WAT MEN OMSTREEKS 1795 VAN WARMOND
WIST TE VERTELLEN
VRIJDAG 23 OCTOBER 1931
DE LEIDSCHE COURANT
DERDE BLAD PAG. 9
Dit sehoone dorp ligt in het Hoog
heemraadschap Rijnland op een afstand
van 1250 Rijnlandsche roeden van de
Marepoort te Leiden. Van deze poort tot
aan het Warmonder Hek is de afstand
714, en van het Warmonder Hek tot
Warmond dus nog 536 roeden. (Een Rijn
landsche roede is ruim 3.75 M.).
Warmond was in oude tijden niet gun
stig gelegen. Men kon het moeilijk be
reiken. Het was geheel door water om
ringd, zoodat men zich moest laten over
zetten om er te komen. De plaats, waar
dit geschiedde, komt in de handvesten
(oorkonden) van Rijnland nog voor onder
den naam van het Warmonder veer.
Toen in 1639 de brug gebouwd werd, die
nu nog bekend staat als Warmonder Hek
was dit voor Warmond niet alleen een
verbetering, maar ook een groot voor
deel. Genoemde brug dan werd in 1639,
na verleend octrooi van de Staten van
Holland, gebouwd door Jacob van Was
senaar, Heer van Warmond, die de brug
ook moest onderhouden, doch aan wien
het recht verleend werd tolgeld te mo
gen heffen.
Aan den eenen kant wordt Warmond
begrensd door een Scheisloot en aan de
andere zijde door de Lee. De eerste
komt uit de Leidsche en Haarlemmer
Trekvaart, de laatste uit de Leidsche
Meer. Ten Westen grenst het dorp aan
de Heerlijkheid van Alkemade.
De dorpsweg en de zijwegen worden
extra goed onderhouden en wat het
dorp veel gemak en voordee. geeft is
de omstandigheid, dat er een vaart naar
de stad Leiden loopt, waarlangs men
gemakkelijk goederen kan vervoeren.
Het bezit een vruchtbaren grond, waar
op veel groente en houtgewas geteeld
wordt.
OORSPRONG VAN DEN NAAM.
Over den oorsprong van den «naam
hebben we verscheidene schrijvers ge
raadpleegd, die allen met elkaar van
meening verschillen. We zullen een paar
van die meeningen hieronder mededeelen.
De bekende schrijver Junius is van
oordeel, dat de naam Warmond afstamt
van een koning der Franken, Pharamont
of Faramont geheeten. Deze koning zou
zijn naam ook gegeven hebben aan een
kasteel dat hier vroeger bestond en zoo
zou door verbastering uit Faramont de
narm Warmond ontstaan zijn
Een andere schrijver, Van der Does,
gelooft, dat Warmond zou beteekenen
den mond van de Warne, een water, dat
hier oudtijds in de buurt var het dorp
gevonden werd en dat het daarom War-
nemond zou moeten heeten. Verder
merkt hij op, dat de Wandalen, een volk
uit Warnemunde, een zeehaver. van Ros
tock, gelegen aan de rivier de Warnau,
zich hier hebben neergezet en hun nieu
we woonplaats Warnemunde hebben ge
noemd.
Nog weer een andér schrjjver, Alting,
beweert dat Warmond afgeleid zou zijn
van de Warm, den naam van een beek
je, dat door het dorp stroomde.
Wij voor ons meenen, dat Junins het
bij het rechte eind heeft, omdat de Fran
kische koningen hier geregeerd hebben
en zoo is dus de naam Warmond door.
verbastering ontstaan uit Faramond, den
naam van het kasteel. In oude geschrif
ten komt dit Ambacht voc: onder ver
schillende benamingen zooals Warmonde,
Waarmunde, Warmonte en nog meer
andere. Op de lijst der kerkelijke goede
ren van Utrecht ten tijde van Odibaldus,
19den bisschop van Utrecht, hebben we
zelfs den naam Warmalde gevonden, wel
ken naam ook op Warmond toegepast
werd.
STICHTING EN GROOTTE.
Dat Warmond van ouder datum is,
lijdt geen twijfel. Wanneer we in aan
merking nemen, dat het zeer dicht bij
Leiden gelegen is, dan bestaat er grond
om aan te nemen, dat de Vandalen of
andere oude volkeren er gewoond heb
ben en dat het kasteel Faramont ge
bouwd moet zijn omstreeks 439, het sterf
jaar van koning Faramont.
De grootte wordt verschillend opge
geven. Van Leeuwen in zijn costume
(over het rechtsgebruik volgens de mode
van e-enig tijdperk) van Rijnland bepaalt
deze op 1272 morgen en lo roedel. (1 mor
gen is 8515 M2., 1 roede is 14 M2.). Het
goedgekeurde reglement van Rijnland
van 10 Februari 1796, geeL 1277 morgen
en 40 roeden en nog voor het Peelt je
van Warmond 7 morgen en 20 roeden,
samen 1284 morgen en 60 roeden. Het
manuscript, dat de schrijver van het
oude boekje geraadpleegd heeft, geeft
weer andere getallen.
Het aantal huizen, dat in 1632, 254 be
droeg, was 100 jaar later, dus in 1732,
niet hooger dan 212 plus een korenmolen
en bij de algemeene volkstelling van
1795 bestond de bevolking van Warmond
uit 790 zielen.
Het eigenlijijke dorp ligt niet, zooals
dit met andere dorpen het geval is,
rondom de kerk, doch een eind er van
af. Men bereikt het van den hoofdweg
af langs verscheidene lanen en paden,
die uitkomen op een goed onderhouden
straat, waarlangs de huizen staan.
KERKELIJKE EN GODSDIENSTIGE
GEBOUWEN.
Hiervan noemen wij allereerst de Ge,
reformeerde Kerk, die zeer oud is, doch
waarvan het jaar van stichting nergens
is te vinden.
In het jaar 1063 werd er tusschen den
Bisschop van Utrecht en den Abt van
Epternach een verdrag gesloten, waarin
ook de kerk van Warmond wordt ge
noemd, over welke kerk genoemde abt
het recht van begeving (schenking) ont
ving. In 1156 stond een abt van Epter
nach deze kerk af aan Dirk den negen
den, graaf van Holland en diens huis
vrouw Sophia, welke afstand geschiedde
onder getuige van Wouter, abt der Eg-
mondsche kerk, en Theobaldus, kapelaan
van den graaf, die vervolgens naar Ep
ternach gezonden werden om dezen af-
sfand te bevestigen.
Deze kerk, die tevens parochiekerk
was en de apostel Matthias tot patroon
had, stond later ter begeving aan de
Heeren van Warmond.
In 't jaar 1525 werd er een begin ge
maakt met een koor aan de kerk te
bouwen, dat twee jaar later voltooid was.
Vrouwe Jaco-ba van Woude, weduwe van
den Heer Gijsbert van Raaphorst, had
beloofd de helft der kosten daarvan te
dragen. Ze overleed, voordat het koor
voltooid was, doch haar erfgenamen,
waartoe ook Johan van Duivenvoorde,
Heer van Warmond behoorde, kwamen
haar belofte trouw na. Ook de heeren
van Raaphorst en Poelgeest en Van
Woude gaven rijke schenkingen, onder
voorwaarde van dagelijksche, wekelijk-
sche of jaarlijksche diensten.
Behalve het hoofdaltaar werden in
deze kerk nog de volgende altaren ge
vonden: le. van het H. Kruis, 2e van
de Maagd Maria en ten 3e. van St. Ca-
tharina. Men meent voorts nog, dat er
een altaar van het H. Sacrament aan
wezig was, omdat er, volgens een hand
schrift iedere week op daartoe vastge
stelde dagen missen ter eere van het
H. Sacrament, St. Josef, St. Anna en St.
Ursula moesten gelezen worden.
aïtr Huis Warmo~nt
Jh, Kr.ntr tc WARMOND
In 't jaar 1366 was er als pastoor aan
gesteld Gerrit Jacobsz. en als kapelaan
Frank Siffriduszoon.
Ruim tweehonderd jaar later in 1573
werd het kerkgebouw door de Staatsche
soldaten in brand gestoken. Er bleef niets
van over dan een puinhoop. Later heeft
men weer een gedeelte opgebouwd op
de plaats waar het koor zich bevond,
zoodat er weer godsdienstoefeningen in
konden gehouden worden. In dit gedeelte
vindt men thans nog de graven van de
Heeren en Vrouwen van Warmond. Het
voorste gedeelte bleef een tijdlang onver
anderd "als ruine liggen en wordt thans
gebruikt als begraafplaats.
Toen deze kerk nog in ongeschonden
staat bestond, moet het een zeer ruim
en groot gebouw geweest zijn. De hoofd
ingang bevond zich aan den kant van
de ruine, vlak onder den toren, die bij
de vernieling van de kerk is blijven
staan.
In de nabijheid van deze kerk heeft
nog een klooster gestaan, waarin adel
lijke maagden werden oogenomen, die
tot armoede waren vervallen en tot den
regel van St. Franciscus behoorden. Dit
klooster werd gewoonlijk genoemd „het
Klooster der elfduizend maagden" of ook
wel „St. Ursula's klooster Het werd in
1410 gesticht door Johan 1, Heer van
Warmond en diens huisvrouw A°mes van
Kruiningen, dochter van den Heer Jan
van Kruiningen,van wien twee dochters,
dus zusters van de stichteres, als eeiste
nonnen in het klooster werden opgeno
men. Deze nonnen leidden een zeer
streng leven en hoe nauwgezet deze
strenge levenswijze onderhouden werd,
kan duidelijk blijken uit het volgende,
dat wij elders vinden opgeteekend: „Ze
kere nonne, genaamd Bartha Gerrits
dochter, in den jare 1534 eenige affaire
in den Haag te verrichten hebbende,
mogt deze reis niet doen voor zij van
Hermanus van Gouda, algemeen vicaris
van het openstaande bisdom van Utrecht
en wel bij een brief daartoe verlof be-
koomen had".
Men vindt zelfs vermeld4 dat er uit
het klooster een overdekte gaanderij was
gemaakt om, zonder door anderen gezien
te worden, uit het klooster in de pa
rochiekerk te komen. De kloostervoog-
desse (eerw. overste) van dii gesticht
voerde den titel: „Bedienaresse van het
Convent der Elfduizend Maagden". Van
de geestelijken, die aan het klooster, ver
bonden zijn geweest, vonden we slechts
genoemd Adriaan Pietersz. Blok, met het
jaartal 1562.
Genoemde Heer Johan van Warmond
heeft met zijn echtgenoote ook nog een
monnikenklooster gesticht, en het even
als het nonnenklooster, goede inkomsten
bezorgd. Als jaar der stichting wordt
1413 genoemd en de plaats, waar het ge
staan heeft, als volgt beschreven: „Om
trent denzelfden tijd (1413) heeft Johan
van Woude, in het Dorp Warmond, op
eene woeste of verlaatene plaats een
Klooster gesticht van de 'is term-en sen.
Deeze woeste en verlaate plaats wierd
Oud Teylingen genoemt, omdat de oude
Heeren van Teylingen aldaar plagten
te woonen, ter plaatse daar nu het
Bouwhuis der Broederen staat. Deze
Heerlijkheid was bij gebrek van E.fge-
naamen aan 't Graafschap van Holland
vervallen, omdat de eerste Heer van Tey
lingen de Broeder was van den Heere
van Brederode, en dat zij beide Zoonen
waaren van Graaf Aarnout, die van de
Friezen verslaagen wierd. Daarom heb
ben Hertog Aalbert en Willem Aalberts-
zoon, dit Oud Teylingen vereert aan den
Heer Jan van Woude, om daar een Kloos
ter van te timmeren. Dit heeft de geincl-
den Heer ook gedaan en heeft dit Kloos
ter ook van inkomsten voorzien. Daarop
is hij gestorven in 't jaar 1417 en is in
't zelve Klooster voor 't hooge Autaar
begraaven".
Dit klooster nu was omstreeks 1 IS'»
bekend onder den naam „Sinte Mary-,-; s
haven". De kloosterbroeders hadden, als
een aan hen behoorend voorrecht, do
schouw of overvaart bij de Peel, waar nu
het Warmonder Hek gevonden v.ordt.
welke overvaart aan de abdis van c-u-
wenhorst had behoord en door Heer
Jacob van Woude in erfpacht vras ovre
genomen. De eerste monniken, zes in ge
tal, waren afkomstig uit het klooster te
IJselstein en kregen de beschikking over
50 morgen lands, waarbij kwam, dat
Heer Jan van Woude hen verder van
al het noodige voorzag. Dit klooster
stond onder de abdij van Kampen. Op
St. Bartholomeusdag (24 Augustus) werd
telken jare het feest van inwijding ge
vierd. Als eerste prior vinden wij in 1413
Johan Kley vermeld.
Uit dit klooster, dat zeer in aanzien
steeg, ontstond in 1455 het klooster te
Heemstede. Tijdens de beeldenstorm in
1566 werden beide kloosters door de
beeldstormers verwoest en met den grond
gelijk gemaakt. De „kloosterlanden" ge
legen bij de dorpsschool herinneren nog
steeds aan hun vr~°~e'r bestaan.
De pastorie staat dicht bij de kerk en
is aangenaam gelegen. Ook de dorps
school wordt daar gevonden. Tot in 1798
stond daar ook een Fransche kostschool.
Toen deze in genoemd jaar ophield te
bestaan, kwamen ze in publieke veiling
en werd aangekocht door de Roomsche
gemeente dezer landen, ten einde aldaar
een Hoogerchool voor Roomsche studen
ten op te richten, waarvan wij op goede
gronden kunnen zeggen, dat, als deze
oprichting haar volle beslag krijgt, er
gewis aanzienlijke voordeelen voor het
land in 't algemeen en voor Warmond in
't bijzonder te verwachten zijn, wijl de
Roomsche studeerende jeugd haar stu
diën hier zal kunnen volbrengen, zoodat
het geld, daarvoor in het buitenland be
steed, voortaan binnenlands zal blijven.
In' de dorpsstraat staat thans nog een
kostschool voor jonge dames uit den def-
tigen stand, die aan alle eischen voldoet
en steeds meer en meer in bloei toe
neemt.
Er wordt in deze buurt ook een Re-
monstrantsche kerk gevonden, die men
voor een der eerste kerken van deze ge
zindte in ons land houdt. Ze is ruim ge
bouwd, omdat ook de leden der Leid
sche Remonstrantsohe gemeente, zoolang
deze geen eigen kerkgebouw bezat, hier
de diensten kwam bijwonen. Er waren
twee predikanten aan verbonden, doch
toen Leiden zich afscheidde, verminder
de het aantal kerkbezoekers dermate,
dat al spoedig één predikant voldoende
bleek en bij een vacature de predikants
plaats zelfs onvervuld bleef. Later werd
het kerkgebouw door de Roomsche ge
meente aangekocht en tot R. K. kerk in
gericht.
WERELDLIJKE GEBOUWEN.
Hiertoe behoort hei „Huis te War
mond", dat we hierna zullen vermelden,
alsmede de herberg gemeenlijk „Roome"
genoemd, waarin ook de gemeenteraad
haar vergaderingen houdt.
KERKELIJKE REGEERING.
Deze bestaat uitden predikant, zijnde
sedert 1771 dè Eerw. Heer Hermanus
Jansen, benevens twee ouderlingen en
twee diakenen. De kerk met alles wat
er bij behoort wordt voor het overige
bestuurd door rent- en kerkmeesters der
Gemeente.
WERELDLIJKE REGEERING.
Sedert onheuglijke jaren is Warmond
bekend geweest als een Hooge Vrije
Heerlijkheid, in eigendom toebehoorend
aan het geslacht der Van Wassenaars.
Door den baljuw en de voornaamste
inwoners werd het hooge of crimineele
recht uitgeofeend. Baljuw is thans de
burger Cornelis de Clerq.
De verdere regeering bestaat uit den
schout, de municipaliteit (het tegenwoor
dig gemeentebestuur) en de noodige
commissarissen voor het bestuur van de
brandspuit en het onderhoud der wee
zen en tot armoede vervallen inwoners,
welke collegies bijgestaan worden door
secretarissen, boden en bedienden.
VOORRECHTEN.
Het recht van den tol aan de War
monder brug behoorde aan den Heer
van Warmond onder boding evenwel,
dat de brug door hem onderhouden moest
worden.
Dan bezit Warmond sedert 1642 het
recht om op het Staten-collegie twee
minvermogende studenten in de godge
leerdheid gratis voor predikant te laten
studeeren.
GILDEN EN BROEDERSCHAPPEN.
Van oudsher bestond in dc kerk van
Warmond een broederschap, dat gesticht
was ter eere van den Almaohtigen God,
van de H. Moeder Maria en van St. Mat
thias, den patroon der kerk. Alleen pa
rochianen (waaronder veel adellijke per
sonen) die te Warmond of aan de Kaag
woonachtig waren, konden leden van
deze broederschap zijn. Een dergelijke
broederschap vond men ook in het door
ons vroeger genoemde monnikenklooster.
Even als in vele plaatsen had men
hier ook een rederijkerskamer opgericht,
die tot wapen had een veld met roode
madelieven en tot zinspreuk: „In liefde
verwarmt". Het huis, waarin de leden
dier kamer hun bijeenkomsten hielden,
staat thans nog in de dorpsbuurt en
wordt gebruikt als grossierderij van
koopwaren.
GESCHIEDENIS.
Uit de geschiedenis van Warmond is
ons gebleken, dat dit ambacht veel ge
leden heeft tijdens- den beeldenstorm en
de jaren, die daarop volgden. Zoo werden
o.a. op den 18den Augustus 1573 de kerk
en het Slot van Warmond geheel in de
asch gelegd.
BIJZONDERHEDEN.
Het „Huis te Warmond" vermelden
wij in de allereerste plaats, omdat het
reeds omstreeks 1280 bestond. Twintig
jaar geleden heeft men het bijna geheel
verbouwd. Het bezit een mooien tuin
met lommerrijke wandelpaden, boom
gaarden en vischrijke vijvers en heeft
een heerlijk uitzicht op het Kagermeer.
Verder noemen we de Huizen Lochorst
ook wel Oud Teylingen genaamd, en Oud
Alkemade en de buitenplaatsen Ooster
geest, Leelust en Meerlust, dat buiten
het dorp ligt.
REISGELEGENHEDEN.
lederen dag vaart er 's morgens- tus
schen acht en negen uur een schuit
naar Leiden, waarmee men des namid
dags te vier uur weer naar Waramond
kan tcrugkeeren. Verder is er eenmaal
per week gelegenheid om zich per"
schuit naar Haarlem en Amsterdam te
begeven.
HERBERGEN EN LOGEMENTEN.
De voornaamste herberg is de „Stad
Roonie", waar men tevens kan uitspan
nen en die ook tot rechthuis dient. Aan
het Warmonder Hek staat het tolhuis,
alwaar ook gelegenheid bestaat om uit
te spannen.
