^Iveet Hliikil
PEIK&CLOPPENBURC
VRIJDAG 26 OCTOBER 1934
Ut LEIUSLHE LUUK ANT
DERDE BLAD. - PAG. 9
leuk staat voor een
J«J_eJ_n£_J_o_n_g_e_n?
„Een jasje met
slobbroek en
hoedje van de-
zelfde sto f."
Wij hebben een
schitterende collectie
en niet duur.
STADSNIEUWS
Ambtsaanvaarding
prof. dr. A. E. van Arkel
Rede over: Nieuwere inzichten
in de Scheikunde
Hedenmiddag heeft prof. dr. A. E. van
Arkel, nieuw benoemd hoogleeraar in de
faculteit der wis. en natuurkunde aan de
Leidsche Universiteit, om onderwijs te ge
ven in de anorganische scheikunde, als op
volger van prof. dr. Schreinemakers, zijn
ambt aanvaard met het houden van een
inaugureele rede, in het groot-auditorium
der universiteit, over: „Nieuwere inzich
ten in de Scheikunde". I
Spr. ging de veranderingen en de gevol
gen voor de naaste toekomst na van de
nieuwe beschouwingswijzen en nieuwe ex-
perimenteele hulpmiddelen, die de schei
kunde in de laatste decennia hebben be-
invloed. Het eigenlijke wetenschappelijke
doel der analyse, het opsporen van de
bouwsteenen van alle materie de ele
menten is practisch reeds bereikt. De
analytische scheikunde blijft echter bij alle
onderzoek onmisbaar; aan verbetering der
analytische methoden wordt nog steeds ge
werkt. Naast de analyse kwam al spoedig
het probleem, methoden te vinden om uit
eenvoudige verbindingen meer gecompli
ceerde op te bouwen. Een eigenlijk eind
doel bestaat hier niet. Een bepaalde grens
der mogelijkheden is niet gegeven. Zelfs
de voor het levend organisme zoo belang
rijke vitaminen worden tegenwoordig op
groote schaal uit andere stoffen bereid.
Ter verklaring van de eigenschappen
der verschillende verbindingen waren ech
ter analyse en synthese niet voldoende, de
natuurkunde moest te hulp worden geroe
pen. Van bijzonder grooten invloed is ge
weest de kinetische gastheorie, de thermo
dynamica of warmteleer, de laatste zelf in
buitengewone mate.
Voortgaande zette spr. de ontwikkeling
uiteen van onze kennis der atomen. In
zicht in de eigenschappen der verbindin
gen is eerst mogelijk geworden sedert men
door het werk van Thomson, Rutherford,
Bohr, Schroedinger en vele anderen een
veel beter inzicht gekregen heeft in den
bouw en de eigenschappen der atomen.
Kossel is de man geweest, die de electro-
statische aantrekking als oorzaak heeft
aangewezen van de chemische binding, die
ook wel heteropolaire binding genoemd
wordt en waardoor het probleem terugge
bracht is tot een eenvoudig probleem der
electro-statica.
Echter stelt de opvatting der binding als
een electrostatisch verschijnsel slechts een
eerste benadering van het probleem voor,
welke voor een groot aantal gevallen vol
komen ontoelaatbaar is met name, wanneer
het gaat om.de binding tusschen twee ge
lijke atomen. In deze gevallen krijgen wij
een geheel-ander type van'binding, de z.g.
homoiopolaire, waarvan het wezen ons
eerst iets duidelijker geworden is door de
ontwikkeling der golfmechanica.
Het is zelfs zeer wel mogelijk, dat bij
iedere verbinding de binding een gedeel
telijk homoiopolair, gedeeltelijk heteropo-
lair karakter draagt. Het zal de taak der
toekomst zijn, uit te maken, op welke wijze
in ieder speciaal geval de binding moet
worden beschouwd. Intusschen brengt de
golf-mechanische behandeling der chemi
sche binding groote mathematische moei
lijkheden mede, hetgeen ten gevolge heeft,
dat het gebied der homoiopolaire binding
tot nu toe hoofdzakelijk door theoretische
physici bewerkt is. In de toekomst zal
naast mathematische kennis ook chemische
ervaring een rol moeten spelen; alleen
voor chemici met een ruime mathematische
ontwikkeling zal het mogelijk zijn, in dit
gebied door te dringen.
Voorts behandelde spr. nog eenige ex-
perimenteele hulpmiddelen, ^ooals de
Röntgen-analyse bij het onderzoek van
kristallen en bij het onderzoek van niet ge
kristalliseerde verbindingen en „amorfe"
vaste stoffen. Ook de analyse met behulp
van electronenstralen zal in de toekomst
misschien een nog belangrijker hulpmiddel
kunnen worden dan de Röntgen-analyse.
Theoretische beschouwing en experiment
hebben er toe geleid, dat wij ons meer dan
vroeger bewust worden van de realiteit
van atomen en moleculen en van de be-
teekenis, die dit heeft voor het begrijpen
van de eigenschappen der stoffen. Veel
minder dan vroeger schrikken wij er voor
terug, gebruik te maken van schematische
molecuul-modellen.
Spr. zeide vervolgens, dat de scheikun
dige zich in de naaste toekomst meer en
meer voor problemen gesteld zal zien, die
voor een oplossing eens deels een dergelij
ke mathematische scholing, anderzijds een
vertrouwdheid met physische methoden
van onderzoek zullen eischen, wanneer al
thans de scheikundigen zelf hun proble
men zullen willen uitwerken. Hierbij zal
bij de opleiding der aanstaande chemici
rekening moeten worden gehouden. Naar
mijn meening zal er behoefte komen aan
chemici, die een voldoende mathematische
kennis bezitten om de problemen der che
mische binding ter hand te kunnen nemen.
Evenzeer zal er vraag zijn naar scheikun
digen, die de röntgentech'.üek beheerschen:
zij, die met succes in fotochemische rich
ting werkzaam zullen willen zijn, zullen
evenmin als de vorige groepen een behoor
lijke kennis der atoomtheorie kunnen ont
beren.
Nu zal men misschien opmerken, dat een
dergelijke opleiding niet scheikundigen
doch veeleer natuurkundigen zal kweeken
en dat het dus rationeeler zal zijn, deze ge
bieden door physici te laten bewerken. Dit
lijkt mij echter niet juist. De ervaring leert,
dat de natuurkundigen zich in het alge
meen minder aangetrokken voelen tot che
mische problemen, evenals de mathemati
cus in het algemeen minder belangstelling
toont voor physische problemen. Zeer dik
wijls zien wij echter het omgekeerde. Het
zou niet moeilijk vallen tallooze voorbeel
den aan te halen van scheikundigen, wier
werk en belangstelling zich steeds meer in
natuurkundige richting bewogen. Het is
om deze reden, dat ik verwacht, dat de
nieuwe physische chemie, zal moeten uit
gaan van scheikundigen, toegerust met een
behoorlijke dosis kennis van theoretische
en experimenteele natuurkunde.
Prof. van Arkel besloot zijn rede met de
gebruikelijke toespraken.
VER. TOT BEVORDERING DER
BOUWKUNST
De heer Herm. Martin over: „De Kunst
wonderen van het oude Vlaanderen".
In het Nutsgebouw werd gisteravond
onder voorzitterschap van den heer C. Kil-
jan de 254e vergadering gehouden van de
Vereeniging tot Bevordering der Bouw
kunst.
**Deze eerste vergadering in het nieuwe
seizoen was slechts matig bezocht.
De notulen der vorige vergadering, door
den secretaris, den heer Fred. A. Wempe
Sr. gelezen, werden onveranderd vastge
steld.
Hierna was" het woord aan den heer
Herm. Martin te 's Gravenhage, oud-direc
teur van het Friesche Museum, die een cau
serie hield over zijn ervaringen, opgedaan
bij een fietstocht door Vlaanderen, waar
hij verschillende oude plekjes, musea en
gebouwen bezocht.
Reeds de tocht erheen was bijzonder in
teressant. Spr. ging-per boot van Rotter
dam-over de schoone Zeeuwsche wateren
naar Antwerpen. De aankomst aldaar van
af de Schelde laat ons de stad zien zoo
als zij slechts zelden gezien wordt.
Van Antwerpen uit begon zijn tocht door
het mooie Vlaanderen en meer dan b.v. bij
ons heeft men daar met piëteit bewaard
wat het voorgeslacht gebouwd heeft.
Antwerpen is ontstaan uit een burcht,
het Steen genaamd. Antwerpen is ontstaan
uit de legende, dat van den handelsman,
die geen tol wilde betalen, een hand werd
afgehouwen, welke in de Schelde werd ge
worpen. Vandaar (H)antwerpen.
Spr. geeft dan eenige bijzonderheden
over den oorsprong en de geschiedenis der
stad, het ontstaan van diverse oude gebou
wen, enz. In den 80-jarigen oorlog had
Antwerpen ontzettend te lijden en de be
volking liep terug tot 40.000 inwoners. De
Spaansche soldaten, die geen soldij ont
vingen, roofden of vernielden er voor meer
dan 200 millioen gulden. In 1795 herleefde
de stad, maar zoo nu en dan troffen haar
nieuwe rampen.
Op het oogenblik treft de wereldcrisis
meer dan ooit deze stad, een der grootste
handelssteden der wereld. Er heerscht in
Antwerpen op het oogenblik armoe.
De kunst heeft in Antwerpen steeds een
vooraanstaande plaats ingenomen. Daar
van getuigen de werken van de kunstschil
ders Quinten Matsys, Pieter Breughel den
Ouden, P. P. Rubens, Antoon v. Dijk e.a.
De bouw van kerken en kloosters, veelal
in gothischen of barokstijl, met dikwijls de
van de Franschen overgenomen kapellen-
krans (rond de kerken) trekt bijzonder de
aandacht.
Spr. geeft dan een nadere beschrijving
van het interieur en het exterieur van den
kerkbouw, waarbij zich meer en meer een
decoratieve kunstuiting op den voorgrond
trad.
Aan de hand van lichtbeelden laat spr.
dan achtereenvolgens zien Antwerpen met
zijn stadhuis en gildehuizen, zijn O. L. Vr.
kerk, met haar bijzonder schoonen toren.
Met den bouw van dezen toren is tegelijk
met den tweeden, niet afgebouwden toren
in 1422 begonnen. In 1473 was de hoogte
van den niet afgebouwden toren bereikt.
Later werd slechts één toren verder afge
bouwd. De climax, welke men in de toe
neming van dezen bouw waarneemt, is
wonderschoon.
Spr. geeft dan een nadere beschrijving
van het zevenbeukige interieur. Het inwen
dige van de kerk geeft echter zooveel
kunstwerken, dat men zich eerder in een
museum waant. De bekende schilderijen
van Rubens, de kruisoprichting en de
kruisafname, trekken hier de meeste men-
schen.
Een nog rijker kerk is de St. Jacobskerk
uit Antwerpen, waarvan de heer Martin
eenige details geeft van beeldhouwwerken,
getuigend van den geest van barok, die in
die jaren heerschte.
Spr. wijst er op, hoe telkens weer treft
de logische bouw dier kerken, die zoo ge
heel anders aandoen dan b.v. een Pieters
kerk of een Hooglandsche kerk te Leiden.
Van 'n heel ander type zijn de barok
kerken, die ook in tal van plaatsen in Bel
gië gevonden worden. Het interieur dier
kerken doet denken aan de oud-christe
lijke kerken, later weergegeven in de ba
silieken.
Van de profane bouwwerken geeft spr.
allereerst de Groote Markt met het Stad
huis van Antwerpen, gebouwd door Cor-
nelis Floris in 15611565, een statig bouw
werk, dat sterk aan den Franschen tijd
doet denken.
De Gildehuizen daarnaast zijn voorbeel
den van schoone bouwvorm. Daartegenover
staat de beroemde Brabo-föntein.
De heer Martin brengt zijn toehoorders
vervolgens naar het Museum Plantin, waar
de wereldvermaarde drukkerij van Plan
tin was gevestigd. Als men de wondere
voortbrengselen der cultuur daar aan
schouwt beseft men eerst hoe cultuurloos
onze tijd is.
Na het beschouwen van eenige schilder
stukken uit het museum van Schoone
Kunsten en daarnaast-van eenige moderne
bouwwerken uit Antwerpen, voerde de
heer Martin zijn gehoor naar Lier. Op den
weg daarheen allerlei oude vervallen hui
zen, welke een schril beeld vormen tegen
ons mooi platteland. Van Lier is vooral be
zienswaardig de St. Gomaruskerk. In deze
kerk bevindt zich een wondermooie van
zilver gedreven reliekschrijn, welke niet
minder dan 800 K.G. weegt.
Zeer merkwaardig in deze stad is voor
al het Bagijnhof, in 1340 gebouwd en
slechts geëvenaard door dat in Brussel.
Hierna kwam Mechelen aan de beurt,
reeds in 840 gebouwd. Hiervan werd be
schouwd de beroemde St. Romboutskerk,
waarvan de toren 97 M. hoog is, hoewel de
oorspronkelijke opzet 167 M. was. Hier
woont ook de bekende beiaardier Jef De-
nyn. In de kerk treffeh beroemde schilder
stukken en praalgraven het oog. Onder
deze laatste b.v. die van Kardinaal Mer-
cier.
Na de pauze behandelde spr. nog Gent I
en Brugge en ook daarvan werden inte
ressante bouwwerken vertoond, terwijl de
heer Martin door zijn interessante voor
dracht over tal van bijzonderheden zijn
gehoor ten zeerste boeide.
Aan het slot van zijn causerie werd hem
dan ook door den voorz. een woord van
welgemeenden dank gebracht.
KON. MIJ. VOOR TUINBOUW EN
PLANTKUNDE.
De Koninklijke Maatschappij vóór Tuin
bouw en Plantkunde hield in de boven
zaal van „In den Vergulden Turk" haar
jaarvergadering.
De voorzitter, de-heer G. F. van Jets
- Godschalxoord-, -opende--de- zeer druk be
zochte vergadering met een woord van wel
kom.
Tot lid van het hoofdbestuur werd ge
kozen de heer D. T. Ruys uit Wassenaar,
verder werd na herstemming de heer D.
Evelyns Maarsen benoemd tot hoofdbe
stuurslid (vakman).
Tot eereleden der Maatschappij werden
benoemd mevrouw S. KolffViruly te
Baarn en de heer Jac. Smits te Nahrden.
Een voorstel-NijkerkHarderwijk om
tijdens de wintermaanden een reeks Tuin-
bouwavonden in de afdeèlingen te organd-
seeren als propaganda voor de Mij., werd
aangenomen. Er zal- daarvoor 700.be
schikbaar worden gèsteld uit het Tentoon
stellingsfonds. Aan de afdeeling Amster
dam werd toegezegd dat deze Tuinbouw-
avonden slechts ééji seizoen worden ge-
i houden. De afdeeling Den Haag drong, naar
aanleiding van deze. propaganda-actie, aan
op verlaging van contributie. Er zal door
het hoofdbestuur naar de mogelijkheid
hiervan een onderzoek worden ingesteld.
In 1935 zal de algemeene vergadering te
Aalsmeer worden gehouden, de winterbij-
eenkomst te Rotterdam en de Vriendschap
pelijke Bijeenkomst öp een nader te bepa-
plaats. Ten slotte dankte de voorzttter de
aftredende bestuursleden 's Jacob en
Eveleens voor wat zij in het belang der Mij,
gedaan hebben.
BAKKERSVAKGROEP K. J. M. V.
De vakgroep der K. J. M. V. heeft een
aanvang gemaakt met den cursus.
Zooals bekend, wordt dit jaar uitsluitend
de luxe bakkerij Gehandeld.
Het theoretische gedeelte wordt gegeven
door den heer Hom, van de Ned. Gist en
Spiritusfabriek. De practische cursus zal
geleid worden door den heer Cornelisse uit
Hilversum.
Buitengewoon groot is de belangstelling
der jonge bakkers voor deze vakgroep.
Vier en twintig jonge bakkers nemen deel
om hun vakkennis të verreiken. Twee
theorieavonden zijn reeds gepasseerd en
schitterend geslaagd.Ook enkele heeren
bakkerspatroons hebben deze- avonden bij
gewoond.
De eerste practische avond zal Dinsdag
a.s. aanvangen. Aangezien het aantal cur
sisten te groot is voor één les moest men
er toe overgaan om den praktijkavond te
splitsen. De eerste les vangt aan om 7 uur
tot 8.30 uur. de tweede les van 8.30 tot
10 uur.
De lessen voor de praktijk worden gege
ven in de bakkerij van den heer H. C. van
Noort, die z'n geheele bakkerij belangloos
beschikbaar stelt.
De theoretische avond in het Eigen Huis
der K. J. M. V. en beginnen om 8.15 uur.
Jonge bakkers, die zich nog willen opge
ven voor den cursus, kunnen dit nog doen
bij den heer H. v. Noort Jr. Hoogewoerd 122
Jongemannen benut uw jongen tijd, de
K. J. M. V. wil u hiermede helpen.
Het Vaticaan en het
Derde Rijk
Zal het Vaticaan binnenkort
spreken
ROME. 20 October 1934.
In de hoogste Italiaansche regeerirtgs-
kringen bewaart men hier nog steeds een
sterke terughoudendheid en gereserveerd
heid tegenover Duitschland. Dit is nog
steeds een gevolg van de gebeurtenissen
van 25 Juli en het zal zeer veel moeite kos
ten en nog zeer lang duren voor dit wan
trouwen zal geweken zijn. Bovendien is
men in Italië zeer goed op de hoogte van
de wijze Waarop Duitschland zich weder
bewapent.
Op kerkelijk politiek terrein is Duitsch
land nog steeds het zorgen-kind van den
H. Stoel. Men bestudeert in het Vaticaan
met groote nauwgezetheid de geschriften
waarin de wereldbeschouwing van het Na-
tionaal-Socialisme tot uiting komt, zoodat
er haast geen enkel nieuw verschenen werk
is of het wordt critisch gelezen en onder
zocht. De bezorgdheid is in Vaticaansche
kringen algemeen, dat uit de leer omtrent
ras, bloed en bodem een nieuwe wereldbe
schouwing wordt gedistilleerd, die lang
zaam maar zeker in de mannelijke en vrou
welijke jeugd wordt ingesijpeld.
Een hooggeplaatst geestelijke deelde mij
nog dezer dagen mede, dat de brochure van
Georg Schott: „De twee Werelden" (Verlag
Eher, München) een zeer onheilvollen in
druk heeft gemaakt.
Toen dezelfde prelaat onlangs zijn radio
op een Duitsch station afstemde, hoorde hij
tot zijn verbazing een koraal der Hitier
Jugend „Heilig, heilig is het bloed!"
In den laatsten tijd zijn er in de dagbla
den verschillende geruchten tegengespro
ken, dat de H. Stoel het Nationaal-Socia-
lisme als leerstelling zou veroordeelen. Ik
kan echter verklaren, dat juist het tegen
overgestelde het geval zal blijken te zijn.
Bij de leden of consultoren van de Congre
gatie van hét H. Officie behoeft men op dit
punt niet om hun oordeel tevragen: zij zijn
onder eede verplicht om het stilzwijgen te
bewaren. Het zou dus geen nut hebben en
het zou blijk geven van een totaal gemis
aan takt, wanneer men daar zijn licht zou
willen, opstèken.
Maar er zijn natuurlijk ook godgeleerden,
die zich een algemeen oordeel kunnen vor
men over de praktijk van het H. Officie
en over den toestand in Duitschland. Men
was van meening, dat met de veroordeeling
van het boek van Rosenberg ook reeds een
gedeelte van de valsche wereldbeschou
wing van het Nationaal-Socialisme ge
wraakt was.
Op mijn vraag of men een lijst van der
gelijke dwalingen zou opstellen, werd mij
geantwoord, dat dit alles is samen te vat
ten onder het begrip van Nationaal-Socia
lisme, zooals men vroeger ook niet alle so
cialistische en liberale werken verboden
heeft, maar alleen het liberalisme of het
Socialisme.
Zoolang echter bedoelde dwaalleer be
treffende wereldbeschouwing en sociale
opvattingen in een staat aan het katholi
cisme een zekere mate van vrijheid lieten,
werd de veroordeeling soms uit opportu-
niteitsgronden uitgesteld. Wanneer echter
een wereldbeschouwing zooals het Natio
naal-Socialisme zich in de toekomst met
behulp van den staat op den voorgrond
dringt ten nadeele van het Christendom,
dan zal de Kerk waarschijnlijk eerder ba-
sluiten om een veroordeeling uit te spre-
1 ken.
In Vaticaansche kringen beschouwt men
het als een zeer bezwarende omstandigheid
dat men de Jeugd belet om den Zondag te
heiligen en dat men systematisch een haat
tegen de geestelijkheid kweekt.
Het is wel zeer merkwaardig, dat de in
vloed van Rosenberg in de Duitsche buiten-
landsche politiek totaal verdwenen is en
dat door leden van de legaties in het bui
tenland reeds herhaaldelijk gewaarschuwd
is voor de onberekenbare schade die Ro
senbergs invloed toegebracht heeft aan de
cultureele beteekenis van Duitschland in
de wereld. Onder de hoogste ambtenaren
van het ministerie van buitenlandsche za
ken bestaat de overtuiging, dat het onmo
gelijk en ook verderfelijk zou zijn om de
beidé groote christelijke belijdenissen te
vervangen door een wirwar van rassen
theorieën.
Men hoopt altijd nog, dat de christelijke
godsdienstzin nog kracht en durf genoeg
zullen bezitten om zich niet uit het open
bare leven te laten verdringen.
Het verzet der Protestanten heeft in Ro
me een geweldigen indruk gemaakt: met
bewondert den moed der Protestanten,
maar men vreest tevens, dat de Katholie
ken hetzelfde lot der Protestanten zullen
ondergaan als de Bisschoppen niet onmid
dellijk een concreet verdedigingsfront op
richten, want binnen afzienbaren tijd zul
len er toch stukken vallen. De H. Stoel
denkt er niet aan om de kerkelijke straffen
die door den Bisschop van Ermland, dr.
Max. Kaller tegen de professoren Eschwei-
ler en Baron van Braunsberg zijn uitge
sproken op te heffen.
Binnen enkele dagen (in November) zal
dezelfde kerkvorst aan zijn Theologen ver
bieden om de lessen van deze professoren
bij te wonen, hetgeen wellicht aanleiding
kan zijn voor een conflict met de regee
ring.
Tenslotte is het in hooge mate bedenke
lijk, dat Berlijn er naar strelft om het
woord partijpolitiek in art. 32 van het
Concordaat uit te leggen als het algemeen
begrip-politiek. De H. Vader heeft zelf
verklaard, dat dergelijke pogingen geen
punt van beraadslaging kunnen uit
maken. Men wil de geestelijken terugdrin
gen tot zuiver godsdienstig terrein: jeugd
werk wordt reeds als politiek beschouwd:
hier meent men dat een dergelijke opvat
ting en uitleg haast aan ketterij grenst.
Ook de rede van dr. Gröber heeft een
zeer diepen indruk gemaakt: want het was
ook hier bekend, dat van officieele zijde
systematisch iedere „los van Rome" bewe
ging openlijk en nog meer in het geheim
in de hand wordt gewerkt.
Ook in de buitenwereld moet dit woord
van dr. Gröber grooten indruk maken,
want dr. Gröber werd altijd beschouwd als
de leider der Duitsche bisschoppen, die
met de Nationaal-Socialistische regeering
de intermediaire besprekingen voerde over
het Concordaat.
Wat de Saarstemming betreft houdt men
hier altijd nog rekening met de mogelijk
heid, dat de voorbereidingscommissie met
haar werkzaamehden niet gereed zal ko
men, zoodat de Status Quo door den Vol
kenbond nog gehandhaafd zal worden.
Mocht echter de stemming op 13 Januari
doorgang vinden en gunstig uitvallen voor
Duitschland, dan kan men er op rekenen,
dat de Katholieken-vervolgingen eerst voor
goed een aanvang zal nemen.
Dan zal voor Rome ook het tijdstip aan
breken om duidelijke taal te sproken.
Volhouden, vertrouwen en bidden, dat
zijn de woorden die de H. Vader zelf deze
maand nog tot de Duitsche katholieken
richtte en die de katholieken van Duitsch
land in de komende maanden zullen vol
brengen.
