DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
GRATIS.
HET LEIPZIGER PROCES.
24ste Jaargang
VRIJDAG 22 SEPTEMBER 1933
"No 7617
S)e £etd6cJi£(Boii/fca/itt
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling:
Voor Leiden 19 cent per week2.50 per kwartaal
By onze Agenten 20 cent per week 2.60 per kwartaal
Franco per post 2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 cent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 cent.
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15 (1
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone Advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
het dubbele van het tarief berekend.
TELEFOONTJES van ten hoogste 30 woorden, waarin be-
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur eq
verhuur, koop en verkoop: 0.50
Dit nummer bestaat uit vijf bladen
Zij, die zich per 1- October a.s.
wenschen te abonneeren op
„DE LEIDSCHE COURANT", ont
vangen de voor dien datum ver
schijnende nummers gratis.
DE ADMINISTRATIE
V De middenstand in actie!
Bij de Leidsche Winkelweek? Ja maar
die actie bedoelen wij hier niet. Toch wil
len wij gaarne met een enkel woord waar
deering uitspreken voor het van arbeids
kracht en ondernemingslust getuigende op
treden der Leidsche Winkeliers, die door
prettige en doeltreffende reclame de aan
dacht vestigen op Leiden als koopstad bij
uitnemendheid! En wij zouden allen lezers
willen aanraden in deze ai volgende week
eens een wandeling te maken langs Lei
den's winkelstraten, te zien en dan van
zelf te koopen (de winkels zijn tot 10
uur geopend).
Wij bedoelen hier de actie, die de mid
denstand voert, om wettelijken steun in
verschillenden vorm.
Een actie, die noodzakelijk is.
Er zijn vele verlangens en eischen van
den middenstand.
Daar is bijv. de vraag om regeeringscre-
diet voor gezonde middenstandsbedrijven.
Een zeer verklaarbaar verlangen. Ieder
een zal inzien, dat aan de verwezenlijking
van dat verlangen moeilijkheden en be
zwaren verbonden zijn. Doch moeten en
mogen deze onoverkomelijk worden geacht?
Wij willen niet meer neerschrijven, dan
we kunnen verantwoorden en daarom een
gefundeerd antwoord, zaakkundi-
g e beschouwingen over deze vraag liever
aan anderen overlaten.
.Daar is een van de vele andere ver
langens de wensch in middenstandskrin
gen, dat de regeering door wettelijke maat
regelen paal en perk zal stellen aan de
overmacht van het kapitaal, dat in
groote warenhuizen velen winkel-branches
de bestaans-mogelijkheid ontneemt!
Zeker, ook hier zal niet iilles wat men
wil bereikt kunnen worden. En men zal den
wijzer van de oeconomische ontwik
keling niet mogen terug zetten. Maar die
wijzer wordt niet teruggezet, als men die
oeconomische ontwikkeling niet wil
laten groeien op wat sociaal niet gewenscht
is, op wat niet kan worden geacht, in de lijn
te liggen van een gezonde sociale ont
wikkeling. Men zet den wijzer van de
oeconomische ontwikkeling niet terug
om 'ns een voorbeeld te noemen als wet
telijk verhinderd wordt, dat men in een
zelfde zaak een damesjapon, een carbonade,
een gerookte paling en een pond suiker kan
koopen!
't Zou o.i. niet moeilijk zijn, om in deze
het verlangen van den middenstand, van
den winkeliersstand concreet te for
muleeren.
En dan moet voor zulk een concreet ver
langen de middenstand in actie gaan!
Geen 1 ij s t van verlangens, al zijn deze
nóg zoo gegrond door het bosch ziet men
de boomen niet.
Maar een actie over heel het land voor
een of twee verlangens; later komen wel
de andere. Dit is de tactiek, om iets te
bereiken.
In de troonrede is toegezegd de verwezen
lijking van een door den R. K. Middenstand
geuit verlangen, nl. wettelijke regeling van
de afbetalingsovereenkomst.
In dezen tijd kan de middenstand hier
mede alleen niet tevreden worden gesteld!
De eerste dag was een vervelende dag.
VAN DER LUBBE IS WEZENLOOS EN GEEFT
TRAGE EN HALVE ANTWOORDEN.
UET PROCESVERLOOP NA DE PAUZE.
Tegen twaalf uur werd gisteren de zit
ting van het Hooggerechtshof te Leipzig
heropend. Aan de orde was het verdere
onderzoek van het verleden van Van der
Lubbe. In he bijzonder wordt gesproken
over zijn talrijke omzwervingen door
Duitschland en Hongarije, alsmede over
zijn pogingen om naar Rusland te komen.
Door een reeks verdere getuigenverhoo-
ren wordt het geval BargeVan der Lub
be opgehelderd als een personenverwisse-
ling. De vroegere soc.-dem. burgemeester
Keil te Brockwitz heeft op den dag vóór
de laatste Rijksdagverkiezingen met lei
dende soc.-dem. partijgenooten over het ge
val gesproken. In soc.-dem. kiespamfletten
werd daarop de kwestie zoo voorgesteld,
als had Van der Lubbe overnacht bij nat.-
soc. te Brockwitz, resp. te Soernewitz. De
reizen van Van der Lubbe worden dan ver
der besproken, vooral de laatste reis in
Februari 1933, die hem naar Berlijn voerde.
Aan het slot van de zitting van heden
wordt de politieke gezindheid van Van
der Lubbe behandeld, die in Nederland
communistisch jeugdleider is geweest,
maar uit de partij trad, omdat hij geen
leidende functie kreeg. Van der Lubbe
uitte zich ook verder slechts zeer aarze
lend en sprak zichzelf soms tegen. Her
haalde malen moet de president hem waar
schuwen, omdat hij glimlacht.
Even vóór half drie sluit de president
de zitting en verdaagt de behandeling tot
Vrijdagmorgen 10 uur.
IS. v. d. LUBBE EEN IMBECIEL OF
DOET HIJ MAAR ZOO?
Aan een verslag van den Berlijnschen
correspondent van de „Msb." ontleenen wij
nog het volgende:
Onze landgenoot, die negentig procent
van alle belangstelling in beslag neemt,
is het toonbeeld van imbeciliteit. Op de
foto's, welke van hem in omloop zijn,
wordt hij nog zeer geflatteerd voorgesteld.
Wezenloos zit hij voor zich uit op den
grond te staren en gedurende den gan-
schen loop van het proces heeft hij niet
eenmaal opgekeken, of zijn allernaaste om
geving ook maar even geïnspecteerd.
Deze houding heeft hij gedurende de
geheele verhandeling volgehouden, zoodat
nu op aller lippen de vraag ligt: „Is van
der Lubbe volkomen ontoerekenbaar, of
is hy een tooneelspeler met weergaloos ta
lent, die zichzelf volkomen in de hand
heeft?"
Zijn verhoor brengt alle aanwezigen op
den duur tot vertwijfeling en zulks in het
bijzonder die persmannen, die op sensatio-
neele copy uitzijn.
Eerstens spreekt van der Lubbe heele-
maal niet, maar fluistert hij slechts en dat
doet hij dan nog in lettergrepen.
De langste volzin, dien de president uit
hem los heeft weten te krijgen, luidt:
„Het kan zijn".
De president is een wonder van geduld
en goedigheid en van der Lubbe precies
een koppige muilezel.
In het algemeen verloopt het verhoor als
volgt:
De president stelt een vraag, wacht en
krijgt geen antwoord.
Hij giet zijn vraag in een anderen vorm,
wacht, wacht en nog komt er geen ant
woord.
Hij giet zijn vraag in een derden vorm,
wacht opnieuw en dan fluistert de be
klaagde een syllabe, die even goed „ja"
als „neen" kan zijn.
Soms trachten de president, de officier
en de verdediger allen eendrachtig hem een
woord af te persen, maar zij hebben geen
geluk en moeten hun pogingen opgeven.
In het „Bruinboek" staat, om slechts één
voorbeeld te noemen, dat van der Lubbe
de communistische partij verlaten heeft,
wjjl hij niet tot generaal van de Leidsche
communistische pioniers bevorderd werd.
Den vereenden krachten van alle pro
cesdeelnemers is het niet gelukt, op deze
vraag eenig antwoord te bekomen. Men
weet ook evenmin, of van der Lubbe com
munist geweest is, of niet. Kortom, betref
fende den hoofdbeschuldigde is men giste
ren geen schrede verder gekomen.
Veel sensationeels heeft de dag van gis
teren niet aan het licht gebracht en toen
de president 's-middags om drie uur de
zitting sloot, ging er een zucht van ver
lichting uit alle aanwezigen op en hoorde
men overal reeds over het pakken van de
koffers spreken.
De beschuldigden worden nu door de
Saksische politie-agenten weggevoerd,
maar eerst nog legt een der rechters zijn
toog af en begint met de hand op dei
schouder van Van der Lubbe gemoedelijk
met hem te spreken.
Blijkbaar dringt hij er op aan, dat de
hoofdbeklaagde zijn houding van koppige
wezenloosheid eindelijk opgeven zal, om
daardoor zijn positie te verbeteren.
EEN BERLIJNSCH OORDEEL OVER
V. D. LUBBE.
De Berlijnsche middag- en avondbladen
hebben zonder uitzondering als voornaam
ste nieuws een uitvoerig verslag van de
eerste rechtszitting te Leipzig gebracht.
Voor een lang commentaar was de tijd te
kort. Als eerste publiceert echter het
„Berliner Tageblatt" in haar ochtend-edi
tie van Vrijdag, welke reeds Donderavond
verscheen, een stuk van zijn bijzonderen
verslaggever te Leipzig over het karakter
van Marinus v. d. Lubbe.
Na een beschrijving van het uiterlijk
van den beklaagde, komt de correspondent
tot de conclusie, dat v, d. Lubbe's gezicht
niet het gezicht is van een arbeider, ooic
niet van een kleinen burger, maar dat het
een misdadigers-physionomie is, waarin
men de trekken terugvindt, welke in de
gezichten van koningsmoordenaars ge
schreven staan. Deze kwalificatie frap
peerde ons, schrijft de correspondent van
de „Tel", aangezien zij geenszins strookt
men den indruk, dien wij opdeden toen
wij v. d. Lubbe twee dagen na zijn arresta
tie in de politiegevangenis te Berlijn be
zochten.
Toen maakte .v. d. Lubbe integendeel
een zeer burgerlijken en jongensachtigen,
ja, bijna kinderlijken indruk. Op het eerste
gezicht zouden wij zelfs in staat zijn ge
weest hem voor een goedigen jongen te
houden. In den loop van het onderhoud,
dat wij met hem hadden, ontpopte hij zich
als een verstokt dweper met uiterst een
zijdig ontwikkelde ideeën, die daarnevens
de grootste domheden verkocht, maar ze
ker niet als een bloeddorstig moordenaar.
Zonder twijfel is het uiterlijk van v. d.
Lubbe er gedurende de maandenlange op
sluiting in de gevangenis en de vermoeien
de verhooren welke hij achter den rug
heeft, niet mooier op geworden. Bij zijn
arrestatie had hij een vol, blozend gelaat.
Toen hij vanochtend in de rechtzaal trad,
was zijn gezicht bleek en maakte hij een
bijna suffen indruk. Zijn oogen waren in
gevallen en leken door zijn uitstekende
jukbeenderen nog dieper te liggen. Zijn
gebogen houding en de weinig flatteuse
gevangeniskiel maakten het beeld nog on
gunstiger. Zijn lachen bij ernstige kwes
ties, zijn zwijgen op dringende vragen, zijn
onzekerheid en zwakke stemgeluid, dat
alles te zamen heeft er niet toe kunnen bij
dragen v. d. Lubbe bij het publiek en de
andere aanwezigen groote sympathie te
verschaffen.
Op dezen eersten indruk zal dan ook
waarschijnlijk de conclusie van den Leip-
ziger correspondent van het „Berliner Ta
geblatt" berusten.
FAMILIE STUURT EEN TELEGRAM
AAN PRESIDENT HINDENBURG.
De familie van v. d. Lubbe heeft het vol
gende telegram aan president von Hinden
burg gezonden:
Verzoeken dringend uwe bemiddeling
bij het Rijksgerecht Leipzig, opdat onzen
bloedverwant Marinus ons schrijven be
treffende verdediging door mr. Stomps nog
overhandigd wordt, waardoor zijn wan
trouwen verdwenen en hij mr. Stomps
aanvaarden zal. Namens de familie van
der Lubbe, w.g. J. Peute.
DE TWEEDE DAG.
De belangstelling van het publiek voor
de behandeling van het proces tegen de
van brandstichting in het Rijksdaggebouw
beschuldigden is vandaag onverflauwd.
Om kwart voor tienen werden de beschul
digden de zaal binnengeleid. Van der Lub
be in vandaag ongeboeid, evenals de me
debeschuldigden. Met hangend hoofd kijkt
hij onbewogen voor zich en slaat geen acht
op het publiek. Törgler is in druk gesprek
met zijn verdediger dr. Sack.
Om tien uur treedt de Senaat de rechts
zaal binnen.
De ambtenaar van het O.M. dr. Sarisius,
geeft een kort commentaar op de berich
ten in de bladen, inzake de lezing van de
overnachting van v. d. Lubbe te Sornewitz.
Er kan worden vastgesteld aldus dr.
Parisius dat de verklaringen van de ge
tuigen op dit punt in groote lijnen over
eenstemmen met hun verklaringen tijdens
het voor-onderzoek.
De president dr. Bünger bevestigt deze
uiteenzettingen. Zij stemden niet alleen in
groote lijnen overeen, doch zij kloppen
volkomen met elkaar.
Prof. dr. Bonhöffer, die verd. v. d. Lub
be in opdracht van den rechter van in
structie psychiatrisch heeft onderzocht,
deelt betreffende het resultaat van dit on
derzoek binnen het kader van een deskun
digen-rapport mede: Ik heb Van der Lub
be van 25 Maart af verschillende malen ge
sproken en onderzocht. Indertijd was v. d.
Lubbe een lichamelijk krachtig mensch.
Het beeld dat hij ons bood wijkt wezenlijk
af van hetgeen men gisteren bij de onder
handelingen heeft gezien. Van den Lubbe
voerde de bespreking gelaten, zelfbewust,
ja, menig keer overmoedig. De mogelijk
heid, zich met hem over zijn levensloop
en over de zaak zelf te onderhouden, be
stond ten volle. Hij antwoordde op de hem
gestelde vragen ten deele op levendige
wijze, hij was zelfs zeer normaal. De on
middellijke aanleiding voor dit onderzoek
naar de geestvermogens van Van der Lub
be was het voornemen van Van der Lubhe,
in de gevangenis in voedselstaking te gaan.
Hij heeft door het weigeren van voedsel
de zaak willen bespoedigen. Toen hem dui
delijk werd, dat er sprake was van een
psychiatrisch onderzoek, lachte hij en hij
meende: dat klinkt mooi, eerst heeft hij
den Rijksdag aangestoken, dan wil hij in
voedselstaking gaan, dan moet hij toch ge*
zijn.
Betreffende de motieven van zijn optre
den verstrekte hij eveneens mededeelin-
gen. Hij meende, dat het een daad betrof
welke voortgesproten was uit een commu
nistische gedachtegang. Ik heb hem voor
gehouden, dat het toch eigenlijk niet te ge-
looven is, dat hij zooiets alleen zou hebben
gedaan. Hij antwoordde dat er verschillen
de methoden voor bestaan. Er kon sprake
zijn van een optreden der geheele partij,
er konden afzonderlijke troepen werken,
maar er kon ook slechts door individueclc
personen iets worden gepresteerd. Deze
daad, zoo zeide hij, aldus de getuige, zou
het voorbeeld zijn om op andere plaatsen
iets dergelijks te doen.
Het deskundigen-rapport houdt in: mo
menten van psychische beteekenis zijn bij
deze onderzoekingen niet naar voren ge
komen. Er was geen aanleiding aan te ne
men, dat er sprake was van een psychisch
defect. Van der Lubbe was geheel slag-
vaard.g en ook in formeel opzicht zeer
normaal.
De deskundige Geheimrat Bonhöffer be
vestigt op vragen van den voorzitter, dat
v. d. Lubbe een uitgesproken behoefte
heeft aan eigen directe persoonlijke erva
ring en weinig waarde hecht aan genegen
heid. Een zekere behoeft bij v. d. Lubbe
zich te doen gelden is zeer zeker aanwe
zig. v. d. Lubbe treedt zoo nu en dan
uiterst zelfbewust op. De voorzitter pro
beert thans vast te stellen, hoe het her
haalde glimlachen van den beschuldigde
bij volkomen ernstige situaties der behan
deling van het proces is te verklaren. De
deskundige ziet hierin niets ongewoons.
Den beschuldigde v. d. Lubbe is een ze
kere superioriteit tegenover alle dingen
der wereld rondom hem eigen. Hij schijnt
zich steeds te amuseeren. Ongetwijfeld is
hem ook het verschil der drie getuigen, die
er over strijden of v. d. Lubbe zich als na-
tionaal-socialist heeft uitgegeven, min of
meer komisch voorgekomen. Het zachte
spreken van den beschuldigde is misschien
te verklaren door een lichamelijke zwaktv,
welke het gevolg is van zijn voedselsta
king. Op de vraag van dr. Parisius of bij
den beschuldigde een zekere sexueelc af
wijking is waar te nemen, antwoordt cie
deskundige ontkennend. Op voorstel van
den verdediger van v. d. Lubbe, dr. Seuf-
fert, wordt de deskundige ook als getuige
beëedigd.
Dr. Seuffert: „Het is mij opgevallen, dat
y. d. Lubbe bij het onderhoud plotseling in
groote opwinding geraakt en opstuift en
dan weer kalm wordt".
VOORNAAMSTE NIEUWS.
BUITENLAND.
Volgens een gerucht te Genf-ve zou Ne
derland het Jodenvraagstuk bij den Vol
kenbond ter sprake brengen. (2de blad).
„Zilverhemden" in Amerika (2de blad).
Het proces-v. d. Lubbe. (1ste blad).
BINNENLAND.
Vergadering van de Algemeene R. K.
Land bouw bed rijfsraad. (3de blad).
De Minister van Economische Zaken
geeft een toelichting op genomen crisis
maatregelen. (4e blad).
Een Duitsche persstem over dc Troon
rede. (4e blad).
Jeugdig arbeider te Bloemendaal onder
duinafgraving bedolven en geslikt. (Gem.
Ber. 3de blad).
Zwaar weer boven Friesland, Urk en
Rotterdam. (Gem. Ber. 3de blad).
Twee jongens te Tilburg fietsende onder
autobus geraakt. Beiden overleden.
(Gem. Ber. 3de blad en Laatste Ber.).
Thans weer een kerkinbraak te Korten-
hoef (Gem. Ber. 3e blad).
LEIDEN.
Prof. dr. E. D. van Oort, buitengewoon
hoogleeraar en directeur van het Museum
van Natuurlijke Historie, overleden. (1ste
blad).
UIT DE OMGEVINC.
Vandaag heeft Boskoop's burgemeester
afscheid genomen van zijn gemeente. (4e
blad).
ONZE APOLOGETISCHE RUBRIEK.
(3e blad).
De deskundige ziet in dit optreden geen
engewoon psychisch verschijnsel. De ver
dediger van Torgler, dr. Sack, vraagt of
een ongewone gevoeligheid voor vreem
den invloed bij v. d. Lubbe aanwezig is.
Prof. Bonhöffer: Ik heb eerder den in
druk met een zelfbewust dan met een ge
voelig mensch te doen te hebben.
Dr. Sack: „U hebt den beschuldigde ge
vraagd, welke communistische leiders hij
kent".
Bonhöffer: „Hij antwoordde: Thalmann".
Dr. Sack: „Heeft hij gezegd, dat hij aan
den vooravond van den rijksdagbrand met
Torgler samen is geweest?"
Bonhöffer: „Op deze vraag heeft hij
ontkennend geantwoord".
De volgende getuige, de commissaris der
criminecle politie Hcisig, geeft een uitvoe
rig overzicht van het onderzoek, dat hij
in Nederland, in het bijzonder te Leiden,
heeft ingesteld.
Tijdens het verdere getuigenverhoor van
commissaris Heissig deelt de officier van
Justitie mede, dat blijkens het bericht var.
„Telegrafen Union" in de Nederlandsche
pers het bericht is verschenen, dat v. d.
Lubbe een brief van zyn familie, waarin
hem wordt aangeraden den advocaat mr.
Stomps als verdediger aan te nemen, niet
heeft ontvangen. De brief zou hem niet zijn
overhandigd. Hij vraagt thans aan v. d.
Lubbe of de brief hem is overhandigd. Van
der Lubbe antwoordt met „neen", doch
even later met „ja". De officier van Justi
tie stelt dan voor, den directeur van de
gevangenis te Leipzig als getuige te hooren
om te verklaren, dat hij den brief aan v.
d. Lubbe zelf ter hand heeft gesteld. Van
oer L. geeft dan toe, dat de brief in de
gevangenis is. Daarna wordt gepauzeerd.
Wij vernemen, dat gedurende de pauze
mr. Stomps gelegenheid zal hebben, v. d.
Lubbe te spreken.
