HERDENCKINGE VAN DEN BRAND VAN 'T LEYDSCHE
STADTHUYS OP 12 FEBRUARI 1929.
ZATERDAG 10 FEBRUARI 1934
DE LEIDSCHE COURANT
DERDE BLAD PAG. 9
door TROUBADOUR
't Zyn nu vyf volle jaer. T'rug bliek ick in
't verleden,
Dat wy teruggewaert met ééne sprong
betreden,
En nu wy aen 't begin- èn aen het eynd-
punt staen,
Bedencken wy slechts dit, 't is langsaem
aen gegaen.
En waere 't krankheyt slechts, die met
den dood zou enden,
Wy souden onsen bliek zoo ver niet
rugwaerts wenden,
Dan was het nu gedaen en gaven wy
een blyck
Om 't duldeloos verlies, wy hadden dan
een lyck.
Maer eyndlyck na vyf jaer is dan het
ys gaen dooyen
En gaen we met een lyck, dat leeft,
de stadt vermooyen,
Daer komt een nieuw raethuys, de wyze
heeft beslist,
En in geen eeuwen wordt dees schande
uythgewischt.
Maer 'k loop myn werek vooruyt; ick
zie in myn memorie
De brand van het raethuys en schryf
daervan historie,
Niet van den brand alleen, hoe alles
is vergaen,
Maer oock hoe daerna twist en twee
dracht is ontstaen,
Hoe stadsbestuurderen zich in partyen
deelden,
En 't burgerlyck geduld langdraedighlyck
verveelden
Met hevig twistgesprek, 't Ving met
den geveT aen,
Moest die behouden zyn ofwel ten
gronde gaen?
Hoe vele jaeren toen tot veler
ongenoegen
Als eens om onze stad, beleg om 't
raethuys sloegen,
D' historie van voorheen had nu geen
resultaet,
Toen een doortastend, nu een weifelende
Raet.
't Was twaelef Februaer, de zon was nauw
aan 't daegen,
Toen 's morgens in de vroegt' alarrem
wierd geslaegen
Een ieg'lyk wischte nog het slaepzand
uyt zijn oog,
Terwyl met spoed hy naer het brandend
raethuys vloog.
Daer waeren in den nacht de vlammen
uytghebroocken
Daer had de roode haen zyn fackel
inghestoocken.
't Was ys en felle kou, die uyt den
hemel viel
En ieg'lyck had een traen, die oock en
had een ziel.
De brandweer deed haer werek en wierp
met felle plassen,
Maer tegen zulck een vier was zy niet
opgewassen
Want sloeg het vier omhoog naer d'hee-
mel, dik en grys,
Het waeter, dat men spoot, veranderde
in ys.
De nyv're brandweerliên bestreden met
hun waepen,
De waeterstrael, het vier, maer wierden
ras herschaepen,
Daer 't waeter snel bevroor en koud
wierd, hard en grys,
In mannen, ingemaeckt in eenen
klomp van ys.
Nauw was het reddingswerek ten -mor-
gent aen 't beginnen,
Of met een boos geweld viel eerst
het dack naer binnen,
De fraaye torenspits bezweek in 't
felle vier.
't Was stil nae dezen plof in gansch
den omtrek hier.
De geveltjens, zoo fraay van vorm, drie
in getale,
Begon men op bevel van hoog omlaegh
te haelen,
De boncken vielen neêr op haeren
staetsietrap,
Die zwaer gehaevent wierd, 't en gaf
een felle klap.
De burgers, opgewaeckt, zyn allen uyt
hun bedden,
Om yv'righ toe te zien by 't hopelooze
redden
En spoedden door de kou zich naer de
Breedestraet
Waer 't huys des volcks geheel in felle
vlammen staet.
Dan ziet het droevigh oogh dat hier geen
hulp magh baeten
De wind slaet dicke smoock op de
bevrozen straeten
En al 't gebouw verbrandt, dat cieraet
van 't Gemeen
't En bleef er anders niet dan gevel,
puin en steen.
Nog op dienselfden dag, dat 't raethuys
wierd gesteenigt,
Sag zich de Leydsche Raet in droefenis
vèreenight,
En treurend om het huys, dat 't vier ten
offer viel,
Om 't grimmigh element, dat doodde
Leyden's ziel.
Daer sprak de burgervaer met een
omfloerste stemme
Met traenen in syn oogh, betuigende
met klemme,
Het schrickelyck verlies voor onse
burgery,
Van 't oud raethuys, eens door de kunst
van Lieven Key
Ter glorie voor de stadt en burgery
geschaepen,
Dat veele eeuwen stond en wel scheen
ingeslaepen.
VAN 'T OUD RAETHUIS EENS DOOR DE KUNST VAN LIEVEN KEY
TER GLORIE VOOR DE STADT EN BURGERY GESCHAEPEN
Het stond in 't beeld der stadt, zoo
wierd het ook beschouwt,
Daer ied're burger was daermede
zeer vertrouwt.
„Nu is het weg voor goed, van onder en
van boven,
Al viel de waeterstrael al kissend
in dien oven.
Het is voor onse stadt een schrickelycke
slag,
Nu 'k uyt ons aller naem dit huis
beweenen magh.
Maer ay, bedenckt het wel, op lasten
volghen lusten,
En 'k zweer op desen dag, dat ick en
niet sal rusten,
Tot, wat nog in dit uur in roock en
smoock vergaet,
In 't hart van onse stadt weer schooner
voor ons staet".
Zoo sprak de burgervaer en als
de burgers hoorden
De weergalm zyner stem, de weerklanck
van zyn woorden,
Besloop de hoop hun hart en stilde
hun geween,
En ieg'lyck ging vol hoop weer naer
zyn haerdsteé heen.
En wist op zyne wys den burgervaer
te pryzen
Want spoedig zou er weer een nieuw
stadhuys verryzen
Naer Leyden's trant en tael, zoo schoon
als vóór den brand,
Een weerom een cieraet voor 't heele
vaderlant.
Geen modisch wanproduct, uyt nieuwen
tyt gheboren,
Sou Leyden's ouden roem en oudheyt
gaen verstoren.
En nae dit weckend woord, zei ieder
op het end:
„Geluckig is de stadt, die zynen
oirsprong kent".
Men sagh reeds in zyn geest den ouden
roem herleven,
Het raethuys sou de stadt het leven
weer hergeven,
Zoo sou na 't felle vier en dese
hertepyn
De stad als lang geleên weer wyd
roemruchtig zyn.
Men dacht aen het beleg, met 'trotselyck
genoegen,
Dat de Spanjolen eens om d'oude
veste sloegen,
Oock toen had Leyden sich zyn waeren
aert getoont,
Dat met een bly ontzet tenslotte wierd
beloont.
Oock nu sou Leyden dit geweld niet
lang verkroppen
En spoedig sou heur hert weer in het
raethuys kloppen
Des burgervaders woord had wonderen
gedaen
De puinhoop van 't stadthuys sou er
niet lange staen.
De dagen gingen voort en op dees milde
woorden
Geen burger, die er van een forsche
daed iets hoorde,
't Wierd eyndeloos gepraet en luyde
gekrackeel,
Een ieder wou er wat, maer geen het
beste deel.
De tweedracht stygt ten top, het
gekrackeel wordt kyven,
Als op een merekt vol visch de
venters en de wyven.
D'een vloeckt het plan van d'aar,
het is een slecht begin,
Maer 't plan wordt afgestemt en nie-
mandt krygt zyn zin.
.Dan wordt het stil en stom in
Leyden's oude veste
En iegelyck geeft zyn verbaezing nu
ten beste
Men had gehoopt op spoed, het was
oock toegezeyd
En nu na twee, drie jaer leyt alles
so het leyt.
Noch doen de klancken van den nieuwen
stadthuystoren
Het kunstigh klockwerk met den blyden
burgers hooren
En 't kykgrage publiek hoort noch niet
de geboön
Der ondertrouden die op eenen
Sondaghstoon
Naer hunne trouwboey treên, met on-
verzaet verlangen;
Terwyl de drang des volcks en toeloop
vast de wangen
Der bloode bruiden verft, in 't op- en
nedergaen
Van 't nieuw raethuis, daer sy in vreugd
te trouwen staen.
Noch staen op d' oude plek niet eene
haeg van menschen,
Die 't nieugetroude paer den schoot
vol segen wenschen.
De stryt is stilgelegd, 't is alles dood
en stom
De burgers gaen verbaesd de droeve
resten om.
Het eenigst dat. geschiedt in dese
droeve daegen
Is dat er nu beleg om 't raethuys
wordt geslaegen
Of om hetgeen er rest. Voorts blyft
het stil en stom,
„MEN VRAEGE AEN DEN RIJN, HIJ HEEFT HET ONS GELEERT
HOE MET DEN RA.ETHUYSBOUW 'T GELUCK DER STEDEN KEERT"
(Naar Yonc'el's Inwydinghe aen 't Stadthuys 't Amsterdam)
Men zet er nu alleen een houten
schuttingh om.
Dat is der vaed'ren geest, die over is
gebleven
De helden van weleer zyn nu niet meer
in leven,
Dat leven is schyndood, da's erger
dan het graf
Want hiervoor plukt men selfs geen
versche bloemen af.
De wansmaeck viert zyn geest wyd uyt
op dees omheining
Den ouden gevel siert reclame-
spookverschyning.
Zoo staet de wansmaeck nu in onzer
vaed'ren gunst
In steê van schoonheyt en doortastend-
heyt en kunst.
Het hert der stadt is dood en geen
herweckt het leven
Dat hier door dit getalm de
doodsteeck is gegeven.
De liefde voor de kunst in dezen tyt
is heen,
Daert ryst niet meer omhoogh dat
prachtigh werek van steen,
In overdaet van kunst, die schoon en
dertel steigert,
De stadtsraet is te zwack, de grondvest
wordt geweigert
En alles staet so 't staet en op het
oude puin
Daer wast het onkruyt nu als in een
wilden tuin.
Dan worden er ten laest vyf mannen
uytverkoren,
Die hunne stem in 't koor der boukunst
laeten hooren
En wèer na langen tyt komt ieg'lyk
met zyn plan,
Dan vangt het duyst're spel der politiek
vast an.
Men weegt elck plan of 't was van lit
tot lit rechtvaerdigh
In evenredenheit en d'oude stede
waerdigh.
Maer bovenal of wel dit kunstwerek
practisch was,
Men kykt niet naer den bouw, maer
enckel naer het glas,
En of de bouwers wel den eisch der
wet voldeden
En volgden zulx de kunst, dat geen van'
all' de leden
In zynen stant bezwyekt. Kropholler
trede aen.
En alle kunstenaers, zoo zy het werek
zien staen
En roemen het om stryt, zoo 't ryst voor
hunne ooghen,
Zy vinden dit gebouw door al zyn leên
voltogen,
Van boven tot beneên. Het schittert en
het praelt
Geen dat in schoonheyt noch by deze
schoonheyt haelt.
En zoo 't geoorlooft waer ter zyde af
te treden
Ick maelde het gebouw als 't schoonste
aller steden
Ick zou 't bespiegTen gaen; ick sleet
den dagh en tyt,
Die den stehuisbouw dan alleen wierd
toegewyt.
Maer ay, tot groote smert van waerde
ommestanders
Het uytgebracht advies luydt tot
verbaezing anders.
Zij zweren d' oude stadt en d'oudheyt
geen en trouw,
En geven hunne stem aen 't plan
van meester Blaauw.
Weer vonckt de tweedracht op, In stêe
van eensgezindheyt
Wordt nu het nieuw raethuys een
oirsaeck van verblindheyt.
Niet enckel in de Raet, oock in de
burgery
Heerscht luyde gekrackeel, selfs de
Wethoudery
Drinckt van dit kunstadvies de wrange
en bitt're droesem
En is verscheurt, verdeelt tot diep in
zijnen boezem.
Het eynde draegt de last, 't is droef
dat ick het segh,
Het mind're koom tot stand, het
schoone blyve weg.
Het was een droevig slot van vyf
misluckte jaeren,
Waerop het nageslacht met peinzend
oogh zal staeren
En vraegen zich dan af opnieuw weer
ieder jaer:
Waer is de heldenaert van onzen
Leydenaer,
Die het verleden kent toen in dien tyt
gebleven?
Eerst vyf jaer gekrackeel en toen den
geest gegeven
Aen eene kunst en werek, dat Leyden
gansch niet ciert,
Wie heeft op dezen dag de braeve stadt
bestiert,
Dat in dees groote stadt zooiets kon gaen
gebeuren,
Waerdoor het nageslacht niet enden
kan te treuren?
Was het geweten toen door onverstant
verruckt,
Het billyck Recht verkort en het
gemoedt verdruckt?
Moet de historie nu der stadt zoo
schoon beschreven
Roemloos ten onder gaen en schyn
dood verder leven?
Wy zien met treurend oogh op 't
reuckeloos besluyt,
De dobbelsteen leyt neer, 't is Aemen
en 't is uyt.
Maer zullen dees vyf jaer ook in
d'historie gelden
Als zwackheyt, nae de kracht der oude
Leydsche helden,
Al zal het nageslacht om 't raethuys
peinzend staen
Houdt moed, o burgery een nieuwe
tyt breeckt aen,
Die weer herstellen zal de schande
dezer wallen.
Gelyck een morgendau en regen
neer komt vallen.
Zoo hebbe ick nog één hoop, men segghe
op het end:
'k En heb myn eygen aert en die der stadt
miskent
Dan zal de toekomst fier de naemen
weer vermelden
Van Leyden's burgery en zyn roemruchte
helden,
Dan slaeken wy een zucht by zulck
een bly besluyt,
En zeggen wy met recht: het is
geluckigh uyt.
Te Noordwyck aen de Zee, 8 Febr. 1934.
.EN GEVEN HUNNE STEM AEN T PLAN VAN MEESTER BLAAUW...."
