DE STRIJD OM HET SAARGEBIED'
DE FINANCIËN DER PLATTELANDS
GEMEENTEN.
25ste Jaargang
ZATERDAG 8 SEPTEMBER 1934
No. 7909
S)e £eid6eli£(2oi4/fca/nt
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
DE ABONNEMENTSPRIJS Winjt b, Toor^t^f
▼oor Leiden 19 cent per weekIM per kwartaal
Bq unxe Agenten M cent per week 2.04 per kwartaal
Franco per poet lil per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad li voor de Aboonés yw-
krjjgboar tegen betaling rm 50 cent per kwartaal, b«j
vooriuabclnlmg. Afzonderlijke nummer» S cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 cent.
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15 II
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gtt^one Advrrtentirn 30 cant per
regal
TVLEfOONTirJ ran ten hoogrte SO woorden, waarin ba-
betrekkingen worden aangeboden at gevraagd, buur na
verhuur, koop en verkoop: 1.54
Wat zullen de 520.000 stemgerechtigden
op 13 Januari 1935 doen
En wat er daarna zal gebeuren
(Van een special en KW.P.-correspondent)
Hoe dichter we naderen bij den lSden
Januari, den dag waarop de volksstemming
in het Saargebied moet plaats vinden, hoe
zenuwachtiger schijnt daar iedereen te
worden. Begrijpelijk is dat zeker. Dan im
mers valt de beslissing in een strijd van
vgftien jaren, waarin om het Saargebied,
dit kleine maar rijke lapje grond, gevoch
ten is met de wapenen eener heftige
propaganda wel te verstaan.
Nu is er wellicht geen politieke aangele
genheid in Europa, die overal meer belang
stelling trekt dan de Saarkwestie. Niet al
leen wijden de bladen en de openbare mee
ning aller landen er groote aandacht aan,
doch z(j zijn op het stuk van de kansen in
het Saargebied zelfs zoo kordaat, een be
paalde meening erop na te houden. Die
meening gaat om deze vraag: Zal de Saar
terug naar Duitschland gaan of zal het
Saarvolk op 13 Januari in meerderheid be
slissen den huidigen toestand van Volken-
bondsgebied voort te zetten? fer ia, beter
gezegd er was nog een derde mogelijkheid.
Men zou ook hebben kunnen stemmen om
Fransch te worden. Er is een Ujd geweest,
dat de Fransche propaganda wis en zeker
gedacht heeft, langs den weg van stem
mingen van Duitsch gebied Fransch gebied
te kunnen maken. De mist boven het Saar
gebied is intusschen toch al zoover opge
trokken, dat het de hccle wereld duidelijk
geworden is. dat van een Fransch worden
van het Saargebied geen sprake ia, dat het
eenvoudig belachelijk is te denken, dat de
Saarlanders Fransch zouden willen worden
Daardoor echter is nog iets anders over
duidelijk komen vast te staan:, hoe absurd
het eigenlijk geweest is, dit zuiver Duitsch
gebied onder Volkenbondsgezag te plaatsen
met de onuitgesproken bedoeling, er zoo
mogelijk Duitschland in de toekomst mee
te verkleinen. En dat het op den dag van
heden in het Saargebied zoo'n warboel is,
dat daar over en weer zulke onpret
tigheden gebeuren en men elkander daar
met de felste bedreigingen lederen dag op
nieuw bestookt. Ja, dat de regeringscom
missie angstig om meer politie smeekt, dat
is alles slechts der Fluch der bosen TaL
Eenmaal is een ongerechtigheid begaan en
daaruit kunnen niet anders dan ongerech
tigheden voortkomen.
Het zou eind 1931, Ja begin 1933 nog aan
geen twijfel onderhevig geweest z(jn, dat
een stemming in het Saargebied de beslis
sing zou brengen alleen over deze vraag:
óf Duitsch Af Fransch. Van de derde mo
gelijkheid, do handhaving van den status
quo, den huidigen toestand, was toen wei
nig sprake.
Deze oplossing zweefde meer de Fransche
propaganda voor oogen, die zich toen reeds
nuchter realiseerde, dat op Fransche suc
cessen by de Saarlanders niet te rekenen
vieL Toen is in Duitschland echter de
groote verandering gekomen; het natio
naal socialisme kwam aan het bewind en
van toen af is de derde onwaarschijnlijke
oplossing al langer hoe meer naar voren
gekomen. Men kreeg bij het vorderen van
de nationaal-socialistische practtjk in het
Duitsche rijk ook een vorderen van de be
weging vnor den status quo. Voor een zeer
belangrijk gedeelte is dit te danken aan de
nationaal-socialisten in Duitschland, die
door hun optreden Inzake godsdienst
priesters, leekenleiders van katholieke ver-
eenigingen, Jeugdopvoeding. enz. in heel de
katholieke wereld en ook in het katholieke
Saarland verontrusting hebben gewekt. Zij
zelfs hebben «enerzijds het katholieke ge
weten der Saarlanders voor een niet ge
makkelijke kwestie gesteld, anderzijds heb
ben zij den kring van tegenstanders: uit
Duitschland gevluchte socialisten, commu
nisten. joden, mitsgaders de Fransche pro
paganda. die allen rusteloos werken in het
Saargebied. buitengewoon gevaarlijke wa
pens in de hand gegeven.
Hoc is nu op het oogen blik de openbare
meening in het Saargebied?
Is het waar. wat in vele bladen vsn
West-Europa wordt voorspeld, dat n.l. de
status-quotisten, de aanhangers van den
huidigen toestand, een meerderheid kun
nen behalen? Kent men de toestanden en
de verhoudingen in het Saargebied niet en
gaat men alleen af op wat de pers van di
verse richting schrijft, dan komt men tot
de ylotsom. dat vooral de katholieken
thans in de richting van het behoud van
den status uqo gaan. wijl hun geweten hen
ln die richting zou drijven. Een verblijf
van verscheidene dagen ln het Saargebied
en een nauw contact met verschillende la
gen der bevolking en menschen van aller
lei alag, hebben ons evenwel de overtui-
fing gegeven, dat de wensch de vader van
de gedachten dezer pers is.
De beweging voor den status quo niet
onderschattende, moeten we toch verkla
ren, dat naar onze meening geen sprake er
van zal zijn, dat de meerderheid der Saar-
bevolking zich niet voor Duitschland zal
uitspreken en dat die meerderheid heele-
maal niets weet van een gewetenskwestie,
vooral niet nadat de bisschoppen van Trier
en Spiers door hun openlijke verklaringen
zelfs de lichtste gewetensbenauwenis heb
ben overbodig gemaakt. Wat evenwel niet
wegneemt, dat talrijke priesters en leeken
er anders over denken dan hun bisschop
pen en daarvan openlijk getuigen. Hun
aantal is echter, in vergelijking tot de an
dersdenkenden. betrekkelijk gering en hun
stemmen gaan vrijwel verloren ln het koor
der andere status-quotisten: socialisten en
communisten, die in het Saargebied een
laatste bolwerk tegen Hitlcr-Duitschland
hebben en dat bolwerk behouden willen.
Het Saargebied Is naar oppervlakte
slechts van geringe bctcekcnis. Wel van
beteekenis zijn de rijkdommen van het
Saargebied en zijn strategische positie.
Frankrijk heeft niet alleen vanwege de
kolen en de ertsen zijn begeerige blikken
op dit gebied geslagen: ook militair betee-
kent het Saargebied zeer veel. Hier is im
mers een gevaarlijke hoek, die ln 't nieu
we Fransche gebied dringt. Het bezit van
het Snargebied zou voor Frankrijk een In
tacte linie van gebieden leveren, die e.v.
den eersten «toot zouden kunnen opvangen
zonder dat het eigenlijke Frankrijk reeds
geschaad zou worden.
De bevolking van het Saargebied telt on
geveer 750 000 zielen en is in overgoot#
meerderheid katholiek. Aanvankelijk
heerachte de verwachting, dat er circa
470.000 stemgerechtigden zouden zUn. Er
is door beide partijen echter zoo (jverig
naar stemgerechtigden gezocht, dit er op
dit oogenblik reeds meer dan 520.000 staan
ingeschreven.
Men kent nu verder den loop der zaken:
Op 13 Januari zullen deze stemgerechtigden
uitmaken of zij terug b|j Duitschland wil
len komen, den huidigen toestand willen
behouden of Fransch willen worden. In
geval het Saargebied in meerderheid voor
Duitschland kiest, voorziet de Volken
bondsregeling in een overgangstijdperk,
binnen hetwelk dc Duitsche regeering van
de Fransche ln goudmarken de mijnen
moet terugkoopen. die Frankrijk in 1918 in
bezit genomen heeft, terwijl verder succes
sievelijk post, telegraaf, telefoon, spoor-
wegadministrstie enz. ln Duitschen dienst
zullen overgaan. Kiest het Saarland In
meerderheid voor den status quo, dan zal
de huidige toestand geconsolideerd wor
den. Het derde geval kunnen we gevoege
lijk buiten bespreking laten.
Gelijk bekend, is van Duitsche zijde al
wat Duitsch voelt en denkt vercenigd in 't
zg. Duitsche Front Dit Front werd op 14
Maart opgericht Teekenend voor de in het
Saargebied hcerachende, overtuiging is on
tegenzeggelijk. dat een maand na de op
richting van dit Front ongeveer 450 000
stemgerechtigden reeds waren toegetreden,
nadien zijn er heel wat weer uitgetreden,
doch niet in die mate, dat dit getal wezen
lijk zooveel kleiner geworden la. Welnu,
aan deze verhouding (op circa 520 000
stemgerechtigden) moet men vasthouden
met het oog op den stemmingsuitslag van
straks.
Er wordt beweerd, dat de toetreding tot
het Duitsche front niet steeds vrijwillig
geschied is, dat velen gedwongen zijn door
een patroon of door den angst voor positie
of voor eigen veiligheid. Dit zal zeker zijn
voorgekomen. In het Saargebied vertoe
vende hebben we daaromtrent een en an
der van bevoegde personen vernomen.
Daar staat tegenover, dat de beweging voor
den status-quo evenmin alleen uit vrijwil
lige aanhangers bestaat Al wst vsn de
Fransehen eet die een positie of werk heb
ben by de mijnregie of diverse Fransche
instellingen weten, dat ze zich voor den
statu* quo hebben uit te spreken Ook is
het juist dat tal van katholieke Saarlan
ders vooral na de gebeurtenissen vsn 30
Juni en 25 Juli de rangen van het Duit
sche Front verlaten hebben uit afkeer van
Hitler-Duitachland. Het is vermoedelijk
toch maar een kleir gedeelte der katholie
ken. dat de consequenties zoo bewust door-
trekt Niet dst de katholieke Saarlanders
in het algemeen niet van die gebeurtenis-
De uitgaven der gemeente
Het openbaar en bijzonder be-
schoolonderwijs
door 1
A A. C. M. VAH IERS EL
Burgemeester van Noordwykerhout
XXX
Er zijn openbare en bQzondere
bewaarscholen.
Openbare bewaarscholen worden opge
richt en onderhouden door da Gemeenten,
de bijzondere door portieullera vereenigIn-
gen (veelal kerk. of schoolbesturen).
Het Ruk draagt in de hosten van het be-
waarachoolanderwija in geen enkel opzicht
by. Het bepaalt zi«4i tot den rol van toe
ziende voogd, immers door het Rijk is da
Inspectie van het Lager Onderwijs tevens
met het toezicht op do bewaarscholen be
last
De Hoofdinspecteur van het Lager On
derwas bezoekt de bewaarscholen aoo dik
wijls hij dit noodig oordeelt, de Inspecteurs
of de hem toegevoegde schoolopzieners be-
soeken de bewaan*holen regelmatig, zegt
het Kon. Besluit van 9 Dec. 1932 no. 28.
Dat dit toezicht niet veel om het lijf heeft
is bi) den toch roods drukken werkkring
van hen, die tot de Ixuspeette van het Lager
Onderwijs bohooren. te verwachten, ook
al omdat het Kijk. waqHser het niets be
tsalt feitelijk ook y yi ctschen heeft te
stellen. In de praktijk blijken de woorden
„regelmatig bezoek" dan ook een zeer rek
baar begrip te vormen.
Openbare bewaarscholen komen op
het platteland weinig voor. Daartegen
treft men ze in welhaast alle stedeluke ge
meenten aan, alwaar zij zeer belangrijke
bedragen uit de publieke kas putten.
Ik heb hier voor my de statistiek van
de financiën van Amsterdam, Rotterdam,
Den Haag en Utrecht (opgenomen In het
Tijdschrift „Gemeentebestuur" van Augus
tus 1934).
Daaruit blijkt, dat het openbaar be-
waarachoolonderwyt "ver 1931 heeft ge
kost te Amsterdam 1 442 857. te Rotter
dam 1 024 117, te Den Haag ƒ998 917 en
te Utrecht 45 278. Dit maakt per hoofd
der bevolking te Amsterdam 1 89,
te Rotterdam 11.74. te Den Haag 2 25 en
te Utrecht f 0 29. Daa» uitgaven zUn netto
d wz dat de onhrangstcn ter sake van
schoolgeld enz. zun afgetrokken.
Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en
Utrecht geven zooals trouwen» vrgwel
alle stedelijke gemeenten subsidie aan
het bijzonder bewaarschoolonderwgs.
Per hoofd der bevolking bedraagt
deze subsidie te Amsleniam 0 82. te Rot
terdam 115. te Dan Hang 138 en te
Utrecht 0.87. Hieruit blijkt, dat per hoofd
van de bevolking hetopenbaar bewaar-
schoolonderwijs aan de publieke kas meer
koet dan het bijsonder bewaarschool-
onderwos te Amsterdam f 1.07, te Rotter
dam 0 59, te Den Haag 0 89. Daartegen
ontvangt te Utrecht bet bijzonder bewaar-
schoolonderwijs per Inwoner 0.58 meer
aan subsidie dan aldaar aan het openbaar
bewsarschoolonderwijs wordt uitgegeven.
Deze cijfers loeren ons niet alleen, dat
bij het bewasrschoolondcrwij» de finan
cieels gelijkstelling nog ver Is te zoeken,
maar z(j loeren ons ook, dat over 't alge
meen hel bijzonder bewaarschoolonderwijs
vrij wat góedkooper wordt geëxploiteerd
dan het openbaar bewaarschool onderwijs
Hoe staat het met de bewaarscholen op
het platteland? Zooais boven reeds terloops
vermeld, komt openbaar bewaarschoolon
derwijs op het platteland weinig voor.
Daarentegen treft men vrijwel overal op
het platteland bijzonder bewaarschoolon
derwijs aan, speciaal bi) de katholieken.
Er la welhaast geen parochie of zij heeft
haar eigen pamchialc bewaarschool.
Noordwijkerbout. dat voorheen een sub
sidie van 10.per leerling toestond, heeft
ten geschrokken zijn. Doch b(j hen gelden
weer andere overwegingen fterker of ze
overwegen heel maal nirt. laten alleen hun
hart spreken. We zullen daar ln onze vol
gende artikelen nader op terugkomen.
Voor heden eindigen we met deze op
merking. dat o*i. het Duitsche Front, na de
dunning der rijen in de voorbije weken,
nog steeds het organisme ia, dat de meer
derheid der Duilachers van alle rangen en
standen omvat
In dit artikel wordt olteengesei wat
de verschillende gemeenten doen
voor het bewaarschool-onderwOa.
deze subsidie moeten introkken, daar
noodlijdends gemeenten geen gelden mo
gen voteeran voor niet krachtens da wet
verplicht# onderwijsuitgavan.
Voorhout keert f 4.— per leerling uit
maar of deze subsidie gehandhaafd zal blij.
ven. ia aan gerechten twijfal onderhevig.
Samen he lm geeft 1500.voor de RK Be
waarschool en ƒ300.— voor de Christelij
ke Fröbelschool. Luwe keert 18.16.
per leerling uit Noordwyk f 5.HUI*»
gom 2.
Katwijk geeft ƒ4.— per leerling, doch
heeft in de subsidieregeling een bepaling
opgenomen, die een stimulans vormt om
te bevorderen, dat de schoolbesturen
die gewoonlijk naast een bewaarschool ook
•en lagere school explolteercn bij de
exploitatie der lagere aohool de uitrnte
zuinigheid betrachten. Daarom ia bepaald,
dat voor het bewaarsehoolonderwija behal
ve voormelde ƒ4.— per leerling nog een
extra subsidie wordt genoten, indien het
Bestuur zorgt dst de exploitatiekosten der
lagere aohool beneden ƒ9.13 per leer
ling blijven.
De b«<lrag«n. door de groote steden voor
hel be waarschoolondcrw ga uitgegeven,
hebben wij herleid tol een bepaald bedrag
per inwoner. Als wij dat met de subsidies
die bovenvermelde plattelandsgemeenten
geven ook zouden doen. dan geloof Ik. dat
zelfh de gemeente die het royaalst svibsi-
dieert niet hooger komt dan 0.25 per hoofd
der bevolking.
Er is dus wel een cardlnaal verschil tus-
achen hetgeen ln de stedelijke gemeenten
en op het platteland aan het bewaarachool-
onderwija uit de publieke middelen wordt
ten koste gelegd.
PASTOOR J. A. HEELING.
De pmtoor der Hartebrui-parochie, de
zeereorw. pater J. A. Helling O F M gaat
na een ruim zeven-jarig pastoraat Leiden
verlaten.
Zijnoerw. is benoemd tot gard laan te
Woerden welke functie reeds eerder door
hem is bekleed.
Pastoor Hailing is in 1927 opgevolgd pa#
foor Crombag zg Dezs opvolging was om
mwr dan óór roden niet gemakkelijk
Niet gemakkelijk ook doordat pastoor
Crombag om een cllrhó-uMdrukklng hier
in echte, ware beteekenis te gebruiken:
aller harten had gewonnen PaiSonr Crom-
bAg is nog levend in de dankbare herinne
ring van talrljkenl
Pastoor Helling heeft echter na korten
tijd zich rveds de hoogachting en waardee
ring van de parochie verworven.. Hij heeft
de/e niet gezocht, ln geenendeele Maar
hij heeft ze toch verworven; de gevoc.
lens van eerbied en aanhankelijkheid der
parochianen, geschonken, omdat men in hem
heeft toeren kennen en liefhebben den al
tijd-arbeidenden en zichzelf-gevend en de-
voten priester. Wanneer was «w iets te
doen" m de kerk. terwijl pastoor Helling
niet óf m de biechtstoel zat Af gereed stond
voor wie bij hem wilden biechten! Waren
niet haast alle uren van den dag, indien de
pastoor thuis was. beschikbaar voor de
spreekkamer, voor allen, die heen kwamen
vragen om hulp in raad en daad!
En, als de pastoor met thuis was. wss
h]j meestal op bezoek bij zieken feen
trouwer zjeken-vader dan hij!
Pastoor Heihng gaat Leiden verlaten,
maar de parochianen en ook vele anderen
zullen hem niet vergeten.
Wy mogen ons het voorrecht veroorloven,
hier in de courant aan den awroerw heer
pastoor Helling namens tallooaan te bstul-
0IT NUMMER BESTAAT UIT VIJF
BLADEN W.O. GEILL. ZONDAGS
BLAD.
VOORNAAMSTE NIEUWS.
BUITENLAND.
la het seaaatsondrrvoek laaakr de Amr-
rtkaaaarh* wapenindustrie wordt ook Ne
derland graoerad. (3de blad).
BINNENLAND.
Benoemingen bij de patera Franciscanen
(lsts blad).
Overleden Is |e Amsterdam de seereerw.
pastoor Van Breda O.F_M. (Kern. 1ste blad)
Vlet spoor van den verdachte Intake
drn moord Ie Haarlem nauwkeurig ge
volgd. (Gom. Ber. 4de blad). Hedenmor
gen is hij te Zwolle aangehouden. (Last-
ste Ber.).
Te Hoofddorp is een man vermoord ga-
vonden. Zijn vrouw en een pleegzoon ge
arresteerd. (Gem. Ber., 4de blad).
SPORT EN WEDSTRIJDEN.
Dr. Ilarry Fokker, bekend figuur ln de
roelwerrld overleden. (4de blad).
De Furopeesrhe A IhIHIek kampioen
schappen te Turijn brengen voorlooplgo
Ned. lurrraMS. <4de blad).
gen hartelykrn dank voor wat hy hoeft ge
daan voor veler zleto-vrode en zielo-vreug-
de en hem te verzekeren bly vende orken-
tolykhetd.
PASTOOR SMIT/.
Ais opvolg* vsn den zeereerw. heer
pastoor J H. Helling is benoemd de f eerw
pater Sultbertus Smltz. De nieuwe pastoor
Is een broeder van pater A. Smltz van
de Kartebrug-parochie, en was de laat
ste Jaren werkzaam als kapelaan te Am-
merroden.
Hy werd geboren In 1879 en Is du» 85
Jaar oud, Na zijn prlesterwydlng In 1904
werd hy allereerst belast met de /org voor
de Noderlandschc Katholieken In Duitsch
land al» geratel Ijk leidsman van het Rt.
Josephmmitë, ln welke functie hy zUn
standplaats hsd eerst ln Weert en later In
Heerlen. Daarna werd hy benoemd tot
gardlaan vsn het klooster ln Heerlen. Van
daar ging hij naar Ophoven, waar hy een
kerk bouwde. Van Ophoven werd hij be-
rorrnd tot praeses In Vcnlo en daarna In
1928 tot kapelaan In Ammerzoden.
KAPELAAN A. BMITZ
Kapelaan A. Smltz van de Hariehrug-
parochie ia benoemd tot kapelaan te Lich
tenvoorde. Pater Smltz is te Ijlden be
noemd In 1930 Speciaal de mannelijke
Jeugdorganisatie verliest in kapelaan
Smltz een sympathiek en en toegewijden
leider Naast het ..gewone" parochieel#
werk had deze tak van zielzorg de volto
belangstelling van den 0vervollen priester.
Pater Evodtus van der Snoek volgt pa
ter Smltz hier op Pater van der Snoek
uerd geboren in 1892 en i» dus 42 jaar oud.
Hl) werd priester gewijd In 1918 en was
achtereen volgens vicarius te Nieuws N te-
dorp, assiBtrntie-pater in Woerden, gar
diaan te Nieuwe Niedorp en daarna tot nu
toe gardiaan te Woerden.
Morgen (Zondag) van 12 tot 1 uur is san
da Pastorie gelegenheid, om afscheid te ne
men van pastoor Helling en kapelaan Smltz.
