De jubileerende Leidsche
R.K. Volksbond
Veertig jaren sociale arbeid in
vogelvlucht
DONDERDAG 20 SEPTEMBER 193*
DE LEIDSCHE COURANT
Een pionier, die zijn
sporen verdiend heeft
Zooals reeds eerder gemeld, bestaat de
afdeeling Leiden van den Ned. R.K. Volks
bond deze week veertig jaar.
Dit jubileum zal, ondanks den druk der
tijden, feestelijk worden herdacht en dit
lijkt ons goed gezien, wijl het in dezen tgd
noodig is een teeken van leven te geven.
De Volksbonders hebben dit veertig-jarig
bestaan aangegrepen om de wereld, waar
in zij leven, te doen zien wat de R.K.
Volksbond en zijn vakafdeelingen betee-
kent, hoe de Bond in de jaren van zijn be
staan in een langgevoelde behoefte is gaan
voorzien en hoe hij velen ten zegen is ge
weest.
In het ter gelegenheid van dit jubileum
uitgegeven Gedenkboek is de geschiedenis
van de Leidsche afdeeling uitvoerig geme
moreerd.
De volgende bijzonderheden zijn er aan
ontleend.
W. DE LA RIVIèRE,
initiatief-nemer en oud-Voorzitter.
Oprichting en eerste jaren
Het initiatief tot de oprichting ging uit
van den heer W. de la Rivière. toen 24-
jang horlogemaker hier ter stede, die tot
het Centraal Bestuur van den Ned. R K.
Volksbond het verzoek richtte te Leiden
een afdeeling te stichten.
Nadat hem was aangeraden eerst een
aantal gelijkgezinden op te zoeken, omdat
reeds eerder een poging tot oprichting mis
lukt was, ging de heer de la Rivièrc aan
het werk en op Maandag 17 September
1894 kwamen in het Zuid-Hollandsch Kof
fiehuis aan den Stationsweg. tgT
waar zich nu een der Heck's inrichtingen
bevindt, een 22-tal personen bijeen onder
leiding van den voorz. der afd. Rotterdam,
den heer G. J. Scheerder, en hier werd tot
oprichting van een afdeeling besloten.
Twaalf personen traden onmiddellijk als
lid toe en hun namen mogen hier wel ver
meld worden. Het waren de heeren G. J.
Bik. H. J. W. Peeters. W. de la Rivière. C.
van Hensbergen. J. P. P. Bonnet, J M. J.
Verhaaff. C F van Diemei, C. J. J. Anl-
ba. W. J. M P Peeters. J J. Sommeling.
J P Bik en H S. Fles Van dit twaalftal
zijn thans nog lid de heeren W. de la Ri
vière en W. J. M. P Peeters.
In het voorloopig Bestuur werden geko
zen de heeren G. J. Bik, voorzitter, H J.
W Peeters. secretaris en W. de la Rivière
penningmeester.
Op Dinsdag 25 September 1894 had de
tweede vergadering van de pas gestichte
afdeeling van 12 leden plaats ten huize
van den voorzitter aan do Kloksteeg en op
Zondag 30 September 1894 werd de eer
ste openbare vergadering gehouden in het
Zuid-Hnllandsch Koffiehuis, waar aanwe
zig waren de 12 (JprldilWI M VOKftllifl
Centraal Bestuur van den Ned. R K. Volks
bond en eenlge honderden genoodlgden.
Na eon spreekbeurt van de heeren W. C.
J Passtoors en J. W. Smit. voorzitter en
vice-voorritter van het Centraal Bestuur,
traden 150 leden tot den Bond toe.
Tot Geest. Adviseur van de afdeeling
werd benoemd de weleerw. pater Ph van
Kessel, O.F.M., kapelaan aan de Harte-
brugskerk, die in de vergadering van 21
October werd geinstalleerd. In deze ver
gadering werd het definitief bestuur als
volgt samengesteld: G. J. Bik, voorzitter;
J. P. Bonnet, vice-voorzitter; J. M. J Ver
haaff. secretaris; H. J W. Wcetera, 2e se
cretaris; W. de la Rivière. penningmeester;
H. S. Fles. 2e penningmeester; C. F. Die
mei. J. J. Sommeling en C. van Hensber
gen. commissarissen.
Het bestuur toog aan het werk en be
noemde tot bode voor het innen van de
contributie den heer J. B Beurze, die deze
functie thans nog vervult.
Reeds in de volgende maand had het
eerste optreden naar builen plaats door het
zenden van adhaesie aan het adres van de
centrale organisaties, het Algemeen Neder -
landsch Werkliedenverbond. Patrimonium
en den Ned. R.K. Volksbond, gericht aan
de Regeering inzake het benoemen van een
commissie ter voorbereiding van een pen
sioenverzekering var d-n ouden werkman.
Een adres werd gericht aan den Gemeen
teraad van Leiden mzake het voorschrij
ven van bepalingen omtrent minimum
loon en maximum-arbeidsduur in de be
stekken van de Gemeente.
Geleidelijk werden opgericht onderafdee-
lingen en vak vereen igingen en werden
commissies ingesteld.
Op de openbare vergadering van 30 Sep
tember 1894 werd reeds gecollecteerd voor
„Hulp in Nood" en eenige maanden later
werd eene commissie voor dit fonds aan
gewezen.
Nog in het eerste vcreenigingsjaar wer
den opgericht 4 vakvereemgingen. het
Houtbewerkersgilde ..St. Josephdat onaf
gebroken heeft bestaan en nu nog voort
leeft in de afdeeling van den Ned. R.K.
Bouwvakarbeidersbond; het I^ederbcwer-
kersgilde, het Kleermakersgilde en het
Bakkersgilde, en in het najaar van 1895
het Kalk- en Steenbewerkersgilde, die in
den loop der tijden zijn opgeheven en la
ter weer opnieuw opgericht werd.
Eveneens werden in het eerste vereenl-
gingsjaar opgericht het Ondersteunings
fonds bij ziekte, dat nu weer een onder-
afdeeling is vanaf Maart 1931, na eenige
jaren te zijn ondergebracht bij de Centrale
Ziekenkas van het R.K. Werkliedenver
bond; en een Zangverccniging, die jaren
heeft bestaan, waarvan directeur werd de
heer C. A. Bonten.
Op 7 Juli 1895 werd door den heer G. J.
Bik opgericht een sub-afdeeling te Voor
schoten. waarvan voorzitter werd de heer
Dolkemade, lid van de afdeeling Leiden,
terwijl de overige bestuursleden te Voor
schoten woonden. 15 December 1895 werd
de afdeeling Voorschoten zelfstandig.
Als eerste leden van den Centralen Raad
W. J. M. P. PEETERS, mede-oprichter.
G. J. BIK, oud-Voorzitter.
van den Ned. R.K. Volksbond werden ge
kozen de heeren A. li. J. Wijtenburg. siga
renfabrikant; J. M. Verhaaff, dc secreta
ris. en dc Groot.
Op het einde van het eerste boekjaar,
31 Augustus 1695, telde de vereeniging 280
leden en 80 donateurs, waaronder de Bur
gemeester van Lelden. Mr. Was.
Het eerste jaarfeest, op 15 October 1895
in de Stadsgehoorzaal gehouden, alaagde
schitterend cn werd bijgewoond door 1400
personen.
In December 1895 werd begonnen met
het uitreiken van een Kcrstgave aan 30
werklooze of behoeftige leden, welke tra
ditie. zij het niet geregeld, tot heden werd
voortgezet.
In Februari 1890 werd „Vondel" opge
richt, dc Rederijkerskamer, die zich thans
nog in bloc lenden toestand mag verheugen
en die in den loop der jaren ontelbare ma
len in de verecniging voor het voetlicht is
getreden.
In November 1890 kwam de verecniging
in het bezit van een eigen bondsgebouw.
het perceel Maresingcl 1. aangekocht voor
5200, in 1900 weer verkocht voor 3725.
Pater H. Ermann SJ. uit Katwijk wekte
op dc ledenvergadering van 1 December
1890 dc leden op tot het lidmaatschap van
de op te richten R K. Klervcreeniging. die
plaats vond op 30 December d a v.
Het aantal leden van inmiddels geklom
men tot 350 en het aantal donateurs be
droeg 120.
PROF. A. CLEOPHAS,
de tegenwoordige geest adviseur.
10 Augustus 1890 werd opgericht het
Fabrieksgilde ,.St Bavo".
In 1897 werd een Metaalbewerkertgilde
opgericht dat in 1910 werd opgeheven en
eenige maanden later weer opgericht werd.
welke laatste thans nog bestaat ais afdee
ling van den Ned. R-K. Metaalbewerkers-
bond.
Eene Propagandaclub ,.St. Paulus" heeft
slechts enkele Jaren bestaan, terwol «*n
tweede propagandaclub, in 1900 opgericht
thans nog werkzaam is.
In 1898 werd opgericht het Tuinders- en
Grondbewerkersgi 1de en in 1899 het Schil
dersgilde. en werden opgeheven het Leder-
bewcrkersgilde en het Kalk- en Steenbe
werkersgilde.
In 1899 werd aangekocht het gebouw
Rapenburg 10, dal gedeeltelijk werd be
trokken op 18 December. In den tuin werd
een groole zaal gebouwd, die 5 Augustus
1900 in gebruik werd genomen.
Later, in 1900. werd boven de groole zaal
eene verdieping geplaatst waar de teek en-
school werd gehuisvest
Voor den Sknkoop van het perceel Mare
singcl 1 en de inrichting van den inventa
ris werd een rentelooze leening groot
12 000 aangegaan cn voor het bondsge
bouw Rapenburg 10 Senc obligaliclccning
groot 25 000, terwijl later bij den bouw
van de nieuwe t- vjjcnlokalen boven de
groote zaal twee Teemngen k 3 pet wer
den gesloten vsn 8000 en 4000.
In October 1899 werd de Avondtceken-
school geopend cn in een der laatste maan
den werd de uitleenbibliotheek opengesteld
In 1900 werd opgericht een Werkloosen
fonds, eene Brandstoffencommissie en eene
afdeeling Agenten van Politie.
In 1901 volgde de oprichting van .,8t
Barbara" en op 16 Jur.i werd het gebouw
toegewijd aan het H. Hart
In 1902 werd geijverd voor vervroegde
winkelsluiting en werd b|j de vakafdee
lingen aangedrongen dat zij zich zouden
aansluiten bij de Vaksecretariaten, de voor.
loopers van de Vakbonden.
Een afdeeling Handels-, Kantoor- en
Winkelbedienden werd opgericht die in
1905 werd ontbonden.
Een Harmonie-corps werd opgericht, dal
met afwisselende surcra zjjn bestsan heeft
kunnen rekken tot in 1917.
Opgericht werd een gymnastiekclub
„Lirh&smsontwikkaUngen een Christelij
ke Besturenbond, bestaande uit Patrimoni
um te loeiden met de Protestantse he vak-
vereenigmgen en uit den Ned. R K. Volks
bond afdeeling Leiden met zijne vakver
eemgingen. die in 1907 werd opgeheven.
In 1903 werden opgericht afdeellngen
van Spoor- en Tramwegpersoneel, van
Schilders (2e maal), van Gemeentewerk
lieden. van Mclkhandelarcn (in 1905 opge
heven). en van da Typografen (opgeheven
In 1906).
A's voorzitter volgde de heer W. de la
Rivière den heer Bik op.
In 1904 werden opgericht voor de tweede
maal een afdeeling Lederbewerkers en een
schermclub cn volgde aansluiting van de
Volksbondafdeellng bij het pas-opgerichte
Plaatselijk Comité VOOT K S. A.
In 1905 werd de feest, adviseur benoemd
tot pastoor te Delft, waarna pater C. Haa-
ncn O PM zt)n opvolger wend.
In 1906 wend de Propagandaclub JSt Bo-
nlfacius" opgericht door den tegen woordi-
gen voorzitter, den heer J. H. Nyhuis. die
voorzitter van de dug is geweest tot 1916,
toen de club den naam aannam van JS\.
Petrus".
In Maart 1906 werd sene Bakkersafdee-
ling opgericht van patroons en gezellen,
en trad de Spaarbnak in werking
Voor de 2e maal volgde de oprichtmg van
een KlecrmakersafdeeiirHT
In 1908 werd de Typografenafdeeling op
gericht, die thans nog bestaat.
Voor de tweede maal werd oen Mannen-
«angvereeniging opgericht, onder leiduig
van d<ei heer Beijersbergen van Henegou
wen. later gevolgd door een Damoaxang-
verecniging cn een Knapenkoor.
In 1909 volgde de oprichting van een af
deeling Tabaksbewerkers en w erd een com-
mlaaie van Advies Inzake de Wet op het
Arbeidscontract in het leven geroepen on
der voorzitterschap van don heer Alevrn.
In 1910 werd geïnstalleerd de tweede
commissie Eigen Gebouw, aan wie werd
opgedragen het fmancicele beheer van het
bondsgebouw.
De afdeeling Gemeentewerklieden scheid
de zich af en bleeg bestaan builen elk ver
band. tot zij eenige Jaren later werd om-
gezet in een afdeeling van den Ned R K.
Bond van Overheidspersonele ,.St. Paulus".
In 1911 werdsn de vakvereenigJngcn
geen onderaf dee lingon van den Ned R-K.
Volksbond verklaard en werden de led an
individueel lid van den Bond, terwijl het
wederzijdsche lidmaatschap van Volks
bond en vak vereenig ing verplichtend ge
steld werd
Een retraiteclub, beheerd door de pro-
pa pagd ar lub, kwam tot stand
Een Slageragilde werd opgericht.
Een bioscoop werd geéxplottered ln het
bondsgebouw. die na een Jaar, met groot
verl**. werd stopgezet.
In 1913 volgde het tn werking treden vsn
een Voorschotbank, in 1928 op last van
het Centraal Bestuur opgeheven, wegens
het misbruik, dat de leden hiervan hadden
gemaakt.
Een Rechtskundig Bureau, uitgaande van
het Plaatselijk Comité van de K S A en
den Christel ijken Besturenbond, kwsm tot
stand. Jaren later kwam in de plaats hier
van een Rechtsknudig Bureau door den
Chrlslelijken Besturenbond en den Bond.
dat in 1928 door den Christelijker Bestu
renbond alleen werd voortgezet, toen door
het Centraal Bestuur een dergelijke inzrtrl-
line in het bondsgebouw werd gebracht
Opgericht werd een afdeeling Land- en
Tuinbouwarbeiders en een afdeeling Fa-
bricks-, Haven- en Transportarbeiders
6 Maart 1911 trad de heer de la Rivière
als voorzitter af en werd opgevolgd door
den heer P. Heemskerk.
Groolache plannen werden gemaakt ter
viering van het 20-Jarig bestsan. waarvan
niets ia gekomen, omdat in Juli de groote
oorlog uitbrak. Van Augustus tot half
September werd gedurende 6 weken het
gebouw beschikbaar gehouden voor het
Nederlandsche Rood® Kruis, doch behoef
de gelukkig geen dienst te doen. omdat w|j
van de gruwelen van een oorlog werden
gespaard
P. HEEMSKERK, oud-Voorzitter.
J H. NUHU1S, Voorzitter.
Van 9 October tot 1 December waren ln
het bondsgebouw de Belgischs vluchtelin
gen gehuisvest.
Gebouwen-misère.
Vsn 1» April 1915 tot 17 Augustus 1915
werd hel bondsgebouw voor het grootste
gedeelte in beslag genomen door het Re-
serve-bataljon van hrt 4<- Reg Jr,fanter.»
en daarna tot Maart 1919 geheel door het
Veldleger
Na het einde van de mob II tea tie kreeg
de Bond weer de beschikking over het f®
bouw aan het Rapenburg, doch het leek
een ruina, z66 hadden de soldaten er huis
gehouden.
Onderhandeld werd over een vergoeding
van de aangebrachte schade aan het ge
bouw en over het verdwijnen vsn het
meubilair, dat door de soldaten was opge
stookt.
Een herstelling van het gebouw en In
richting van meerdere kleine lokalen, ge
schikt voor vergaderingen van de vakver-
•omgingen. zou dit ontvangen bedrag weer
hebben gekoet, waarom het gebouw aan
het Rapenburg «td geruild met dat van
de „Lexlschr Courantaan de 8 teen-
schuur. Wij kregen 15 000 toe.
De schuld kon nu worden afgelost met
20 840De teeken lokalen aan de Papen
straat werden gehuurd voor ƒ500.per
Jaar
Het nut van een krachtige centrale or-
ganuutie bleek nu. Andere «achen werden
aan de vereenig-.ng gesteld, wegens de
srhaarechte van levensmiddelen, van klee
ding en schoeisel cn van brandstoffen, en
wegers dc toeneming van de duurte en vaa
de werkloosheid.
Met den Christelijker Besturenbond werd
la 1915 een actie begonnen tot het ver
kruien van huurbons.
Aan de voorziening van levensmiddelen
en brandstoffen werd volle aandacht ge
schonken en door het aandringen van de
groote centrale organisatie* is het tv dan
ken geweest dst de door de Regeer ing ge
nomen maatregelen hier ter stede het bes
te teelden uitgevoerd, zoo aalfa, dat door
andere Volkabondafdcelingvn Inlichtingen
over de uitvoering van de Dtetnbutwwct-
ten aan ons bestuur werden gevraagd.
Het gevolg van de tijdsomstandigheden
was. dat de leden toestroomden en ln 1919
het getal van 1000 leden werd overschre
den
Behalve de werkzaamheden Inzake de
dutributivmaatregelen bleven de gewone
werkzaamheden niet achterwege.
In 1916 volgde de oprichting van eene
afdeeling Tc stiel ar bctdatrr* van Over
heidspersoneel. van Meubelmakers en van
Kalk- rn Stern bewerker*.
In 1917 kwam er weer eens af dseUng
Kleermakers en voor de derde maal eens
Zang verecniging onder leiding vsn den
heer Biegrlaar. De Harmonie ..8t. Grego-
r»us" werd opgeheven.
J B BEURZE. Bodt.
Het EncyrlickfMst ter gelegenheid van
de 25-jarige herdenking van ds uitvaardi
ging van ..Rerum Novarum" werd op ver
langen van hel Centraal Bestuur geweste
lijk gevierd te Warmond, wat aoo goed In
<len smaak viel. dat aindedien ieder jaar
hel Eneycliekfeest op verschillende plaat
sen van het gewest Leiden gehouden werd.
Na eene inleiding door den heer G. van
Lingen te Amsterdam weid de H K. Coö
peratie „Eendracht" gaslicht, buiten eten
Volkabond.
Op 14 Maart 1917 had de eerste verga
dering plaats van den Bestuursraad, aan-
\ankolljk een advisecrend college. Instaan
de uit afgevaardigden van dc vafcverecni-
gingen en van de onder afdeellngen.
De Vakkern werd hierdoor overbodig en
opgeheven.
Eenige jaren later werd de samenstelling
van den Bestuursraad gewijzigd.
In zaken de vakbeweging betreffende
namen de besturen der vakvaraenigmgrn
besluiten In zaken de StandeorgafiiseUe
betreffende werden adviezen gegeven duor
de bestuursloden van de vak vereen igingen,
die lid van den Volksbond waren rn d<x>r
de bestuursleden van de onderafdeelingen.
Door het Bisschoppelijk communiqué van
1916 werd de taak van de vakorganisatie
en van de sta (visorganisatie omschreven.
Op 29 December 1920 werd het nieuws
bondsgebouw, Steenarhuur II, betrokken.
In 1920 kwam de oprichting van de Com
mies»# .Kunst »n Ontwikkeling aan hrt
Volk". Inmiddels weer verdwenen. In de
oor legs jaren hadden vooral de voorzitter
rn dr penmngrnaaster het druk gehad met
al de du tribui tem eetregel atv. De aecretaru
rag zijne werkzaamheden ook toenemen,
mede tengevolge van dt invoering van de
Nljverhrkteonderwijawet, waaronder ds
Teekenschool kwam te vallen.
Om het dagclijksch bostuur vsn veis
werkzaamheden te ontlasten werd cc-n ge
salarieerd bestuurder noodig geacht, d e
dsn tevens overdag, wanneer hel v -ur bij
na alle bestuursleden niet mogelijk w„s
zich vrij te maken, voor de belang®n vs.i
de organisatie en voor de persoonlijke t
langen van de leden kon optreden Bo-
noemd werd de heer W. C. H vsn Kasto
ren. die I November 1920 tn functie Wel.
Mom werd in Januari 1921 h«-t SMVlVlfltt
toegewezen, op 1 Januari 19Z3 gevolgd do<.r
het aecretanaat van da Teekenschool en in
Mei 1923 door het penningmeesterschap.
Op 1 Januari 1921 trad ln werking de re
geling in dit Bisdom met de hl. Jcaeph-
grot-lten ver oen Iging De Nsd. RK. Volss-
bond mag geen loden aannemen benoden
21 jaar.
In 1924 bedankte de heer Heemskerk als
voorzitter en werd opgevolgd door den heer
J. Nijhuia. terwijl de gesalarieerde be-
stuurdrr met ingsng van 1 Jan. 1929 ont
slag nam. Do func.ws. d.® hij waarnam,
worden weer verdeeld onder do versahil-
lend# bestuursleden.
Do laatste Jaren der afdeeling worden
gekenmerkt door zorg. voornamelijk de
wcrkloocenxorg. Hoe kan het ook anders
in dazen tijd.
Klaagliederen daarover aanheffen willen
we niet. Dat brangt ook geen oplosaingl
sing.
Laten we hopen, dat voor de energieke
Leidsche Volkabond-afdeeling spoedig een
nieuwe toekomst van voorspoed rnog* aan-
breken. Mot haar meer dan duizend leden
kan zij zeer veel bereiken voor God «n
Kerk, Vorstin en Land.
