MAANDAG 28 AUGUSTUS 1933
DE LEIDSCHE COURANT
VIERDE BLAD PAG. 11
Onze publieke spreektribune over de Stadhuisplannen
EEN PLEIDOOI VOOR HET PLAN-
BLAAUW.
In het „Handelsblad" geeft ir. H. T.
Zwiers een beschouwing over de Leidsche
Stadhuisplannen. Na eerst het (door den
ontwerper teruggenomen) plan-Dudok te
hebben besproken, geeft hij zijn meening
over de nu aan de orde zijnde vijf plan
nen. Wij laten hier zijn beschouwing groo-
tendeels volgen:
„Van de plannen van arch. Buurman
en ir. Mertens wil ik niet véél kwaads
zeggen, de gevraagde ruimten zijn aanwe
zig, ze zijn soms op redelijke, soms op goe
de wijze gegroepeerd, maar geen van beide
heeft iets begrepen van de piëteit, die in
de gestelde opgave verondersteld was. Lei
den zou met een van deze beide bravoure*
gebouwen al zeer weinig gediend zijn.
Ir. Van der Laan heeft beter begre
pen wat het zeggen wil in dezen tijd bij
een bouwwerk als het oude stadhuis te
moeten aansluiten. Zijn opzet is beschei
den gebleven, misschien tegenover de volle
rijkheid van het oude gebouw wat te be
scheiden, maar hij heeft, hoewel hij niet
tot een eenheid met het oude gebouw is
gekomen, zich volkomen daaraan onderge
schikt gemaakt. De plattegronden zijn in
het algemeen goed bruikbaar zonder bij
zondere ruimte-ontwikkeling of opvallen
de groepeeringen. De plaatsing van den to
rens is t.o.v. de Vischmarkt goed, maar zal
aan de Breestraat, tenzij ze buiten verhou
ding hooger gemaakt zou worden, waar
schijnlijk minder beteekenen, dan de ont
werper zich in een van zijn schetsen voor
stelt.
Het plan van arch. Kropholler,
wiens werk ik, naar men uit vroegere be
schouwingen weet, in veel opzichten zéér
waardeer, heeft mij nogal teleurgesteld. Ik
had van hem méér verwacht, dan wat hij
hier heeft gegeven: een plan, dat, on
danks vele charmante details als b.v. de
binnenplaats met de booggalerij, en de ont
worpen variant-overbouwing van het trot
toir der Koornburgsteeg 1), géén onmid
dellijk raadhuisplan is, en dat in veel op
zichten den indruk maakt van opzettelijk-
primitieve groepeering ter bereiking van
een bepaald geveleffect, iets waartegen
Kropholler terecht zelf steeds heeft gestre
den tegen de z.g. ..Amsterdamsche Schove"
van een tienvijftiental jaren geleden.
Wat nog het uitwendige van dit ontwerp
betreft (afgezien van den 'samenhnag met
het interieur en van de veelal uiterst
schaarsche verlichting daarvan), moet wor
den opgemerkt, dat mèt Blaauw, Krop
holler de eenige is geweest, die de betee
ken is der oude trapgevels en van den to
ren, direct achter het oude gebouw, voor
het levend en ruimtelijk aanzien daarvan
heeft beegrepen. Hij stelt daarbij vóór óf
den ouden toren geheel te copieeren óf het
maken van een nieuwe, meer in overeen
stemming met den door hem ontworpen
nieuwen bouw, die als een rustig doch zeer
gesloten geheel is opgevat, waarvan ech
ter bij voldoen aan redelijke verlichtings-
eischen voor het inwendige zeker een deel
van de geslotenheid zou moeten worden
prijsgegeven.
Mede door de groote geslotenheid heeft
deze architectuur wel een zekere beschei
denheid, maar ik betwijfel of desondanks
hier niet de fijne speelsche oude gevel, door
de zware geslotenheid, zou worden over-
heerscht. Wat bij het ontwerp van ir. v. d.
Laan zeker niet het geval zal zijn.
Rest ons nog te bespreken het door de
R.A.C. terecht aanbevolen plan- Blaauw
en de daarin opvallende verschillen met
de hiervoor besproken plannen.
Ik noemde reeds de tegenstelling in den
opzet: het plan-Blaauw schept aan de
Vischmarktzijde een ruim en rustig raad
huisplein, terwijl de overige plannen het
terrein rondom tot den rand toe volbou
wen.
De voordeelen daarvan blijken niet al
leen te bestaan in de verruiming zelf en in
de als gevolg daarvan verbeterde verkeers
regeling in de binnenstad. In de eerste
plaats is het daardoor mogelijk geworden
het oude gebouw, afgesloten met den ouden
topgevel, geheel vrij te maken en dus ruim
telijk weer tot een werkelijk gebouw en
niet alleen een gevel te maken.
De plaatsing van den toren, juist op de
aansluiting van dit vrij geworden oude
gebouw èn het nieuwe, levert van af de
Breestraat het verlangde totaalbeeld en
vormt bovendien de symbolische schakel
tusschen oud en nieuw, terwijl daarmee
het representatieve gedeelte ook van de
Vischmarktzijde dus rondom tot zijn recht
komt. Bovendien is de gevel van het eigen
lijke administratieve gedeelte aan de
Vischmarkt in dit plan ca. 25 M. korter,
dan in alle overige, waardoor ondanks de
verhooging van dit gedeelte met één ver
dieping het administratieve gebouwdeel
niet overheerschend is geworden, temeer
niet omdat deze verhooging niet over de
volle afmeting aanwezig is, maar naar de
„plein"-zyde door een lager gedeelte wordt
voorafgegaan. Op deze wijze is de ontwer
per er voortreffelijk in geslaagd, het oude
tot nieuw en rijker leven te wekken zon
der dat het door het tegelijk volledig zicht
bare nieuwe gebouw wordt overweldigd.
Natuurlijk is daarom ook in de gevels
een aansluiting met den bestaanden bouw
noodig geweest, welke, blijkens de gepu
bliceerde teekeningen, op zeer gelukkige
wijze werd verkregen door de eenvoudige
hoofdvormen van het oude gebouw als
grondslag voor den opbouw van het ge
heel te aanvaarden, door de raamindeeling
in beginsel op de oude en op het eenvoudi
ge rhytme daarvan te baseeren, en door
een toren te ontwerpen, die in den over
gang van vierkant op achthoek en in de
geleidelijke versmalling naar boven toe
wel de beginselen van onze renaissance
torenbouw huldigt, zonder er de detail-
vormen van te copieeren.
Ook in dit opzicht is dus het plan-
Blaauw principieel anders en beter dan
een der andere. Het oude gebouw heeft een
waarde gekregen, die in geen ander ont
werp werd bereikt en oud en nieuw zijn
tot een gelijkwaardige eenheid gegroeid
op een wijze als in géén ander plan aanwe
zig bleek, al zyn natuurlijk op enkele de
tailpunten nog wel aanmerkingen te ma
ken.
Blijft de vraag of dit plan ook inwendig
aan de gestelde eischen voldoet. De Raad
huis-advies-commissie is daarover volko
men gerust en een eerste oogopslag beves
tigt reeds, dat hier een klaar en overzich
telijk plan is ontstaan met goed verlichte
werkruimten, niet te lange gangen en een
goede groepeering der verschillende diens
ten, al wijkt deze eenigszins af van wat
men blijkbaar volgens het programma van
eischen gedacht had.
Uit alles blykt, dat men slechts met een
volledige bebouwing van het terrein had
gerekend en dat niemand de hier gegeven
oplossing had voorzien.
Niet alleen uit practische overwegingen
is het plan-Blaauw in plattegrond zeer
gunstig; het heeft nog één zeer groote ver
dienste, n.l. dat de hoofdingang Breestraat
het uitgangspunt is geweest van den ge-
heelen opzet. De oude hoofdingang lever
de de nieuwe hoofdas van het gebouw
waaruit zich alle representatieve ruimten
ontwikkelen 2). Zijn wij al te „zakelyk"
geworden om een dergelijke tegelijk sym
bolische èn architectonisch fraaie oplossing
nog te waardeeren? Laten wy hopen van
niet! De plattegronden zijn een duidelijk
bewijs van de juiste en fraaie wijze, waar
op zich langs en om deze nieuwe hoofdas,
de hal, de ontvangzaal, de trouwzaal en de
Raadzaal met den hoofdcorridor groepee-
ren.
Maar die Raadzaal? Mag die wel zóó
openbaar aan de straat (d.w.z. aan het plein
aan de Vischmarktzijde) liggen? Is dat niet
onrustig en gevaarlijk?
Ik moet eerlijk bekennen, dat als het
inderdaad gevaarlijk zou zijn, we toch wel
heel erg ver zouden zijn gezonken met de
waardigheid van onze vertegenwoordigen
de lichamen, die hun toch openbare verga
deringen niet meer zouden kunnen houden
in' een raadzaal, die op een openbaar plein
uitziet en waarvan de ramen een kleine 10
meter boven dat plein beginnen!
Laten we dan geen raadhuizen meer
bouwen, en zeker geen raadhuizen met re
presentatieve ruimten, maar hoogstens nog
gemeentelijke administratiekantoren met
bomvrije vergaderkelders voor de open
bare beraadslagingen van onze vroedschap.
Maar laat Leiden, dat nog een traditie
heeft op te houden, daarmee niet begin
nen, opdat Leidens geschiedenis in dezen
geen lijdensgeschiedenis worde.
Er is niets meer te doen, dan j a te zeg
gen".
1) Met dezen variant gaat ook Krophol
ler buiten de toegestane terrein grenzen;
was bovendien óók het indienen van va
rianten niet uitdrukkelijk verboden?
2) Alleen dit ééne element uit het plan-
Blaauw zou zonder de gebruikmaking van
de perceelen Vischmarkt 7 en 8 waarschijn
lijk niet gemakkelijk meer zijn te verwe
zenlijken!
AESTHETTEK IN DE ONTWERPEN VAN
BLAAUW EN KROPHOLLER.
Nu de tentoonstelling der ontwerpen
voor het stadhuis voor het publiek ge
opend is, is het dienstig de beide concur-
reerende plannen aan een aesthetische
vergelijking te onderwerpen. Echter eeni
ge opmerkingen vooraf. Men moet voor
een juiste beoordeeling goed het verschil
vatten tusschén bouwkunde en bouwkunst.
Bouwkunde is de wetenschap van de ver-
eischten voor het stichten van bouwwer
ken, b.v. de zwaarte van de fundeeringen,
de hechtheid van de materialen en de
eischen voor lucht en licht, het berekenen
van spanningen, etc. etc. Men kan dit o.a.
op een Technische Hoogeschool leeren.
Bouwkunde is een functie van het ver
stand, bouwkunst daarentegen is het uit
drukken van een gevoel van verhoudingen
van ruimten en massa's. Zooals prof. A.
Mathaei het uitdrukt: „Door de ruimtever-
deeling op zichzelve kan het gevoel van
idyllische behaaglijkheid of majestatische
trots, van mystisch huiveren of beangsti
gende bedruktheid of ook het gevoel van
rustgevende contemplatie of van verlan
gensrijk omhoogstreven verwekt worden".
Dit gevoel moet men van nature hebben, en
zonder dat gevoel kan een bouwkunstenaar
niet zijn. Men kan dus net zoo min Bouw-
kunst aan de Hoogeschool leeren, „eben-
sowenig als alle Professoren der Aesthetik
mit vereinten Kraften, irgend einem die
Fahigheid genialer Produktionen d. h.
achter Kunstwerke beibringen können",
zooals Schopenhauer zegt (netzoomin als
alle professoren in de schoonheidsleer met
vereenigde krachten iemand het maken
van geniale producten d.w.z. van echte
kunstwerken kunnen bijbrengen). Daarom
ook geeft het ingenieursdiploma niet de
minste zekerheid, dat de bezitter dat ge
voel: le. om mooi te bouwen, 2e. om het
mooi gebouwde te begrijpen, heeft.
Een misverstand, dat voorts uit den weg
geruimd dient, is de veel verbreide mee
ning, dat wat nuttig of doelmatig is, daar
door mooi is en wat mooi is, nuttig. De on
juistheid daarvan springt direct in het
oog, als men zich indenkt hoe absurd wij
het zouden vinden, wanneer iemand als
pièce de milieu op zyn schoorsteenmantel
een naaimachine, een uiterst nuttig instru
ment overigens, zou plaatsen. Ook zou een
consequentie van die stelling zijn, dat het
afloopen van een wekker of het getik van
een schrijfmachine mooier, want nuttiger
zou zijn, dan -een sonate van Beethoven.
Men begrijpt dus, dat de min of meerdere
nuttigheid of doelmatigheid van een grond
plan met de schoonheid niets te maken
heeft. Maar nu tot de feiten.
le. De algemeene ligging. By 't
RK. VEREEN. VOOR KRAAMVERZORGING
VOOR ALLE GEZINDTEN TE LEIOEN
PLAATSIN6SBUREAU
BOERHAAVESTRAAT 30.
Geopend elke Donderdagmiddag Tan 25 u.
tot het Terstrekken van de gewenschte inlich
tingen, en ter aanmelding
▼an contribueerende leden 7225
BV" Schriftelijke aanvragen, adres
R.K. Ver. Kr., Stille Rijn 7, Tel. 3420
gat, dat het plein-Blaauw in de Vischmarkt
sloeg, hoef ik niet stil te staan. Wel by 't
feit, dat eisch van 't gemeentebestuur was,
„het zwaartepunt van het stadhuis als
representatief centrum van het stadsleven
moet aan de Breestraat liggen", m.a.w. aan
de Breestraat de voorkant. De voorkant
van een gebouw nu, wordt geaccentueerd:
le. Door de rijkere versiering. Hieraan
voldoet de oude gevel van Lieven de Key
en Luder van Benthem ten volle. In
Blaauw's, zoowel als Kropholler's ontwerp
bleef de oude gevel het rijkst versierde
deel.
2e. Door de hoogte van de voorgevel,
achterliggende gebouwen mogen niet hoo
ger zijn. Ir. Blaauw zondigde hiertegen,
door de Vischmarktgevel belangrijk hooger
te maken.
3e. Door een plein aan de voorzijde. Dit
ziet men b.v. voor het paleis op de Dam
in Amsterdam of voor 't Koninklijk paleis
te Den Haag. Kropholler wendde dit mid
del aan voor 't stadhuis van Waalwijk en
van Noordwijkerhout. Door een plein aan
de achterzijde verlegt men 't accent hier
heen. Overigens is er ter plaatse geen be
hoefte aan ruimte, terwijl de opstaande
rand van het plein van Blaauw de door de
heerschende Westenwinden opgejaagde
papieren zal opvangen en het plein een
reservoir van oude papieren zal worden.
2e. De opbouw. Het oude stadhuis
was blijkens de grondplannen van Leh
man (Overvoorde, geschiedenis van het
Leidsche Stadhuis pag. 48) een typische
lengtebouw, het was geheel langs de
Breestraat gebouwd, de lengte was onge
veer 81 Meter, de diepte van de rechter
vleugel over een afstand van ongeveer 50
Meter was slechts 13,5 Meter. Het is dus
door de Commissie onjuist gezegd, dat
Blaauw de dieptewerking van het gebouw
her steld heeft, want het had geen diepte
werking, te meer niet, omdat blijkens de
afbeelding van de Arminiaansche schans
uit 1617, direct aan de Key's gevel 3 hui
zen stonden aangebouwd. Deze 3 huizen
verborgen de te geringe diepte, die onaan
genaam aan moest doen tegen de buiten
gewoon lange gevel. En nu is het juist
fyn begrip van Kropholler, dat ook hij
weer door zijn aanbouw Koornbrugsteeg,
de o n diepte aan het oog onttrekt, terwijl
Blaauw, door de zijkant te ontmantelen,
dit gemis aan verhouding accentueert.
Kropholler laat de aanbouw Koornbrug
steeg even terugspringen, om de afschei
ding oud en nieuw te laten spreken,
Blaauw breidt zijn gevels zonder overgang
aan de voorgevel vast. By Kropholler geeft
de aanbouw Koornbrugsteeg de verbinding
tusschen oud en nieuw; de prachtig te pas
gebrachte overbouwing van het trottoir
laat de passageruimte vrijwel onaangetast,
maar vernauwt het te groote gat. Boven
dien sluit de colonnade gelukkig aan bij de
Koornbrug. Men lette voorts nog op de
fijngevoelde steunwissel, n.l. onder vaste
muurdeelen pijlers, terwijl onder de muur-
deelen, die door de er in ontworpen ven
sters veel lichter zijn, zuilen zyn aange
bracht. Hier heeft men een echt staaltje
van tegelijk rationeele en door de fyn afge
wogen verhoudingen gevoelige bouwkunst.
Gevel Vischmarkt. Kijkt men
vanaf de Koornbrug, dan is het moeilijk
by 't plan-Blaauw 't gebouw in zyn ge
heel te omvatten; 't trapgeveltje trekt het
oog naar links, de toren trekt de aandacht
naar het midden, terwijl de aandacht tege
lijk naar rechts gezogen wordt, door de
twee hoog, verbandloos achter elkaar
staande huizen. Bij Krophóller daarente
gen, wordt de hoek gefixeerd door het
einde der zuilengang, door de bekroningen
van de daklijst en door het sobere toren
tje. Men kan deze partij in één oogopslag
overzien, van die zoo goed gemarkeerde
hoek, strijkt het oog langs het lagere deel
en stuit op het hoogere gebouw. Hier ziet
men nu de juiste opvatting van de bouw
kunst, n.l., dat aan het uiterlyk ook de
innerlijke functie te zien is. Immers in het
lagere gebouw zijn uitsluitend de gewone
dienstruimten ondergebracht, het is a.h.v;.
het lyf, terwijl het hoogere gebouw trots
opstaat, want daar zetelt het bestuur. In
dit gebouw is de Raadzaal, het centrum
van gemeenteleven ondergebracht. Men
ziet dit ook weer aan de facade, die voor
namer is dan de lange gevel voor de dienst
vertrekken. Toch is deze gevel niet ver
velend en eentonig, zooals in het andere
ontwerp, want door de plaatsing van de
vensters, begrijpt men de indeeling van
de ruimten, die er achter liggen. De ra
men zijn tot groepen verbonden, en door
een bepaald type vol te houden, kreeg men,
wat Fechner noemde: „die Einheit des
Mannigfaltigen" (de eenheid van het veel
voudige). Dat begrip van het verschil in
functie der gebouwen komt nog eens in
de ingangen voor den dag. Elk mensch met
een beetje begrip voelt, wat de ingang voor
de administratie, en wat de ingang voor
de openbare dienst is. Misplaatst is daarom
de opmerking van de Commissie, dat het
publiek met de vele ingangen geen raad
zal weten.
Prachtig is hier ook de verhouding van
het dak tot dc gevel, sierlijk is het even
inbuigen van de daklyn. die tegelijk uit
doet komen het rusten van het dak op de
Rectificatie. Wat niet uit de gere
produceerde plannen blijkt, is, dat de
raadzaal van Blaauw ook nog door een lan
taren in de zoldering licht ontvangt. Ik
was op dit verlichtingsmiddel niet be
dacht, de raadzaal is dus lichter dan ik in
mijn artikel van Vrijdagavond voorstelde,
maar de raadsleden krijgen de idee in een
museum te vergaderen.
Mr. W. C. FELTKAMP.
KERKNIEUWS
BENOEMINGEN IN HET BISDOM
HAARLEM.
Z.H. Exc. de Bisschop van Haarlem heeft
benoemd tot Kapelaan te:
Amsterdam: (H. Hart van Jeaua) den
Weleerw. Hoer J. B. Th. van Woesik;
'e-Gravenhage: (H.H. Martelaren van
Gorcum) den Weleerw. Heer A. Kramer;
Leiden: (H. Petrus) den Weleerw.
Heer H. B. J. Rchrama
Bennebroek: den Weleerw. Heor F. P. J.
Boelrijk
Den Burg (Texel): den Weleerw. Heer
L. J. van Schijndel (neom.).
DE VERSCHIJNINGEN TE
BEAURAING IN EEN NIEUW
STADIUM.
Rome xendt een Bisschop op onderzoek
In Beauraing is gearriveerd Mgr. Fre-
cierico Emanuel, Hulp-Bissohop van Kar
dinaal Sairetti, Secretaris van do Congre
gatie van het H. Officie ten einde een on
derzoek in te stellen naar aanleiding van
de bekende verschijningen in Beauraing.
ZALIGVERKLARING VAN PAUS
PIUS X.
De voorloopige behandeling van het pro-
ce« der Zaligverklaring van Pius X is
thans in een zeer ver gevorderd stadium
van voorbereiding. Zoodra het onderzoek
naar den inhoud van al zijn geschriften is
afgcloopen, zal de H. Congregatie der Ri
ten een aanvang maken met het Aposto
lisch Proces.
Op den negentienden verjaardag van
'e Pausen dood, begonnen reeds in den
vroegen morgen pelgrims naar zijn graf te
trekken. Reeds vanaf half zes werden er
aan het altaar, bij zijn graftombe H. Mis
sen opgedragen, waarbij voortdurend tal
rijke pelgrims tegenwoordig waren.
Onder het beeld van St. Andreas, bij de
Oonfessio, daalde een onafgebroken stroom
pelgrims naar de crypte af. Lator werd hun
aantal zoo groot, dat de Pauselijke gon-
darmes hier het verkeer moesten regelen.
PELGRIMS IN DE EEUWIGE STAD.
De zomersche hittegolven bobben de
Romeinen wederom uit Rome verjaagd,
maar nog nooit trokken tegelijkertijd zoo
veel vreemdelingen de Heilige Stad binnen.
Engeland, Ierland, Duitschland, Spanje,
België, Tsjecho-Slowakije, Amerika. Pana
ma, Gibraltar, Mexico en Australië waren
door talrijke groepen pelgrims, waaronder
vele priesters, vertegenwoordigd. Op één
enkele dag weden niet minder dan 3000
pelgrims tot de Pauselijke audiëntiesalen
toegelaten.
De Zwitsersche Garde, die den stroom
van Pelgrims regelt, moest versterkt wor
den, evenals het personeel van de Pause
lijke administratie-kantoren.
DOOFSTOMMEN IN HET VATICAAN.
Onder de talrijke bedevaarten, die dezer
dagen een bezoek brachten aan het Va-ti-
caan, bevond zich ook een pelgrimstocht
van 400 verpleegden van Italiaansche doof
stommen-Instituten, die door Z.H. den Paus
in een bijzondere audiëntie werden ontvan
gen.
BANDIETEN NEMEN 8 MISSIO
NARISSEN GEVANGEN.
Naar men uit 8zechwan aan do K. W.
P. seint, hebben de Communisten 8 pries
ters gevangen genomen, nl. 3 missionaris
sen van de Vreemde Missiën te Parijs, en
5 inlandscho priesters. Mgr. Rcmohause
die zich met zijn priesters in verbinding
heeft trachten te stellen heeft van hen tot
nog toe geen antwoord gekregen.
Heel do bevolking; van Szechwan ie met
angst en ontzetting geslagen sinds gene
raal Lieou-Liang den strijd hoeft opgeno
men tegen zijn oom Generaal Liu-Oucn-
Houi.
WEER EEN MISSIONARIS
GEVANGEN GENOMEN.
Men seint uit het Kanton: De Spaan-
sche Missioftaris Pater Gallego, is te Iluan
door de Roode Rovers gevangen genomen
en ontvoerd. De autoriteiten hebben ge
tracht met de communisten in verbinding
t« treden, teneinde pogingen in het werk
te stellen om den missionaris te bevrijden,
hetgeen echter tot nog toe niet is mogen
gelukken.
BÜITENL. BERICHTEN.
HET AUTO-ONGEVAL VAN DEN
PAUSELIJKEN NUNTIUS
TE MADRID.
Zooals een Reuter-telegrara uit San
Sebastian dezer dagen reeds meldde, is
de pauselijke nuntius te Madrid, mgr.
Tedeschini, bij een auto-ongeluk ernstig
gewond.
De correspondent van „El Mati" te
Miranda d'Ebre, waar het ongeval plaats
vond, meldt thans nog de volgende bij
zonderheden.
In een gevaarlijke bocht vlak bij een
onbewaakte overweg van de lijn Madrid
Irun kwam de auto van den nuntius in
botsing met een telegraafpaal, waarbij
de onto geheel vernield werd.
Mgr. Tedeschini liep ernstige kneuswon-
den op in den rug en brak eenige ribben.
De markiezin dAlmover, die zich even
eens in den auto bevond, alsmede de huis
houdster en een nichtje van mgr. Tede
schini werden eveneens ernstig gewond.
Mgr. Tedeschini werd onmiddellijk in
de pastorie te Mizanda opgenomen, ter
wijl de overige gewonden naar een zieken
huis werden vervoerd.
TREIN GRIJPT AUTO.
Zes personen gedood.
Een auto, waain zich zeven personen
bevonden is gisteren op een onbewaak-
ten overweg nabij Soustons (bij Bordeaux)
door den sneltrein gegrepen. Vijf lijken
zijn onder do puinhoopen vandaan ge
haald. De chauffeur van den auto ie in het
ziekonhuis aan de bekomen verwondingen
overieden.
SLAAPZIEKTE IN AMERIKA.
Slaapziekte heeft in de staten Kansas,
Oklahoma Iowa, Misaipsippi Oeliforniö
tot nu toe aan 32 personen het leven ge
kost. De autoriteiten stellen alles in het
werk om den verwekker der ziekte op te
sporen. Injecties van oj>en hebben tot nu toe
geen resultaat gehad. De onderzoekers
nemen aan, dat microscopische kleine
bacillen de ziekte vorwekken. IIoo de ziek
te gelijke symptomen vertoont, als do Afri-
kaansche slaapziekte heeft zij hiermede
mots van te maken.
FRANSCHE SCHEEPVAARTSTRIJD
GEëINDIGD.
Meeste stakorseischen ingewilligd.
Do Fransche minister van Openbare
Werken, Paganon, heeft Vrijdagavond een
aantal vertegenwoordigers ven het comité
van «takende binnenschippers ontvangen,
waarvan de zctc4 te Chauny gevestigd is.
Zij hebben den minuter de toezegging ge
daan, dat zij het stakings-comité bijeen
zullen roepen en dat tij hot work zullen
horvatten. In de overeenkomst wordt do
nadruk gelegd op de gunstige voorwaarden,
die-roeds op 16 Augustus door den minister
zijn gesteld. De minister zou uitdrukking
gegeven hebben aan den wenach dat de
schoepvaart dag en nacht wordt uitge
oefend, terwijl hij daartegenover do belof
te zou hebben ge«teld, dat de olectrische
tractie zou worden versterkt.
Do voorstellen van don minietor werden
in do Zaterdag gehouden vergadering der
schippers mot algemeene stommen aange
nomen. Do diverse eischen dor schippers
zijn alle door don minister ingewilligd, af
gezien van den eisch tot afschaffing van
den nachtarbeid. Thans ral alleen nog hed,
ajgemecne etakingscomité moeten beslis
sen.
Besloten word, dat het uit elkaar halen
der versperring Zondagmiddag door do
mariniers zou plaats vindon. Do paar hon
derd aken zouden vervolgens hedenochtend
om beginnen te vertrekken.
DRIE TERECHTSTELLINGEN TE
TORGAU.
Zaterdagmorgen te half vijf zyn op
de binnenplaats van de gevangenis in
Fort Zinna bij Torgau door onthoof
ding terechtgesteld de smidsgezel Willi
Berndt, de fabrieksarbeider Otto Pietsch-
ke en de weduwe Emma Thicmc, ge
boren Hoenicke, allen afkomstig uit Se-
grehna in het district Wittenberg, waar zU
den 29-jarigen zoon van de weduwe Thie-
me hadden vermoord. Op 9 December van
het vorige jaar werden zyn door de recht
bank te Torgau ter dood veroordeeld. Dc
terechtstelling werd uitgevoerd door den
scherprechter Grocpler uit Maagdenburg.
GANDHI WIL WEER MET DEN ONDER
KONING SPREKEN.
Gandhi heeft medegedeeld, dat hij op
nieuw trachten zal een ouderhoud te ver
krijgen met den onderkoning van Indié.
Wanneer hem dit opnieuw geweigerd
wordt, bal hij het erop aanleggen, in de
gevangenis geworpen te worden. Het is
zijn doel werkelijk den vrede te herstel
len.
In strandpyama In de kerk.
In dn kerk van Rt. Kriz te Gruz nabij
Dubrovnik ontstond groote beroering, toen
oen geestelijke do altaartreden beklom en
mot, zijn vinger nanr twee Duit*ehe meisjes
wijzende, die in strandpyama gekleed wa
ren, haar toeriep:
„Verlaat do kerk terstond. Kleedt u eerat
behoorlijk en komt dan in de kerk
Daar de meisjes hem niet verstondon,
liep de geestelijke op haar toe, uitroepend:
„Verlaat de kerk, of ik zal u er uit zet
ten V'
Toen de omstanders den meisjes duide
lijk maakten, wat dc geestelijke bedoelde,
verlieten zij terstond het kerkgebouw.
De kerk van St Kriz is oen beziens
waardigheid vnn de streek en wordt veel
bezichtigd door vreemdelingen, die in bad
plaatsen aan de Dalmatischo kust logcercn.
Een startverbod wegens mist.
Zaterdagochtend om half elf werd op
het vliegveld Bremen een startverbod voor
alle aan dc Duitachc rondvlucht deelnemen
de vliegtuigen afgekondigd, aangezien bo
ven het moeras van Barnstorf vóór Oana-
brück een dichte nevelbank ligt. Een groot
aantal vliegtuigen, dat reeds gestort was,
moest naar het vliegveld Bremen terug-
keeren.
Zeg, dokter, die oude man is dat niet
een van uw vroegere patiënten. Inder
daad, maar die kijk ik niet meer aan,
de onbetrouwbare kerel. Acht jaar ge
leden heb ik hem ongeneeslijk ver
klaard en hU leeft nog.
(Every body)
