HET AMBACHT EN DORP
HILLEGOM
Omstreeks 1800
Mm
DE LEIDSCHE COURANT
De Nederlandsche stads- en dorpsbe
schrijver uit het laatst der achttiende eeuw
heeft ons ook een beschrijving n« ">laten
,,'t Vermaaklijk Hi 11egom, omringd
aan alle zijden
„Met laanen, duinen en voortreffelijke
weiden,
„Dat haar bewooneren geeft den
grootsten overvloed,
„Van boom- en veldgewas, 't geen
hun voor armoe hoed".
In die beschrijving vertelt hij ons op
zijn manier, wat er toentertijd dat ia
dus ruim 130 jaar geleden van dit sohoo-
ne dorp bekend was.
Wij zullen hem, als naar gewoonte, zoo
veel mogelijk, weer op den voet volgen en
hem maar dadelijk het woord geven om
ons mede te deelen, wat hij weet van
DE LIGGING.
Hillegom wordt gevonden ten Zuiden
van de heerlijkheid Bennebroek en in het
ambacht van Vogelenzang, welke beiden
in Kennemerland gelegen zijn. Het ligt
4707 roeden van de stad Leiden, 2754 roe
den van Haarlem, 1110 van Bennebroek,
1132 van Lisse en 2387 roeden van Noord-
wijkerhout (1 Bijnlandsche roede is 3.76
meter ruim).
Deze afstanden zijn genomen van de
eene hoofdkerk tot de andere en daar 1400
roeden doorgaans gerekend worden op één
uur gaans, is het gemakkelijk te berekenen,
hoeveel tijd iemand noodig heeft om van
de eene naar de andere plaats te wande
len.
De ligging van dit ambacht is over het
geheel genomen buitengewoon aangenaam
en de lucht is er zeer gezond. De grond
is er zeer vruchtbaar en brengt veel fruit
en groente voort, die in menigte door de
inwoners naar Amsterdam en elders ter
markt wordt gebracht
De Haarlemmer trekvaart loopt midden
door het ambacht en de Hillegommer beek,
die boven de Zilk in de duinen ontspringt,
gaat langs Hillegom
gens naar de Haarle;
Het menigvuldig
schen, waarin zich
houdende aangename
paden, die men hier vindt; de duinen, die
hier rijk zijn aan konijnen; de beekjes, die
in de duinen ontspringen dit alles levert
een aangenaam gezicht op en maakt, dat
deze plaats des zomers druk bezocht
wordt.
NAAMSOORSPRONG.
De oorsprong van den naam Hillegom,
schuilt in duister. Nochtans staat het vast,
dat het dorp in 1366 reeds onder dien
naam bekend stond. Wij vinden namelijk
opgeteekend, dat op den 12den October
van genoemd jaar, Hugo van Assendelft
overleed, die de 26ste abt van de abdij van
Egmond was, en dat in diens plaats, hoe
wel niet met algemeene stemmen, verko
zen werd Jan van Hillegom. In de
„Cronyk van Egmond" vindt men op pag.
113 daarover het volgende:
„Dierhalven wierd Jan, gezegt van Hil-
„legom, als daar gebooren zijnde, de zeven
„en twintigste abt van Egmond, van welke
dit grafschrift gevonden wordt:
„Dit graf besluit Johan, van Hillegom
geheeten,
„Gelukkig was hij' en gansoh zeedig
hier gezeeten
„Als Abt, schoon hij niet regt verkooren
was, bleef hij
„Nochtans als kloostervoogd verheven;
ook hier bij
„Was hij voor 't Klooster als
Rentmeester zeer voorzigtig
„En een goed Bouwheer, in het stichten
zeer gewigtig"
DE STICHTING EN DE GROOTTE.
Wanneer Hillegom ontstaan is, hebben
we nergens vermeld gevonden, evenmin
hebben we den naam van iemand kunnen
vinden, die het zou kunnen gesticht heb
ben. Toch moeten we aannemen, iat het
een zeer oude plaats is en dat het ont
staan zal zijn omstreeks 732, het jaar,
hillegom
waarin het huis te Boekhorst gesticht werd.
In ons oude manuscript vinden we de
grootte vastgesteld op 962 morgen en
480 roeden. (1 morgen is 8515 M2., 1 roede
14 M2.). Het Reglement van Rijnland, dat
in Februari 1796 in werking gesteld werd,
bepaalt de grootte op 902 morgen en 316
roeden, dus een kleine 60 morgen minder
dan wij vonden aangegeven.
In 1632 had Hillegom niet meer dan 77
huizen en honderd jaar later was dit aan
tal ruim verdubbeld en bedroeg 155. De
algemeene volkstelling in het jaar 1795
bracht aan het licht, dat Hillegom in ge
noemd jaar 1050 inwoners telde.
Het dorp is aangenaam gelegen en keu
rig bestraat. De groote straat is aan weers
zijden met boomen beplant. Op het plein,
midden in het dorp, vindt men een diepe
waterput, die zeer zuiver en smakelijk
drinkwater oplevert. Met het graven van
deze put werd op last van den toenmali-
gen heer van Hillegom, in 1740 een begin
gemaakt. Ze was in 1740 voltooid.
Het wapen van dit ambacht is een gou
den schild, waarop een roode leeuw is af
gebeeld zittende op de achterpooten.
KERKELIJKE EN GODSDIENSTIGE
GEBOUWEN.
Nergens hebben wij het jaar kunnen vin
den, waarin de kerk van Hillegom werd
gebouwd. We weten evenwel met zeker
heid, dat ze toegewijd was aan den H.
Martinus en dat ze een parochiekerk was,
waarvan de bediening bij beurten door den
Paus en den abt van Egmond aan den
eenen of anderen priester opgedragen
werd. Dat hieraan niet altijd stipt de hand
werd gehouden, bleek ons uit een aantee-
kening, dateerende uit 1557, toen in dit
jaar de pastorie door den abt van Egmond
geschonken werd aan Johan van Kampen
als opvolger van pastoor Gcvert Arentr-
zoon, ofschoon de beurt van toewijzing dit
maal den Paus toekwam.
De kerk, die voorheen een zeer schoon
en groot gebouw is geweest, heeft in het
begin van den tachtig jarigen oorlog veel te
lijden gehad en is naar alle waarschijnlijk
heid den 29sten October 1575 door de
Spanjaarden verwoest. In 1606 werd het
achterste deel of het koor weer opgebouwd,
zoodat daar weer kerkdiensten konden
gehouden worden. De tegenwoordige am
bachtsheer, burger Jan Six, heeft in 1793
voor deze kerk een orgel laten vervaardi
gen, dat op den 8sten Juli van hetzelfde
jaar ten dienste van de gemeente be
speeld is door burger J. Munnickhuijsen,
organist der nieuwe Luthersche Kerk te
Amsterdam, terwijl het ambt van organist
thans vervuld wordt door burger N. Deen.
Van den bouw der kerk valt weinig bij
zonders te vermelden. De toren, die ten
tijde van de Spaansche troebelen, is blij
ven staan, rijst vierkant boven het dak
uit, alwaar een omloop of balustrade wordt
gevonden. Dan volgt de spits met een open
koepeltje in de gedaante van een peer,
waarop de windhaan geplaatst is. Aan
den buitenkant heeft deze toren vier uur
wijzers, die nauwkeurig het uur aanwijzen.
Het kerkhof is gedeeltelijk met een
muur, gedeeltelijk met rasterwerk omge
ven. De paden, die er overheen loopen en
toegang tot de kerk verschaffen worden
goed onderhouden, hetgeen ook gezegd kan
worden van de predikant swoning. z
De dorpsschool is voor eenige jaren aan
merkelijk vergroot en verbeterd. Burger
Roelof Marsman is sedert 1769 hier dorps
schoolmeester.
Ten opzichte van de R. K. gemeente
vindt men aangeteekend, dat deze na de
reformatie bediend werd door verschillen
de pastoors, waarvan we o,a. noemen Ger-
lacus ab Angelis, die in 1683 op den 6den
Juli te Haarlem overleed. Deze pastoor
moet, volgens de aanteekeningen, in de
Zilk gewoond hebben, uit welk feit wij af
leiden, dat de Roomschen tijdens de refor
matie aldaar een kerk moeten hebben be
zeten en wel de kerk, die thans nog buiten
het dorp gevonden wordt. In de Zilk, nabij
de Haarlemmertrekvaart, werd bij de kalk
ovens nog een tweede Roomsche kerk of
kapel aangetroffen, die evenwel heel wat
kleiner was dan de eerstgenoemde. In
deze kapel werd op alle Zon- en Heiligen
dagen de dienst, door den pastoor van
Hillegom verricht, waarbij ook de R. K.
bewoners van den Vogelenzang tegenwoor
dig waren.
Andere godsdienstige stichtingen wer
den hier tot heden nog niet gevonden. We
moeten evenwel even vermelden, dat men
onlangs, dit is in dit jaar 1798, besloten
heeft hier een Roomsch armhuis te stich
ten.
KERKELIJKE REGEERING.
Deze bestaat voor de Protestantsche ge
meente alhier uit den predikant, twee
ouderlingen en twee diakenen, van welke
laatsten er ieder jaar een aftreedt en door
een ander wordt vervangen. Sedert 1792 is
hier predikant de burger Louis Philip Ser-
rurier.
De R. K. gemeente wordt bestuurd door
den pastoor, bijgestaan door kerk- ei* arm-
meesters. De tegenwoordige pastoor (1798)
is de eerw. heer Richardus Tholen.
WERELDLIJKE GEBOUWEN.
Hiertoe behooren het Hof van Hille
gom, waarover later en het rechthuis, be
kend onder den naam van de herberg „De
Gouden Leeuw" met Jacobus van Meijeren
als eigenaar.
WERELDLIJKE REGEERING.
Strafrechterlijk behoort Hillegom on
der den baljuw en de welgeboren mannen
van Noordwijkerhout en eenigen uit Hil
legom zelf.
Met het water of heemrecht staat het
onder toezicht, van het hoogheemraadschap
van Rijnland.
Men vindt nergens vermeld aan wien
deze ambachtsheerlijkheid behoorde, voor
dat ze aan het graafschap Holland kwam.
Velen zijn met wijlen den heer De Stoppe
laar van meening, dat het eertijds bij
Boekhorst behoorde. In 1722 werd het ver-
koohfc aan den heer Mr. Jan Six, burge-
meester van Amsterdam.
De plaatselijke regeering is samenge
steld uit drie leden, een schout en een se
cretaris. Het bestuur van de brandspuit
is aan twee brandmeesters toevertrouwd
en dat van het ambacht aan twee am
bachtsbewaarders. De burger J. Gerlinks
fungeert thans hier als schout en secre
taris.
VOORRECHTEN.
Hieronder kan worden genoemd, dai
Hillegom vrijdom bezat van alle tollen, die
tot het huis Wassenaar behoorden. Een
ander voorrecht was door de regeering van
Amsterdam in 1717 aan de Hillegomsche
tuinders verleend. Hun was vergund, dat
ze een eigen groenmarkt in die stad moch
ten hebben en met uitsluiting van anderen
hun groenten daar te koop mochten aan
bieden.
Van andere of meerdere voorrechten
vinden wij geen melding gemaakt.
BEZIGHEDEN.
De verbeteringen, die hier aangebracht
zijn door het uitdiepen van vaarten, het
leggen van nieuwe bruggen en het afzan-
den van duinen, die daardoor in teelland
zijn veranderd, hebben heel wat handen
werk verschaft en hebben de welvaart
doen toenemen. Timmerlieden, metselaars
smeden en andere werklieden hebben vol
doenden arbeid, terwijl andere inwoners
een bestaan vinden in het teelen van aard-
vruohten, zoodat men terecht dit ambacht
als een der bloeiendste van Rijnland mag
noemen.
GESCHIEDENIS.
In het jaar 1481 werd het Hof van Hille
gom door eenige lieden, die door een rech
terlijk vonnis tot ballingschap waren ver
oordeeld, in brand gestoken en geheel in
de asch gelegd.
Op Donderdag den 29sten October 1575
werd de kerk door de Spanjaarden ver
woest. Het achterste gedeelte, dat staande
was gebleven, werd in 1601 weer tot ver
richting van de godsdienstige plechtighe
den herbouwd en in gebruik genomen.
In 1722 werd deze ambachtsheerlijkheid
uit de grafelijke domeinen verkooht voor
18500 gulden aan Mr. Jan Six, zooals bo
ven reeds vermeld is.
BIJZONDERHEDEN.
Onder dezen titel zullen we enkele groo
te buitenplaatsen bespreken, die daartoe
in aanmerking komen. We beginnen daar
om met het reeds vermelde „Hof of huis
te Hillegom", dat in 1481 door eenige
kwaadwilligen in brand gestoken werd. Als
schadeloosstelling ontving de eigenaar van
den graaf van Holland ter leen een deel
van de duinen beginnende aan de Margrie-
tenbrug en eindigende aan de Hillegom-
merbeek.
Ook werd hem op den 16den Mei 1487
het nieuw opgebouwde hof met alle duinen
enz., welke tusschen de Lisser en Hille-
gommerbeek lagen in leen gegeven door
Maximiliaan van Oostenrijk.
Andere buitenplaatsen zijn: Lapis-
nonburg, den Els broek, Oost
einde, Hartendaal, Tres
long en Duin en Weg.
REISGELEGENHEDEN.
In den zomertijd vaart alle dagen een
schuit met gToenten naar Amsterdam, wel
ke schuit tevens zeer geschikt is, voor pas
sagiers. 's Winters vaart deze schuit
slechts een keer per week.
Naar Haarlem kan men 's zomers drie
maal, 's winters twee maal per week heen
en tcTug, terwijl er des Zaterdags ook een
schuit op Leiden vaart.
Logeeren kan men in „De Gouden
Leeuw", tevens rechthuis. Verder vindt
men hier „Het Wapen van Friesland", „De
Morgenster" en „De Laurierboom".
