HET LEVEN VAN DEN HEILIGE
PATROON VAN DE HOOFDSTAD
DE LEIDSCHE COURANT
I. St. Nicolaas, de patroon der Stad Amsterdam, vereerd door de menschen van voorheen en thans. (Zie voor al deze foto's bijgaand artikel).
De schilderingen van Jan Dunselman in de
St. Nicolaaskerk te Amsterdam
Het groote feest van het gezin, van de
huiskamer, het feest voor ouden en jongen
is weer aangebroken. De oude liedjes klin
ken door de kaoners. De maan schijnt weer
door de boonicn, vol verwachting kloppen
de harten en de kindertjes zijn blij en bang
tegelijk, omdat het zoo ongewis lijkt, wie
den koek krijgt, wie de gard. En dan konit
de stoomboot uit Spanje weer aan, .welke
ons St. Nicolaas brengt met zijn paardje,
dat huppelt heen en weer. Kinderlijke poë
zie, onverwoestbare romantiek!
Het is een merkwaardige Heilige, onze
St. Nicolaas, een figuur, omgeven van le
genden en sagen. Geschiedkundig is maar
heel weinig over hem bekend. Hij was bis
schop van Myra en stierf 6 December 345
of 352. Heel zijn leven lang was hij groot
door zijn barmhartige liefde. Waarschijnlijk
heeft hij ten tijde der Christenvervolgin
gen onder Keizer Diocletianus in de gevan
genis gezeten. Vrij zeker is, dat hij heeft
dèelgenomen aan het Concilie van Nycea.
Zijn reliquieën werden in het jaar 1087 naar
Bari in Italië overgebracht.
De vereering van St. Nicolaas is zeer
oud en wijdverbreid, vooral in Rusland,
Duitschland, Zwitserland en Nederland. Hij
was al spoedig na zijn dood de patroon der
schippers, der kooplieden, vooratl der aan
zienlijke Hansa-steden, der bakkers en der
kinderen, in Nederland van nog meer ca
tegorieën van beroepen, zooals wij straks
zullen zien.
In de kunst wordt St. Nicolaas afgebeeld
als bisschop met een boek in de hand,
waarop drie brooden liggen. Dit embleem
is een herinnering aan het feit, dat hij de-
stad Bari op wonderdadige wijze van ver
hongering redde. Üok wordt hij afgebeeld
niet drie geldbeurzen, omdat hij volgens ae
legende zich eenmaal ontfermde over de
drue dochters van een verarmd edelman,
die wilden trouwen maar geen uitzet had
den. Hij wierp als echte Sinterklaas «ine
beurzen door het open venster. En ten derde
stelt men hem voor met drie kinderen in
een tonnetje. De legende heeft ons overge
leverd, dat een ontaarde vader eens zijn
drie kinderen slachtte. De heilige bisschop
van Myra wekte ze door een 'wonder weer
ten leven op.
Er zijn in den loop der tijden vele ker
ken aan St. Nicolaas toegewijd. Wereldbe
roemd is de basiliek van Ban, de Italiaan-
sche havenstad en voorgeschoven wacht
post naar het Oosten, waar weleer de
Oostersehe kooplieden hun waren op de
markt brachten, voor het Westen bestemd.
Hoe Bari een basiliek voor St. Nicolaas
verkreeg en hoe deze stad aan het lichaam
van den grooten Sint kwam, verhaalt een
legende, welke misschien veel waarheid be
vat. De heilige Nicolaas was oorspronke
lijk begraven in zijn bisschopsstad - Myra.
Deze stad echter werd in 1087 geplunderd
door de Muzelmannen. Na een langen tijd
van beleg waren de inwoners van Myra
op een berg gevlucht en moesten noodge
dwongen hun grootsten schat, het stoffe
lijk overschot van hun grooten bisschop,
in de handen der Muzelmannen laten. De
bewoners van Bari hadden van die plunde
ring gehoord, wijl eenige van hun schepen
voor Myra voor anker lagen, toen de Mu
zelmannen die stad belegerden. Zij maak
ten toen plannen, om het lichaam van Sint
Nicolaas uit de handen der Muzelmannen
te bevrijden. Er werden twee korvetten uit
gerust, waarop zich met de bemanning
twee priesters inscheepten, Lupus en Gri-
mualdus. Toen ze in Myra kwamen, bc-
Nioolaa-s drijvend in een kleinen vijver on
der de kerk. De priesters haalden het
lichaam te voorschijn, legden het in een
kist, brachten het aan boord van een kor
vet en zetten met volle zeilen koers naar
Bari. De relieken van St. Nicolaas werden
geplaatst in de kerk van den H. Benedic-
tus en later in die van den H. Eusta-
chius, totdat een kerk, gebouwd naar de
plannen van een zekeren abt Elias, gereed
zou zijn.
Er is natuurlijk niet vast te stellen, wat
er waar is aan deze legende, maar het zou
niet te verwonderen zijn, wanneer het
lichaam van St. Nicolaas in het bezit van
Bari zou zijn gekomen door een „godvruch-
tigen diefstal", welke in de geschiedenis
der middeleeuwen veelvuldig voorkomt.
De kerk, die de abt Elias bouwde, is een
meesterstuk van vroeg-middeleeuwsche
bouwkunst en een der beroemdste kerken
van heel de wereld. In het jaar 1197 werd
de basiliek plechtig geconsaereerd. Deze
basiliek werd al dadelijk een pelgrimsoord
voor de Katholieken, zoowel uit het Westen
als uit het Oosten en is dit gebleven tot
op den huldigen dag toe. Pausen, keizers,
koningen kwamen in den loop der tijden
naar Bari, om tc bidden op het graf van
den grooten weldoener cn wonderdoener.
Maar ook werd gedurende de eeuwen de
basiliek geschonden cn bedorven, niet al
leen door aardbevingen, maar ook door
monschenhanden.
In den laatsten tijd heeft men jaren ge
werkt, om de basiliek vrij te maken van
III. Op het woord van St. Nicolaas storten tempels
en afgodsbeelden in.
merkten zij, dat bij het lichaam van den
heiligen bisschop nog steeds monniken de
wacht hielden. De menschen uit Bari boden
een groote som gelds voor het licha-am,
maar de monniken weigerden. De legen Ie
verhaalt dan, dat de inwoners van Bari de
monniken vastbonden aan de zuilen der
kerk. Vervolgens braken zij den vloer dei-
kerk op cn zij vonden het lichaam van Sint
II. St. Nicolaas redt een slaaf van den dood.
hetgeen aan de oorspronkelijke kerk van
abt Elias was bedorven. De prachtige bo
gen van den zijgevel waren dicht gemetseld
of ingenomen door winkeltjes. Nu staat de
basiliek weer als een monument van Chris
telijke bouwkunst in volle heerlijkheid, als
bijna eenig in de wereld.
Tot dusver bezaten de koningen, van Ita
lië het „jus patronatus1", dit wil zeggen het
beschermrecjit over het heiligdom van St.
Nicolaas te Bari. Door het Verdrag van La-
xeranen, dat Mussolini met Paus Pius Nr
sloot, heeft de koning van Italië afstand
gedaan van dit recht, ten voordeele van
den Paus, zoodat thans de St. Nicol-aas-oa-
siliek, even-als de basiliek van St. Francis-
cus te Assisië en die van den H. Antonius
te Padua, onmiddellijk onder beheer van
Z. II. den Paus slaa».
in de kunst zijn nog oeroemd een Sr.
Ni colaas-cyclus in het Münstër van Kon-
stanz en het prachtige oude St. Ni co laas-
altaar in de Maria-kerk van dc vermaarde
handelsstad Danzig, over wier haven de
H. Nicolaas het patronaat uitoeefnt.
Amsterdam was dra na zijn ontstaan
visschershaven, out-stond zelfs door neder
zetting van visschers. Spoedig word het
handelshaven cn beroemd in heel dc we
reld als de stad aan den Amstel en het IJ,
als de kroon van Europa. Reeds in de
v-roegste tijden koos Am-sterdam St. Nico
laas als patroon. Dit was niet meer dan
natuurlijk, want St. Nicolaas is de patroon
van alle zeevarenden. Waarom! Waar
schijnlijk is'dit terug te brengen op de vol
gende, legendarische gebeurtenis. Tc en in
Myra hongersnood heerschte, kreeg St. Ni
colaas van God de ingeving, dat er in Si
cilië een schip klaar lag met graan voor
Spanje. Do heilige bisschop kreeg de gave
van bilocatie (het tegelijk zijn op twee
plaatsen). Hij verscheen dus door een won
der in Sicilië, verkreeg het graanschip en
bracht het zelf naar Myra.
St. Nicolaas is dus patroon van de stad
Amsterdam. Men bouwde eerst een eenvou
dige kerk voor hem. Maar later richtte men
de Oude Kerk op en wijdde haar St. Ni
colaas toe. In den tijd van het sohuil-Ka-
tholicismc, na de hervorming, was „Onze
Lieve Heer op Zolder" zijn patronaatskerk,
tot Bleijs zijn prachtige kerk, welke zulk
een geheel eigen accent heeft in het oude
stadsbeeld van Am-sterdam, aan de Prins
Hendrikkade bouwde en die thans door
alle geloovige „De Sint Nicolaas" wordt
genoemd.
De kunstzinnige pastoor Bom gaf aan
een toen nog jong kunstenaar, die thans
reeds is gestorven, aan Jan Dunselman,
opdracht, om fresco's aan te brengen op
de wanden der kerk, voorstellend gebeurte
nissen uit het werkelijke en legendarische
leven van Sint Nicolaas. Ter gelegenheid
van heb St. Nicolaasfeest anno 1931 geven
wij hier een reeks foto's dezer schilderin
gen. De groote afbeelding (I) aan den kop
van deze bladzijde spreekt voor zich zelf.
Zij stelt voor de vereering van oud en
nieuw Amsterdam van St. Nicolaas. Men
ziet er het silhouet van de Oude Kerk.
Priesters, schepenen, nonnen, burgers cn vis
schers bidden tot den Heilige. Een vis-
schersvrouw draagt den standaard van Ain-
stelredam, een vlag met een scheepje. De
voot bidden kinderen voor een beeld van
Sint Nicolaas, dat op den hoek van een
oud straatje tegen een gevel is geplaatst.
In de oude St. Nicolaaskerk hadden do
kooplieden, de wevers en kleermakers, die
met de schepelingen en visschers, allen St.
Nicolaas tot patroon hadden, ieder hun
eigen kapel.
Het gaat met het St. Nicolaasfeest als
met zooveel andere traditioneele volksfees
ten. De eerste gegevens van de volksvie-
ring in ons land dateeren reeds uit 12G0.
Toen werd n.l. in de oude rekeningboe
ken van het archief te Dordrecht al ver
meld, dat de schoolkinderen behalve vrijaf
ook teerpenningen kregen op den Oen Dec.
De kindervicring in de na-middelecuwen
wordt in het algemeen zoo beschreven, dat
de kinderen op „St. her Niclaesdach" vrijaf
kregen om te spelen met hun geschenken
en versnaperingen, en dat ook toen suiker
erwten en gebak, boeken als van „Floris
ende Blanceiloers", „Dc 4 Heemskinderen
„Fortunatus beursje" e.a. aan de jeugd
werden gegeven.
In Amsterdam was het hoogtepunt der
viering in de 16e en 17e eeuw de Sintcr-
klaasinarkt op den Daan. Dagen tevoren
gingen de Zwarte Klazen onder groot ru
moer de buurten rond, terwijl zij niet ijze
ren kettingen op de straatkeien rinkelden
en op de deuren en ramen bonsden, ter
wijl zij riepen: „Synder ook quaje kyeren?"
De geschiedschrijvers verhalen van de
groote belangstelling, welke er bij alle klas
sen van het volk voor dit feest bestoud,
en vertellen dat „een groote rnenichte van
volck uyt aJle hoeken der stad" naar den
Dam stroomde
Heel dikwijls kwam het iir de tegen het
einde van de 17e eeuw gehouden feestvie
ringen tot uitspattingen. Er werden ver
schillende verordeningen uitgevaardigd om
het feest uit te roeien, maar dit is nimmer
gelukt. De 6-Decombor-vioriug blocf ech-
tCr bestaan. In den loop der jaren is het
feest naar onze huiskamers verplaatst,
waar het thans nog gevierd wordt.
Over de vereering van St. Nicolaas door
het Amsterdam der nieuwe tijden, behoe
ven wij verder niets to zeggen. Er bestaat
goen populairder Heilige dan Sinterklaas.
Jan Dunselman laat alle rangen der bevol
king voor hem knielen en vooral zichtbaar
de vertegenwoordigers van de scheepvaart.
De Amsterdamsche stcdemaag-d draagt op
een standaard het wapen van Amsterdam.
V. St. Nicolaas verschijnt na zijn
dood aan den Romeinschen Keizer
en beveelt hem de gevangen Chris
tenen te bevrijden.
Den achtergrond vormt het stilhouct dor
nieuwe St. Nicolaaskerk en de Sohroiers-
toren, waar vroeger dc vrouwen weenden,
als hun mannen zee kozen.
Afbeelding II stelt voor, hoe do St. Ni
colaas als bisschop van Myra een slaaf
van den dood redde, die op bevel der Ru-
meinon reeds ter dood werd gebracht. Af
beelding III geeft een groote gebeurtenis
weer uit het leven van den Heilige. Hij
predikte met het kruis in de hand Christus
cn Dien gekruisd aan dc heidenen en ziet,
dc tempels en afgodsbeelden dor heidon-
sche goden stortten in. Keizer Diocletianus
vervolgde de Christenen cn gaf bevel den
bisschop van Myra gevangen te nemen.
Dunselman toont ons den bisschop voor het
altaar, temidden zijner kudde op het
oogcnbilk, dat de Romcinsche soldaten
•binnentreden, om hem uit het heiligdom
te sleuren (afbeelding IV). De laatste af
beelding is de verschijning van St. Nico
laas na zijn dood aan don Keizer (afbeel
ding V). Dc Heilige vermaant cn beveelt
Den Romeinschen imperator de gevangen
Christenen te bevrijden.
Zoo bezit Amsterdam in zijn mooie St.
Nicolaaskerk en in den cyclus van Dunsel
man een bezit, de stad waardig, die aan
den Amstel en hot IJ nog altijd heeft en
tot in lengte van dagen zal hebben tot
patroon den Heiligen Nicolaas.
F. v. B.
IV. St. Nicolaas wordt door Romeinsche soldaten gevangen genomen
