes, die feitelijk meer
„te pronk" werden gezet, dan dat het kind
er mee mocht spelen.
Speeltuig van ijzer, rubber en
en celluloid. -"^T
Eerst op het einde der 19e eeuw begon
men met het vervaardigen van ijzeren
speelgoed, welk materiaal later werd ver
drongen door rubber, celluloid, enz.
En wie thans het speelgoed van onze
grootouders naast dat onzer kinderen zou
zien, die kan de ommekeer bemerken, het
welk het speeltuig in de laatste eeuw heeft
ondergaan. Het kind stelt zich niet meer
tevreden met het houten paard op wie
len, met den hoepel en den priktol. De
jeugd is verwend doogr .het beweegbaar en
machanisme. -
Alles mechanisch.
Was het mechanisch speelgoed aanvan
kelijk alleen nog voor de kinderen der ge
goede burgers, thans, nu de geheele in
dustrie wordt gedrukt door de heerschende
malaise, is bijna ieder stuk speelgoed on
der het bereik der kinderen. Electrische
treinen, loopend op uitschuifbare rails,
electrische fornuisjes voor de meisjes, me
chanische auto'tjes, vliegtuigen, fietsjes,
autopeds, poppenwagens van echt leder en
rijdend op gummi-bandjes, dat alles staat
voor de moderne jeugd in zijn spel ten
dienste. Maar of de kinderen van heden
zich kostelijker zullen amuseeren met al
dat moderne speelgoed, dan de meisjes,
die zich in vroeger eeuwen slechts tevreden
moesten stellen met een leemen pop en een
stoof als wieg en de jongens, die van een
stoel een trein wisten te maken, staat nog
te bedenken.
Het centrum der speelgoed
industrie.
Het centrum der speelgoed-industrie is
reeds door vele eeuwen heen de Duitsche
provincie Thüringen geweest. Vooral het
stadje Sonneberg bezit in dit opzicht een
wereldvermaardheid.
Om de herinneringen aan de speelgoed
industrie in vroeger jaren levendig te hou
den, heeft men te Sonneberg een speelgoed
museum opgericht, waarin verschillende
op cultureel gebied zeer waardevolle stuk
ken zijn ondergebracht. Zoo vindt men hier
oud houten speelgoed, dat dateert uit het
jaar 1735.
Thiiringer kermis.
Het zijn evenwel niet zoozeer deze stuk
ken welke de algemeene aandacht trek
ken, als wel de groote groepen, zooals de
„Thüringer Kermis", welke in 1918 op de
Een merkwaardige ontwikke
lingsgang, waarbij hout, leem,
glas, brooddeeg, ijzer, rub
ber en cellulooid afwis
selend als het beste
materiaal werd
beschouwd.
leven sinds lange jaren, van vader op zoon,
van de speelgoed-industrie. Hout was het
eerste materiaal, waarmee men in Thürin
gen speelgoed vervaardigde en ook thans
nog is het houten speelgoed dezer streek
zeer bekend. Spoedig echter zocht men een
andere stof, waarmee betere effecten kon
den worden bereikt. Deze stof noemde
men „brooddeeg". Het was een mengsel
van leemwater en meel. Met deze massa
werden eerst houten figuren beplakt, aldus
kon men de gewenschte bijzonderheden
modelleeren. Houten poppen kregen b.v
gezichten of ook gansche hoofden uit
brooddeeg. Voor de houten rompen der
poppen werd door de draaiers, die op het
platteland woonden, gezorgd. Het bewer
ken met brooddeeg en het beschilderen der
poppen geschiedde echter in de stad Son-
rijkste van Europa mag worden genoemd.
Vóór den oorlog was het Sonneberger
gebied met meer dan één derde geïnte
resseerd in de geheele Duitsche speelgoed-
industrie. Dit procent is sindsdien slechts
weinig gedaald.
De gansche Duitsche uitvoer aan speel
goed en kerstversieringen bedroeg in 1929
ongeveer 463.000 dubbele centenaar met
een waarde van 121 millioen Mark. In het
binnenland worden bovendien nog 154.000
dubbele centenaar met een waarde van on
geveer 40 millioen Mark afgezet. Deze cy-
fers klinken misschien dor, doch deze ge
tallen vertegenwoordigen ongetwijfeld
een overweldigende hoeveelheid kinder
vreugde.
H. P. B.
MECHANISME SPANT DE KROON!
Archeologische ontdekkingen.
Wat echter wel zeer opvallend is, is het
feyt, dat de kinderen der oudheid van ge
slacht op geslacht met het zelfde soort' van
speelgoed moeten hebben gespeeld, want
het speeltuig bleef vrijwel onveranderd,
hetgeen men ook weer uit archeologische
ontdekkingen heeft kunnen vaststellen. Ook
heeft men kunnen nagaan, dat het speel
goed in vroeger tijd reeds door bekwame
handwerkslieden inoet zijn vervaardigd.
De kinderen der Grieken en Romeinen
speelden reeds met imitaties van dieren,
gesneden van hout of gebakken van aar
de, welke tevens gekleurd waren. Ook de
hoepels, ratels, knikkers, karren, paarden
en schepen waren reeds vroeg bekend. In
die tijden beschouwde mep het speelgoed
van het kind als iets heiligs en wanneer
het kind zou komen te sterven, dan werd
het'speeltuig in een mand naast het grafje
geplaatst.
Het eerste beweegbare speel-
tuig.
Hoe vaardig de Romeinen en de Grie
ken ook waren in het vervaardigen van
speelgoed, tóch konden zij niet tegen de
Egyptenaren op. die het eerst het beweeg
bare speeltuig hebben ingevoerd. De Egyp
tenaren kenden reeds 1500 jaar vóór Chr.
de beweegbare houten poppetjes, die hun
armen en boenen korden d'">a:en door mid
Van het houten speelgoed der Middel-
eeuwsche kinderen is dan ook niets over
gebleven.
Peppen uit leem vervaardigd.
Uit oorkonden weten wij, dat in de 15e
eeuw in Nürnberg leemen poppen werden
gemaakt, met op de borst meestal een cir
kelvormige holte. Vermoedelijk was zulk
eén pop het eerste geschenk, waarmee pe
ter en meter een doopeling vereerden, in
welke holte dan vermoedelijk de dooppen-
ning werd gelegd.
Leem was het materiaal, dat zich beter
tot op heden kon handhaven. Zielige res
ten van poppen, eens de trots van Middel-
eeuwsche kloosters, wer
den den vaak bij opgravin
gen in Duitsche en Frari-
sche steden aan het licht
gebracht.
Glazen speelgoed-artikelen.
del van touwtjes, waaraan men moest trek
ken. Of dergelijke voorwerpen altijd tot
het kinder-speelgoed hebben behoord, valt
niet met zekerheid te zeggen. Het is zelfs
goed mogelijk, dat sommige voorwerpen,
welke voor speelgoed doorgingen, als af
godsbeeldjes hebben gediend. Bekend is
immers hef feit, dat de Egyptenaren in
hun huis altijd één of meer poppetjes had
den, die door de huisgenooten werden ver
eerd en bewierookt.
Uit het verhaal van de
H. Elisabeth, die op haar
ros naar Eisenach reed om
speelgoed voor haar kin
deren te koopen, weet men
dat men toen ook speel
goed van glas vervaardig
de. Van dit materiaal werd
later druk gebruik ge
maakt. Het had dan ook
het voordeel, dat het een
einde maakte aan de kin
derlijke neiging om te we
ten „wat er in zit".
Het is bijna steeds door
een toeval, wanneer resten
van Middeleeywsch speelgoed bewaard
zijn gebleven. Zoo is het sinds on
heugelijke tijden gebruik, dat te Parijs
op de Seinbruggen kraampjes en winkel
tjes worden gebouwd. Van deze krampjes
nu moet nog al eens speelgoed in de
vier zijn gevallen; bij het baggeren vond
men eenige jaren geleden tenminste een
hoop kinder-speelgoed, waaronder een ge-
wapenden tinnen ridder, die misschien het
leger tinnen soldaatjes, welke later onze
Kleine plastische meesterwerken.
Dergelijke figuurtjes, welke natuurlijk
geheel met de hand werden gekneed, wa
ren vaak zoo smaakvol en sierlijk, dat men
ze als kleine plastische meesterwerken kon
beschouwen. Maar het brooddeeg was een
verraderlijke stof. Wanneer het te snel
droogde, vertoonde het scheuren. Droogde
het langzaam, dan begon het vaak te be
schimmelen. Bovendien was het brooddeeg
een lekkernij voor de in de speelgoed-ma
gazijnen huizende muizen. De schade, wel
ke de speelgoedfabrikanten te Sonneberg
door de muizen hebben geleden, is aanzien
lijk. Vaak gebeurde het, dat een zending
speelgoed werd geweigerd, omdat de mui
zen het hoofd en de beenen van den rui
ter en de pooten van het paard hadden af
geknabbeld.
Papier-maché in toepassing
gebracht.
Het papier-maché, dat in Frankrijk reeds
sinds lang werd gebruikt, deed in Duitsch-
land aan het begin der 19e eeuw zijn in
trede. De minerale stoffen, welke dit ma
teriaal bevat, staan de muizen niet aan en
men had niet langer meer last van deze
dieren. Aanvankelijk werd papier-maché
met de hand bewerkt, maar later gebruik
te men den persvorm uit zwavel, waardoor
het mogelijk werd in korten tijd van een
bepaald monster duizenden exemplaren te
vervaardigen.
Speelgoed in cijfers.
Als men weet, dat meer dan de helft van
het inwonersaantal van het gebied van
Sonneberg rechtstreeks of indirect in
dienst staat van de speelgoedindustrie of
van de bedrijven, welke van haar afhan
gen, dan zal men begrijpen, dat de Sonne-
berger speelgoed-industrie een der belang
voor een gropt deei 'iZ het kinderspeel
goed in den loop der eeuwen onveranderd
gebleven. De kinderen speelden in de oud
heid even goed als onze jeugd met tol
len, springtouwen, ballen en poppen. In
Egyptische graven heeft men kindermum
mies gevonden met een pop in den arm en
op de antieke vazen, afkomstig uit het
oude Egypte, treft men zelfs yo-yo's aan,
een bewijs, 'dat onze, thans al weer uit de
„mode" geraakte yo-yo lang niet nieuw
was.
De verandering van het speeltuig der
kinderen schrijft men vaak toe aan de om
wenteling welke de wereldgeschiedenis
kent, hetgeen evenwel valt te betwijfelen.
Elk tijdperk immers brengt andere en
nieuwe ideeën met zich en een kind past
zich vanzelfsprekend aan bij de heerschen
de denkbeelden. Maar ook de kinderen wil
len verandering in hun vermaak; kindsven
zijn wispelturig in het spel; zij zullen lie
ver iets „anders" willen, dan iets mooiers.
Het feit, dat een kind altijd er op uit is
verandering in het spel te brengen, moet
Plato reeds hebben ingezien, toen hij de
jeugd de voorloopers van een nieuwe ideo
logie noemde.
Het speelgoed in de middel
eeuwen.
Weinig speelgoed, waarmee het Middc1-
eeuwsch kind zich vermaakte, is bestand
gebleken tegen den tand des tijds. Het
speelgoed in die eeuwen stond op niet zoo
hoogen trap als in de klassieke oudheid.
Het huiselijk leven in die dagen was
vrij primitief; comfort ontbrak bijna ge
heel, zoodat het geen wonder is, dat de
Middeleeuwen geen producten van hooge
kunstwaarde op dit gebied wisten voort
te brengen.
Van hout en brooddeeg.
Reeds vóór den 30-jarigen oorlog dreef
de bevolking van deze streek reeds han
del in houten speelgoed. Talrijke gezinnen
Geen wonder dan ook, dat deze uiterst
natuurlijke groep te Brussel met den
Grand Prix werd bekroond. Dergelijke
groepen zijn sinds tientallen jaren een spe
cialiteit van de Sonnebergsche speelgoed
industrie geweest.
Wereldtentoonstelling te Brussel werd ver
toond. Deze groep, welke zeer kunstig uit
hout is gesneden, heeft een afmeting van
12 x 17 meter en stelt het Marktplein van
het kleine stadje voor, waarop zich het
drukke jaarmarktleven afspeelt. Niets,
maar dan ook geen enkele bijzonderheid,
hebben de kunstenaars, die aan deze groep
hebben gewerkt, vergeten.
Op het plein ziet men de Kermisreizigers
met clowns, berentemmer, kunstrijdsteer
en straatmuzikant in bonte mengeling bij
een. Zelfs de bekende Thüringer mantel,
waarin een vrouw haar zuigeling draagt,
is hier in miniatuur aanwezig.
