ITENHUIS
24ste Jaargang
ZATERDAG 6 MEI 1933
No. 7501
3)e Ceid&eli^Soii/fcci/nt
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling:
Voor Leiden 19 cent per week f2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 cent per week f2.60 per kwartaal
Franco per post f2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 oent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 oent, met
Geillustreerd Zondagsblad 9 oent.
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15 II
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone Advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
het dubbele van het tarief berekend.
TELEFOONTJES, van ten hoogste 30 woorden, waarin be
trekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop f 0.50.
Dit nummer bestaat uit vijf bladen
waaronder geïllustreerd Zondags
blad.
Spanje na twee jaar
Republikeinsch bewind
MADRID, April 1933.
De Spaansche Republiek bestaat nu
ruim twee jaar. Welke vruchten heeft het
nieuwe bewind voor Spanje gebracht?
De balans van deze twee jaren stelt ons
in staat een ernstig oordeel te vellen over
de waarde van de revolutie, welke in
April 1931 zooveel verwachtingen wekte
bij een groot aantal, zoo niet bij het meer-
endeel der Spanjaarden.
De deugdelijkheid van een regeering
wordt allereerst gekarakteriseerd door
haar wetgevenden arbeid: hetgeen deze
republikeinsche regeering thans gepres
teerd heeft ligt uitgedrukt in de grond
wet die in December 1931 werd goedge
keurd en in een reeks aanvullingswetten
en maatregelen van bestuur. De voor
naamste van deze wetten zijn wel de
maatregelen die genomen zijn tot be
scherming der republiek, waardoor feite
lijk alle waarborgen, die in de'Grondwet
gegeven waren voor de vrijheden der bur
gers, weer tot een hersenschim worden
gemaakt. Deze wet immers geeft aan de
regeering het recht om politieke organisa
ties te ontbinden, dagbladen te verbieden,
manifestaties te verhinderen en, onver
schillig wie bet ook moge zijn, voor onbe-
paalden tijd en zonder vorm van proces
in ballingschap te zenden: kortom zij
geeft zelfs de bevoegdheid om aan de par
tijen die zich tegen de regeering durven
verzetten alle burgerrechten te ontnemen.
Deze wet is meer dan een Platonisch
dreigement want Azana en zijn medewer
kers hebben sinds October 1932 deze wet
in ruime mate toegepast.
Niemand zon kunnen beweren, dat een
regeeringssysteem, waarbij de overheid
over een dergelijke macht, beschikt en
deze uitoefent, democratisch genoemd kan
worden. In Spanje bestaat thans weer een
echte dictatuur. Het valt niet te ontken
nen, dat de republikeinsche bewindvoer
ders de bedoeling hebben deze stand van
zaken, welke geheel in strijd is met hun
beloften van twee jaar geleden, te doen
voortduren, en dit komt nog te meer tot
uiting als men een andere zijde van hun
werk beziet: men vindt in het arsenaal
van wetten, door hen voorgesteld en door
de Cortes aangenomen, geen enkele be
schikking, die ten doel heeft het Spaansche
volk het uitoefenen van zijn burgereoh-
ten mogelijk te maken: ik bedoel om een
regelmatig parlement te kiezen, daar de
tegenwoordige Cortes, die in Juni 1931 ge
kozen werd, slechts een voorloopig karak
ter heeft, en inderdaad slechts een con-
stitueerende vergadering is.
Door aldus het leven van dit parlement,
waarin de regeering een twijfelachtige
maar toch een zekere meerderheid heeft,
voor onbepaalden tijd te rekken, hoopt de
radioaal-socialistische coalitie zelf, dat zij
nog onbepaald langen tijd aan het bewind
zal blijven.
Deze schandelijke toestand is oorzaak
geworden, dat de oppositie, bestaande uit
de agTariers. de liberale rechterzijde en de
radicale, partij, obstructie ging voeren, die
hierin bestond, dat zij iedere beraadsla
ging over elk nieuw wetsontwerp trachtte
te verhinderen. Bij het debat over de
wet betreffende de Congregaties heeft zij
deze houding tijdelijk prijsgegeven, daar
de talrijkste groep der oppositie, de radica
len van Leroux zich niet van cleriealisme
wilden laten beschuldigen, maar binnen
kort zal zij deze tactiek weer in eere her
stellen, want bet statuut, dat aan de
Spaansche religieuzen ieder recht ont
neemt. is reeds afgehandeld en aangeno
men. Dat obstructie-wapen zou nochtans
noodlottig kunnen worden niet alleen voor
het ministerie-Azana, maar ook voor bet
parlement als zoodanig.
Men ontmoet dan ook in Spanje heel
veel menschen, die denken, dat het Repu
blikeinsche regiem door de crisis van het
parlementaire steisel gevaar loopt, en voor
den zooveelsten maal den weg baant voor
een militaire dictatuur.
Als Azana, die er groot op gaat, de ziel
van een Cromwell te bezitten, slechts met
de afgevaardigden van de oppositie te ma
ken had. zou hij de toekomst zonder vrees
tegemoet kunnen zien. Maar ongelukkig
voor hem en de republiek, openbaren zich
andere beteekenisvolle symptomen. Onbe
kend met sociale wetgeving, heeft Azana
door zijn meerderheid in het parlement een
agrarische wet doorgedreven, die was ont
worpen door zijn socialistische ministers en
waardoor thans een haard van onrust en
anarchie is ontstaan.
De wet ging uit van een beginsel, dat
men kan toejuichen n.l. land productief
maken, dat zorgelooze of onbekwame eige
naren braak lieten liggen: werk geven aan
boeren, die niets te doen hadden, hen bij
hun arbeid aanmoedigen door hen den
eigendom van den grond te verzekeren,
welke zij zelf vruchtbaar maken.
De traagheid en de onbekwaamheid van
de wetgevers en van de bureaucratie, die
belast is met het uitvoeren der hervormin
gen, heeft deze wet in een kwade reuk ge
bracht. De regeering scheen blij te zijn, dat
zij kon profiteeren van het feit, dat en
kele vroegere Spaansche grandes hadden
deelgenomen aan een samenzwering, die
tot tweemaal toe ontdekt werd en die ge
richt was tegen de republiek of liever tegen
de regeeringspartijen. Want de regeering
werd daardoor in staat gesteld zonder dat
zij haar beurs behoefde aan te spreken, om
uitgestrekte landerijen van de aristocra
ten te onteieenen en onder de boeren te
verdeelen. Men heeft nochtans de nieuwe
rijken die misschien wel de beste lande
rijen hadden in het bezit van hun goede
ren gelaten. Evenmin heeft men zich ge
haast om de groote massa voldoening te
schenken wier hartstochten en lusten men
te vroegtijdig had opgewekt. Duizenden
boeren in Andalusië en Estramadoura wil
den niet langer wachten en zij hebben de
landerijen van hun vroegere meesters zon
der verdere formaliteiten in bezit genomen.
Zooals bijna overal elders hadden de oude
eigenaars, uit vrees voor onteigening, hun
machines en andere werktuigen, welke de
nieuwe meesters niet konden missen, opge
ruimd. terwijl de Staat geen maatregelen
genomen had om hen in staat te stellen
den oogst binnen te halen. Het resultaat
van deze betreurenswaardige politiek is nu
zichtbaar: in de twee genoemde provincies
heerscht op het platteland een volkomen
anarchie; zoo werd b.v. de burgerwacht te
Castilblanca om hals gebracht. In Casas
Viejas werden communistische boeren die
de macht in handen hadden genomen op
hun beurt weer vermoord of neergeschoten
door een „stootbrigade"; de leider van dit
corps had uit Madrid order ontvangen „om
niemand te sparen of gevangen te nemen''.
Bij al deze troebelen zou men bijna ver
geten dat er ook een felle strijd tegen de
Katholieke Kerk gevoerd wordt: de gees
telijkheid wordt vervolgd, van haar be
zittingen beroofd, en de burgerrechten
worden haar ontnomen; de Kerk heeft de
gebouwen, die voor den eeredienst be
stemd zijn alleen in bruikleen gekregen,
nadat de regeering eerst alle andere be
zittingen geroofd heeft. De Jezuïeten zijn
verdreven: alle scholen, die door hen wer
den bestuurd evenals de inrichtingen van
onderwijs die door de religieuze congrega
ties werden beheerd, zijn gesloten; de
staat heeft op gebied van onderwijs het
monopolie in handen. Zal de wil van de
meerderheid der Spanjaarden langs con-
stitutioneelen weg in staat zijn, dit re
giem te verbeteren zonder het te vernie
tigen
Daarvoor zou deze wil zich vrij moeten
kunnen uiten. Welnu, men behoeft slechts
te zien, hoe de campagne voor de verkie
zingen van de gemeenteraden verliep, om
nog te kunnen gelooven aan de mogelijk
heid van een rustige ontwikkeling. De
propaganda-vergaderingen, die door de
partijen der oppositie waren georgani
seerd, werden door de regeering verboden,
ofwel door tegenstanders, die zeker waren
ongestraft te zullen blijven, gesaboteerd
en met geweld uiteengedreven.
Men ging zelfs zoo ver dat men genees
kundige bijstand weigerde aan gewonde
kiezers: dit geval deed zich voor in Rei-
nosa dicht bij Santander, In Madrid zelf
werden kiezers die het theater „Comoe-
dia" verlieten omsingeld door met messen
gewapende lieden en mishandeld, terwijl
de politie werkeloos toezag.
Door dat alles zijn de verkiezingen
een verpletterende nederlaag geworden
voor de regeering, die echter tot nog toe
geen enkele gevolgtrekking daaruit trok
en rustig de motie van het volkswantrou-
wen naast zich heeft neergelegd.
RH0UT
1316
1619 M«1^MeiÉes ba^en 17 jaar
20—23 Mei Jon» Mam\a
30 Mei—2 Juni Mannen
3—6 Juni (Pinksterdagen) Mannen
10—13 Juni Manrfcri
13—16 Juni PoiitiUnd
17—20 Juni .Mannen H. Familie
20—23 Juni Geh. Dames Middenst. fJ
2629 Juni Overheidspersoneel
Aanmelding bij de Directie (Tel. 604?
6.50
6.50
6.50
6.50
6.50
6.50
6.50
6.50
10.—
6J50
STRIJD OM DEN GOUDEN
STANDAARD
VALUTA-CHAOS OF NIET?
De opheffing van den gouden standaard
in Amerika wordt in Europa geenszins uit
sluitend beschouwd als een poging van
Amerika om op de wereldmarkt ten koste
van de andere landen te kunnen concur ree-
ren. Veeleer is door de depreciatie van den
dollar het gevaar voor een hopelooze va-
luta-chaos grooter geworden. Maar mis
schien moet de wereld deze chaos eerst
beleven, opdat de overwinning van het eco
nomisch verstand verzekerd zij.
Het onmiddellijke gevolg der afzwering
van den gouden banier is zeer zeker dit
geweest: Men vraagt zich op het vaste
land van Europa af, voor zoover men daar
aan den gouden standaard vasthoudt, hoe
lang de politiek der stabiele valuta nog
kan worden volgehouden. Want het valt
niet te ontkennen, dat het effect der
waardevermindering van den dollar zoo
hevig was, dat het functionneeren der hui
dige valuta een probleem is geworden.
Men denke b.v. slechts aan de mogelijk
heid ,dat Amerika het goud demonetiseert
d.w.z. het niet meer als basis van het munt
wezen beschouwt en zijn heele voorraad
ten bedrage van 4% milliard gouden dol
lars op de markt gooit en zoodoende de
waarde van het gele metaal naar omlaag
drijft. Het directe gevolg van een derge
lijke taktiek zou een snel ontstaande va-
luta-chaos zijn, daar door de onvermijde
lijke daling der waarde van het goud de
valuta's dier landen welke den gouden
standaard handhaven, meegesleurd zouden
worden. En Amerika is wel in staat zoo'n
ontreddering te veroorzaken, daar het bij
zijn actieve .betaling;»- en handelsbalans
zijn goudvoorraden niet noodig heeft tot
het regelen zijner valuta.
Nu hebben drie der groote landen, die
in Europa hun valuta stabiel hebben ge
houden. te weten DuitschJand, Frankrijk en
Italië dit gemeen, dat ze alle drie een in
flatie hebben doorgemaakt, die in gërin-
ge mate of in 't geheel niet gecontroleerd
kon worden. Die inflatie heeft de waarden
van het Ttaliaansche geld tot een vierde,
van het Fransche tot een vijfde en van het
Duitsche tot een onnoembaar klein gedeel
te der vroegere waarde teruggebracht. De
spaarders in deze landen raakten hun geld
kwijt, maar ook de industrieelen en arbei
ders hebben ingezien, dat het voorbijgaand
voordeel, dat een inflatie tengevolge kan
hebben, in ieder geval te duur gekocht 's
Zeker onderscheiden zich de hedendaag-
sche waardeverminderingen in wezen van
de inflaties uit het tiidnerk dadelijk na den
oorlog, maar desniettemin hebben de ge
noemde staten door de toentertijd opge
dane ervaringen een zoodanige angst voor
inflatie-experimenten overgehouden, dat
men in deze landen liever de lasten en na-
deelen van een inflatie aanvaard, dan dat
men zioh aan de gevaren der inflatie bloot
stelt.
Maar in weerwil van deze psychologisch
te verklaren angst voor valuta-verval is
het te verwachten, dat de Europeesohe
„gouden landen" tot valutamaatregelen
worden gedwongen, indien de dollar niot
spoedig gestabiliseerd, en wel niet belang
rijk onder pari wordt gestabiliseerd. Want
inflatie in een economisch zoo gewichtig
land als Amerika beteekent onherroepelijk
verheviging der deflatie in de landen, die
de stabiliteit hunner valuta verdedigen. In
zooverre deze staten hun valuta niet door
middel van gouduitvoerverboden en devie-
zenverordeningen beschutten, houdt dat in.
dat zulke rijken tot dure landen worden,
en dat in weerwil van tariefmuren buiten-
landsche waren steeds opnieuw over die
muren heen zullen wippen. Frankrijk zou
onder dervgeliike omstandigheden het pas
sief van zijn handels- en betalingsbalans
zien groeien en slechts door goudexport zijn
betalinesbala-ns sluitend kunnen maken.
Een dergelijke manier van sluitend ma
ken is echter maar korten tijd vol te hou
den. Ongetwijfeld is de goudposirie van
Frankrijk momenteel een zeer veilige.
Want 75 pet. der Fransohe zichtobligaties
zijn door goud gedekt, terwijl de wet een
minimumdekking van slechts 35 pet. voor
schrijft. Desondanks heeft deze bovenma
tig groote dekking weinig te beduiden op
een oogenblik. dat een hevige, ononder
broken afvloeiing van goud uit Frankrijk
is begonnen.
Frankrijk zou dan tot dezelfde maatre
gelen moeten overgaan, waartoe ook
Duitschland, om de stabiliteit zijner va
luta te verdedigen, werd eedwongen. D w.z.
indien eerstgenoemd land zijn valuta sta
biel wil houden, dan moet het deviezenver-
ordeningen uitvaardigen en zijn eigen
markt ,zoo autarkisch mogelijk inrichten.
Hieruit zou dan volgen, dat het wapen
der waardevermindering van het geld in
zooverre spoedig onbruikbaar zou zijn go-
worden, dat er, indien de strijd door mid
del van valuta-depreciatie voortduurt, wel-
drag een wereldmarkt zou zijn.
De wereld zal uiteenvallen in een aan
tal min of meer autarkisch économiseer ou
de gebieden, die onderling slechts die pro
ducten zullen ruilen, welke ze op eigen bo
dem niet kunnen vervaardigen. De inter
nationale arbeidsverdeeling, die een men
schen! eef tijd lang den vooruitgang en de
welvaart onzer maatschappij heeft bevor
derd, zal opgehouden hebben te bestaan.
In deze wereld zal weliswaar een inter
nationale sckuldenverwikkeling iets onge
kends zijn, want de overdracht van schul
den zal evenals die van kapitaal een on
mogelijkheid zijn geworden. De industrie
landen zullen ontvolkt worden. Armoede
en nood zullen in de wereld heerschen, tot
men eindelijk de wetten van het gezonde
mensohen vers tand weer in de economie
laat gelden.
Maar misschien is het goed, indien thans
door Amerika's afkeer van den gouden
standaard en door het misbruik der valu
ta als wapen in den internationalen con
currentiestrijd, de leidende economen van
alle naties tot de ontdekking komen, dat
het menschdom in een economische wan
orde dreigt te verzinken. Misschien is juist
de huidige situatie, waaraan nauwelijks
iets te bederven valt, reeds dezelfde, die
in de toekomst de kiem van een betere or
de in zioh zal blijken te hebben gehad.
Mogelijk kan juist nu het probleem van den
gouden standaard gemakkelijker worden
opgelost dan ooit te voren. En mogelijk zal
het nog een voordeel blijken te zijn dat de
komende wereldconferentie in Londen zoo
te zeggen in staat is om van het begin af
alles weer op te bouwen.
DE BEDRIJFSRADENWET.
WAT DENKT DE MTNTSTER VAN
DE UITVOERING?
Op den dag, dat de koningin dr. H.
Colijn opdracht gaf stappen te doen tot
de vorming van een parlementair kabi
net, had de minister van Economische
Zaken. Z.Exc. mr. T. Verschuur, de wel
willendheid ons aldus een redacteur
van de „Volkskrant" te ontvangen
en ons kenbaar te maken zijn opvattin
gen omtrent de uitvoering der Bedrijfs
radenwet, welke aan den vooravond van
den verkiezingsdag in het Staatsblad is
afgekondigd.
We leven tegenwoordig wel snel. ving
minister Verschuur aan ons te antwoor
den, ik herinner me nog wel den tijd,
dat men ging spreken over wat we nu
noemen beroopsstanden. Dat was iets
van de verre toekomst. Ik weet wel, dat
toen ik voor het eerst iets ging lezen
en studeeren over sociologie in het nog
steeds onovertroffen, boekje van pater
De Bruin „Sociologische Beginselen",
dat was ongeveer dertig jaren geleden,
ook al over beroepsstanden gespro
ken werd, maar toch men slaagde er
niet in er vorm en gestalte aan te ge
ven, te zeggen wat en hoe 't worden
moest.
Langzamerhand heeft zich dat afge-
teekend, maar voordat 't tot ©en beslis
sing kwam, zijn er toch wel weer ver
schillende jaren noodig geweest.
Nu dus de Bedrijfsradenwet in het
Staatsblad staat, zou ik zeggen, moet
met zoo holderdebolder worden te werk
gegaan, maar dient de historische lijn
gevolgd. We zijn nu op ©en rustpunt en
dat dringt tot nieuw beraad.
We staan nu ook, zoo vervolgde de
minister, voor de wisseling van een ka
binet en een nieuwe man. dat zou zijn
voordeel kunnen hebben, zal zich eerst
moeten beraden hoe de Bedrijfsradenwet
in de praktijk is uit te voeren.
Als deze wet nu eens zoo was, dat
de regeering zoo maar bedrijfsraden uit
den grond kon stampen, dan nog zou
het noodigo beleid moeten betracht wor
den, maar zoo is 't niet, we zijn aange
wezen op de medewerking van het ge-
heele bedrijfsleven en men moet de
voorwaarden, waaronder zoo iets kan
slagen, naar 't mij voorkomt, goed over
wegen, want men heeft niet alleen ver
antwoording voor wat men nu doet, maar
ook voor wat er in de toekomst moet
gebeuren. Het eerste werk, do eerste
bedrijfsraden moeten niet mislukken;
bet is met het oog op de noodzakelijke
maatschappelijke ordening van de aller
grootste beteekenis dat die eerste be
drijfsraden solide zijn. En daarom lag
het voor de hand, dat ik alvorer.s ver
der te gaan, de ontwikkeling der ver
kiezingen afwachtte.
Wat verhoopt u in dit opzicht van
een nieuw kabinet, excellentie?
VOORNAAMSTE NIEUWS.
BUITENLAND.
Mgr. Kaas treedt af als leider van het
Centrum. (3de blad).
Hugenberg's wankele positie. (3de blad).
Gandhi zat worden vrij gelaten. (3de
blad).
Dr. Schacht ir Amerika aangekomen.
(3de blad).
BINNENLAND.
Doodelijk ongeluk op een onbewaakten
overweg nabij Groenekan. (Gem. Ber. 4de
blad).
Verscheidene doodelijke verkeersonge
lukken. (Gem. Bot. 4de blad).
Oude man bij het smokkelen doodge
schoten. (Gem. Ber. 4de blad).
SPORT EN WEDSTRIJDEN.
De wedstrijden om den Davis Cup be
gonnen Timmer wint, Hughan verliest. (4de
blad).
Een voorbeschouwing van den voetbal
wedstrijd NederlandBelgië. (4de blad).
Ja, aldus minister Verschuur, als er
een nieuw kabinet komt, kan weer eens
blijken de belangrijkheid van het uit
voeren van wetten en in 't algemeen de
bestuurstaak der regeoririg en 't is wel
zeer te hopen, dat bij de formatie van
het kabinet niet vergoten wordt de uit
voering der Bedrijfsradenwet en do wel
beraden opbouw van een betere bedrijfs-
ordening.
Excellentie, hebt u goede vorwach-
tingen omtrent medewerking bij de prak
tische uitvoering van uw wot?
Ja, antwoordde de minister, bij de
verdere uitvoering heb ik nog altijd een
klein beetje illusie, je wordt nooit
zoo oud of je houdt nog wel wat illu
sie over! dat we in het bedrijfsleven
nog verstandige menschen hebben, die
zullen trachten de regeering voor te
wezen
U bedoelt?....
ik bedoel, die menschen, die mee-
nen, dat de regeering maar erkennen
zal, of om 't duidelijker te zeggen, de
dragers van de vruchtbare gedachte van
dr. Kortenhorst. Wanneer men van uit
een bedrijf ik zal er geen met name
noemen, er zijn er misschien wel een
stuk of tien waarin 't nu reeds mogelijk
is zulks te doen wanneer men van
uit 'n bedrijf tot de regeering kwam,
zou het een vreugde zijn voor mijn op
volger zoo'n bedrijfsraad in te stellen,
men heeft dan 't erkennen, waar met
zooveel voorliefde over gesproken is.
Daarom zou 't ook van zooveel belang
zijn. als mijn opvolger even een afwach
tende houding aannam om aan het be
drijfsleven die ongetwijfeld mooie kans
te geven.
't Zal een zeer belangrijke zaak zijn,
dat zij die de wet uitvoeren zulks doen
met beleid en geduld, artikelen, welke
ik misschien nog mis, of niet genoeg
zaam bezit.
We keken den minister eens aan..
Ja, vervolgde mr. Verschuur, wie in
de bedrijfsraden belang stellen, moeten
bedenken, dat de uitvoering tijd vor
dert en ongeduld de zaak kan bederven.
En wat dunkt u, excellentie, van
de arbeiders?
Ik moet 7.eggen, benadrukte de minis
ter. dat ik in de organisaties der ar
beiders over de geheele linie vertrouwen
heb. 't Duurt no? lang voor we nieuwe
verkiezingen hebbenaan dien kant zit
er dus geen propaganda in. de zaak
kan objectief worden behandeld en alle
organisaties zullen willen trachten posi
tief werk te doen. zonder reclame.
Ook bij de werkgevers, vervolgde zijne
exepllent'e zal men. naar ik vast ver
trouw, de wet oen behoorliiko kans ge
ven. want er zijn veel dingen in de wet,
waarvoor men in verschillende kringen
voelt, denk u maar eens aan den roep
om „zelf doen". Nu krijgt met deze wet
de beweging van het „zelf doen" die
zich keert tegen het rechtstreeks ingrij
pen van den Staat toch wel een pracht
kans. dunkt me. Ja, ik weet wel. icde-
ren keer, wanneer men iets bereikt
heeft waarvoor tientallen jaren gewerkt
is schikt men als 't komt m°ar over
dien schrik moet men heen en dat gaat
wel. Bij de winkelsluiting, welke twin-