HERFSTBLOEMEN
Wanneer de stoere paarden de pioeg
door het stoppelveld trekken en het stroo
der graangewassen hoog in de groote
voorraadschuren ligt opgestapeld, dan
heeft de herfst z'n intrede gedaan. Dan is
de overweldigende kleurenpracht uit de na
tuur verdwenen en drukken de stemmige
herfstkleuren op het landschap hun ken
merkend stempel. Dan begint het landvolk
de aardappelen te rooien en verrijzen er
op het akkerland groote loof-hoopen, waar
in de boer strakjes het vuur steekt en de
asch over het omringende land verspreidt.
Dan beginnen de „knolletjes" pas flink aan
te dikken en komen de eerste nachtvor
sten de winter aankondigen. In deze tijd
verschijnen, meer dan in andere jaarge
tijden, de eigenaardige paddestoelen, de
herfstbloemen bij uitnemendheid
De padde-stoel.
Overal op onze wandelingen vinden we
dan die kleurige herfstkinderen, die van
oudsher gedompeld zijn geweest in een
geheimzinnig waas. In onze prille jeugd
was de paddestoel wel het eerste natuur
wonder waarmee we kennis maakten. We
lazen ervan in onze geliefde sprookjes
boeken, op lange winteravonden. We
„smulden" met bang hart van die huive
ringwekkende verhalen, die ons diep, heel
diep in het woud voerden, naar de toover-
achtiige heksenkringen, die de plaatsen
vormden waar schoon e feeën en goedaar
dige kabouters vergaderden of waar oer-
leelijke, op heidebezems gezeten tooverliek-
sen booze plannen smeedden.
We bewaarden in ons hart een onbestem-
den vrees, afschrik, die de paddestoelen
welken we op onze wandelingen in de na
tuur tegenkwamen, tegelijk aantrekkelijk en
afstootelijk maakten en pasten zorgvuldig
op de goed-gemeende waarschuwing onzer
ouders: „Jongen, eet nooit geen paddestoe
len hoor, want die zijn giftig."
Heel wat later kregen we een anderen
kijk op de zaak.
Al de sagen en legenden, omtrent de pad
destoelen, die tot op heden ten dage nog
voortleven in de harten van hen die ver
verwijderd van de bevolkingscentra aan
den rand van uitgestrekte bosch- en heide
velden hun bestaan hebben en waaraan
men, de een meer de ander minder, angst
vallig geloof slaat, vinden hun oorsprong
in de overoude tijden toen de mensdien
dichter bij de natuur stonden dan nu. Ze
stammen uit den tijd der Germanen die van
en in de uitgestrekte wouden en moerassen
leefden, die toenmaals een groot gedeelte
der Europeesche landen bedekten. Die stoe
re, Drachtige kerels, die van geen kleintje
vervaard waren, koesterden groote eerbied
en waren uiterst bang voor de velerlei na
tuurwonderen, die zij het geheele jaar door
waarnamen waar waarvoor zij geen ver
klaring konden geven. Men kan zich hun
verwondering indenken, als zij bij toover-
slag een massa paddestoelen vonden op
een plaats waar dien den vorigen dag nog
niets te zien was en hoe hun bloed stil
stond bij het zien van de heksenkringen,
de kleurige cirkels waarin zich de eigen
aardige gewassen schaarden.
Als dan de storm door de machtige bos-
schen voer en donder en bliksem het onheil
spellende nog vermeerderden, dan werden
in de doorrookte hutten der eenvoudige na-
tuurmenschen de zonderlingste verhalen
opgedischt en liet men aan de fantasie den
vrijen loop.
Men gaf aan de heksen heidebezems om
door het bosch te zweven. Dit heksenbe-
zems verkregen de tooverknollen volgens
het volksgeloof door die boomen of strui
ken die hun misnoegen hadden opgewekt
te laten bezoeken door -en ziekte. Die
ziekten deden dan aan de boomen dicht
begroeide plaatsen ontstaan die gevormd
werden door dicht bij elkaar zittenden ver
zamelingen van korte takjes.
Wij nuchtere menschen-kinderen weten
dat die typische vergroeiingen het werK is
van bepaalde zwam-soorten.
Waren het in Duitschland de heksen en
feeën, in de Noordelijke landen de elfen, in
andere streken o.a. Tyrol, een draak, die
de heksenkringen deden ontstaan in ons
land werd de pad van die euveldaad be
schuldigd.
Ook voor de eigenaardige groei van
paddestoelen in heksenkringen heeft de
wetenschap sedert lang een verklaring ge
vonden en daardoor zoo langzamerhand
alle verdichtsels doen vervallen.
HEKSENNESTEN.
Een bizondere plant.
Toch blijft de paddestoel of zwam, ook
gezien van de wetenschappelijke kant, pen
bizonderen plant. De mooie gekleurde of
ongekleurde „stoeltjes" die we buiten te
genkomen zijn niet de eigenlijke planten
maar slechts de vruchten. De plant zeif is
meestal onzichtbaar onder de oppervlakte
verborgen. Daar in de humusrijke, rotten
de bladgrond, in de vermolmde boomtronk,
in het malsche weiland niet alleen, maar
ook in de levende boom, vormt de fijn-ver
takte zwamvlok een dicht net van zilver
witte draden.
Het is dit onzichtbaar netwerk aat hoofd
zakelijk het werk verricht waarvoor de
Schepper de zwam heeft geschapen.
De zwam, die door de Natuur in staat
is gesteld te leven van de rottende planten
en dierenresten, houdt vooral in het najaar,
wanneer een reusachtige massa planten af
sterft, een geduchte opruiming. In ver
band met deze kenmerkende eigenschap
der zwammen, heeft de, ondanks al z'n
aardsche lijden, toch nog humoristisch aan
gelegde mensch, de zwammen onderge
bracht bij de „natuur-reinigingsdienst'".
Inderdaad kon men hen nooit bij een
beter instituut hebben ondergebracht.
Zooals reeds is opgemerkt zijn de voor
ons zichtbare paddestoelen, alleen de vruch
ten van de zwamvlok. En het zijn die vruch
ten, die door hun schitterende kleuren en
eigenaardige vormen onze aandacht trek
ken.
Hebt u die aandacht wel eens goed oe-
steedt Hebt u, gemakkelijk in het zachte
moskussen gezeten, zoo'n paddestoel nauw
keurig bekeken Een geknipt vooroeeld
von een paddestoel is de jonge, karmijn-
roode, witgevlekte vliegenzwam. Kijk, op
nonoholante wijze komt een mooi exem
plaar uit de schuine kant van de bosch
greppel kijken. Graaf 'm eens uit. Hij te-
staat uit een knolachtig ondereind, een
witte steel en het roode kapje. Aan de
steel zit nog een soort ring of mancnet,
hetwelk een overblijfsel 'is van het vlies
dat de paddestoel in z'n prille jeugd om
sloten houdt. Resten van dit vlies zijn ook
de witte schilfertjes op het roede hoedje.
Nu zetten we het stoeltje met zijn poot om
hoog. Aan den onderkant van het hoedje
zien we nu een groot aantal plaatjes, la
mellen geheeten. Deze plaatjes we zien
hier weer hoe vernuftig God de planten en
dieren heeft ingericht die plaatjes zijn
bekleed met het kiemvlies waarop, de ver
schillende cellen welke de sporen (net
zaad) vormen naast elkaar staan. Om te
zorgen dat een zoo groot mogelijk aaniai
der cellen zich kunnen ontwikkelen, lueft
Moeder Natuur die plaatjes aangeb.acht
en daardoor de oppervlakte van het kiem
vlies heel sterk vergroot.
Dat zoo'n paddestoel daardoor een bui
tengewoon hoeveelheid sporen kan voort
brengen is zeer begrijpelijk. Wilt ge u eens
een denkbeeld vormen hoeveel dat wel Kan
zijn? Er is een heel aardig middeltje om
zoo'n sporen-hoeveelheid van een nacht bij
elkaar te zien. We nemen een mooie öave
vliegenzwam mee naar huis en leggen
's-avond-s de zwamhoed met de plaatjes
naar beneden natuurlijk op een stun wit
papier, en laten maar rustig een naciit
voorbijgaan. Als ge dan de volgenden och
tend het hoedje van het papier wegneemt,
dan ziet ge een behoorlijke sporen-hoeveel
heid, in de vorm van de stand der plaatjes
van de paddestoel.
Een bekende Engelsche natuurvorscner
heeft zich eens bezig gehouden met het De-
rekenen van de hoeveelheid sporen die een
paddestoel in een tijdsverloop van twee et
malen uitzond. De man zag z'n eigen ver
wachtingen overtroffen. Hij vond een ge
tal van... 1500 millioen, hetgeen neentomt
ALS DE NACHT viel zwierven de heksen door 't woud.
op 10.000 per seconde.
Een dergelijke voortplantings-mogeiijk-
heidheid van de zwammen doet het gejacht
aan uitsterven natuurlijk naar het rijk der
fantasieën verhuizen.
Hun verspreiding.
Inderdaad zijn de paddestoelen over de
geheele wereld verspreid in naar globale
s.hatting ruim 150.UU0 verschillende soor
ten. Kieskeurig wat,de streek van vestiging
betreft zijn ze allerriiinst. Men vindt ze zoo
wel in de warmste als in de koudste stre
ken. De onderzoeker Regui-en heeft op den
top van Mont Ventoux meer dan 1600 me
ter ooven de zee stuifzwammen gevon
den, terwijl dr. Matin op 2680 meter noog-
te bij de bestijging van de raulhorn plaat-
jeszwammen vond. Anderen o.a. Robert
Brown, spreekt van paddestoelen op bet
eiland Milville op 74u 4711. N.Br.
In ons lief klein landje alleen zijn 800
a 1000 variëteiten.
Het spreekt van zelf, dat een plant,
als de zwam er een is, die zich op zoo'n
buitengewone verspreiding mag verheugen
door alle tijden heen de aandacht heeft ge
trokken van den mensch. En dat men uiter
aard reeds vroeg op de hoogte was van
verschillende eigenschappen van de padde
stoelen. De eetbaarheid en giftigheid kent
men reeds lang.
De eetbaarheid.
Dat de Keizerszwam een lekkernij
vormde op de tafel der Romeinen is een
publiek geheim. De voedselwaarde van ae
zwam bestaat in het groote gehalte aan
eiwit, zouten en suiker.
Volgens de nieuwste onderzoekingen zijn
de paddestoelen wat hun gehalte aan eiwit
betreft boven het koren en naast de peul
vruchten te stellen en en dientengevolge
als een niet te onderschatten volks-voe-
dingsmiddel te beschouwen. Daarbij komt
nog dat zij vrijwel zonder moeite en kos
ten bij groote hoeveelheden verzamelt Kun
nen worden. Die eiwitonderzoekingen heb
ben bovendien aan het licht gebrachf, dat
jonge paddestoelen heel wat mee. eiwit be
vatten dan oude en de hoed meer dan de
steel.
Ondanks deze aanlokkelijke eigenschap
pen van de zwammen is het heel gevaar
does in een eldorado van paddestoelen. Het
regenachtige weer der voorafgaande dagen
had zeer zeker tot het scheppen van dit
zwammen-paradijs meegeholpen, want het
is een voldongen feit dat regen en onweer
een buitengewone drijfveer zijn om de p»1
destoelen „als paddestoelen uit den grond
te doen verrijzen". De varieerende padJe-
stoelverzamelmg deed een onzer kampge-
nooten, op het idee komen een heerlijk
soepje van de smakelijke hanekammetjes
te koken. De heerlijke smaak van dat eerste,
op primitieve wijze klaar gemaakte zwam-
mensoepje, heef me voorgoed voor -eze
gerechten gewonnen.
Later hebben we nog verschillende kee-
ren van allerlei paddestoelgerechten ge
smuld.
De giftigheid.
Zooals we reeds elders schreven, kende
men in de oudheid de eetbaarheid va>» ue
paddestoelen, maar ook van de giltigneio
van enkele soorten was men volkomen op
de hoogte. Zoo kunnen we lezen in ue
Griekscne mymuiogie, hoe Eurmues met
zijne kinderen en d-e keizer Diocletian tan
paddestoel-vergiltiging stierven. De naam
van heel giftig te zijn heeft de bekende
vliegenzwam, een zwam die .ve Lijna ovrr-
al aantrelfen. Als zij even slim als mooi
was zou zij wel oppassen om pardoes n.d-
den in een karspoor z'n roode, witgepiext
kopje te vertoonen. Maar ach, hij kan nu
eenmaal met slim zijn en groeit overal
waar maar gelegenheid tot ontwikkeien ,s.
Die vliegenzwam is erg verraaeriijk. Z'n
prachtig kleed bedekt een der gevaarlijkste
eigenschappen der paddestoelen. Nu is net
gitt-gehalte van de vliegenzwam wel me.
direct doodelijk, maar toch van dien aard
dat een eventueele vliegenzwam-aerij
hoogst ernstige vergiftigings-verschijnseien
mt zich mee brengt, die bij vele mensehen
den dood ten gevolge kan hebben.
Ja, de zwammen zijn rare natuurproduc
ten.. Er zijn er niet alleen die voor het men-
schelijk lichaam schadelijk zijn, maar ook
die aan de boomen van het woud reusach
tige schade kunnen veroorzaken. We Jen-
ken maar aan de gevreesde wor.elzwam
die vooral in de mastbosschen danig hjiï,
kan houden en menig forsche den als
slachtoffer doet vallen. Dan hpbben wc de
gaatjeszwam en de Pleurnfuszwamvnen,
die ook al geen goede vrienden met de
boomen ziin. Neen. dat ziin iiïtprc* rro.-^r-
lijke klanten voor de landgoed-eigenaren.
Hun werkkring.
Toch zouden we de zwammen ondanks
al hun goede en kwade ei een scha noen met
kunnen en willen missen. 7ii toch vormen
een onmisbare schakel in de^eeuwige cir
kelgang van dood en leven in de natuur.
Zii ziin de natuur-reini^e»-* ei vervullen
hun taak uit den aard van hun bestaan.
De zwammen missen de eigenschap van
de overige vertegenwoordigers van de
nlantenwere'd om. door m'dde' van groene
korrels (chlomphyl korrels) die hoofdza
kelijk in de bladeren en stengels van de
olanten zitten, en daaraan de bekende
groene kleur geven. om door middel van
die korrels uit de in de lurht aanwezige
elementen, zuurstof, koolstof, waterstof en
de in de grond zittende zouten en stikstof
verbindingen, hetwelk alle anorgan sehe
stoffen ziin. organische stoffen zooals sui
ker. zetmeel, celstof, planten-eiwit en m a.
te bereiden.
De zwammen, maken hierop natuur'ijk
weer een uitzondering. Zij missen het ver
mogen om het hierboven genoemd omzet
tingsproces te bewerkstelligen en hebben
dus van zelf sprekend het zonlicht vet
noodig. Dat verklaart waarom de zwam
men bii voorkeur groeien op die plaatsen
waar het zonlicht slechts spaarzaam wordt
gezien. Op schaduwriike plaatsen onder het
dichte bladerendak der beuken-bosschen
in de diene duisternis der ionge den-aan-
nlantingen, in de donkerte van het eiken
hakhout vinden we de meeste «-norten.
Nu is het wel eigenaardig, dat de zwam
men, die zelf geen organische stoffen kun
nen bereiden, die stoffen toch bezitten. Zij
moeten die stoffen die koolhydraten, dus
nemen. Koopen bestaat in de planten- en
dierenwereld niet, dus ze ziin zonwat 1'"If
en half dieven. Ze leven van een an^er
en daarom gaf men aan de zwammen dfn
naam van parasieten.
Er zijn een heele boel paddestoelen "'ie
op een 'hoogst ondankbare wijzge die plan
ten behandelen, die hun, zij het onvrijwil
lig, voedsel verschaffen. We denken maar
eens aan de elders genoemde boomzwam-
men die er geen gewetensbezwaar van ma
ken om ten eigen bate, praohtige woudreu
zen te vellen. Maar er zijn er ook ontelbare
die op vreedzamer wijze aan den kost ko
men. Zij vestigen zich daar waar de ster
vende planten en dierenwereld een hoop
afvalstoffen bijeen brengt.
Dat sterven van planten en dieren bestaat
hierin, dat de organische stoffen wan uit
ze bestaan en die ze in het volle leven ge
maakt hebben, weer worden omgezet n ue
oorspronkelijke anorganische stoffen waar
uit ze zijn opgebouwd en die laier weer
dienen om een nieuw leven te beginnen.
De gewone cirkelgang dusl
Die omzetting noemt men het verrottings
proces.
ledereen weet, dat vooral in dezen tijd
van het jaar, in de herfst, er massa's plan
ten afsterven en dat het verrottingsp'oct o,
hetwelk natuurlijk een zekeren tijd noodig
heeft, niet alles kan bijhouden. Zoodoende
ontstaat er een reusachtig overschot van
organische stoffen die in de natuur een
kolosale, onaangenaam riekende vuilnis
belt zou maken als... er de paddestoelen
niet waren. Deze toch zijn er „als de Kip
pen bij", om van dat overschot te piofi-
teeren en een handje mee te helpen de rot
tende planten op te ruimen.
Dat is dan ook een voorname reden,
waarom er in het najaar vooral de zwam-
vlokken de rottende plantenresten door
zeven en hun mooie gekleurde, grillige
vruchten vertoonen. Strakjes als de afgeval
len bladeren zijn verrot en 't loot van vele
planten is vergaan, zijn de zwammen ook
verdwenen en is hun taak volbracht.
In ons land zijn 't een 800 a 1000 ver
schillende soorten die de uitgebreide zwam-
menfai.iilie vertegenwoordigen. Het mee-
rendeel hiervan zijn de plaatjeszwammen
(vliegenzwam). Daarnaast vinden we ste
kel, gaatjes, korst, knods, tril, buik en
zakzwammen.. Ja, de zwammen voimen
een uitgebreide familie, en schenken aan
degeen, die ze bestudeert, een ongekende
bron van genoegen.
K. v. d. W.
(Nadruk verboden).
DE SCHRIK der houtvesters.
lijk zich als leek in 'de natuur te wagen
voor het verzamelen van paddestoelen.
Neen, daarvoor moet men zich eerst goed
op de hoogte stellen van de speciale ken
merken der eetbare en giftige zwammen, en
dan nog moet men er aan denken geen
oude en te lang bewaarde, dus bedorven
zwammen te eten. Wilt men ze met alle
geweld eens eten. dan doet men er goed
aan ze te bestellen bij een vertrouwde
firma.
De smakeliikste paddp<tnpipn o.a. de
Champignon worden in groote hoeveelhe
den gegeten en vormen on den dag "'■n
heden een beduidend handelsart'kel.
In Frankriik. België. Duitschland en Oos
tenrijk ziin het de Champignons. Truffels
en mnreelties. die zich door hun smakelijk
heid bekend zien, in Engeland de Amanita
pustulata waaruit men de z.g. Ketchup
maakt.
De truffel is een kind van de duisternis
Hii houdt van een vruchtbaren bodem en
is vooral in eiken en beukenwouden te vin
den. vanaf September tot dikwijls in Janua
ri oo een diepte tot 15 centimeter onder d-
aardoppervlakte. Daar deze zwam een op
vallende sterken geur verspreid, wordt hii
door de dieren die in de uitgestrekte bos-
schen leven, opgegraven en met graagte
gegeten.
Als men zich eenmaal met de kleurige
herfst-kinderen vertrouwd heeft gemaakt
dan kan men er veel genoegen van bele
ven. Vooral op kampeertochten i-n het laat
ste gedeelte van de zomervacantie.
Eens. ik herinner me het nog t eel duide
lijk, oo een zwerftocht door het Zuiden
van Brabant, maakte ik het eerst kennis
met een cantharellus-soepje. We hadden al
een heele week afwisselend koek, jam.
bruine boonen en rijst met appelen gegeten
en verlangden sterk naar wat afwisseling.
Eensklaps was het geluk ons g"nstig.
Neergestreken op de Belgische grens aan
den rand der uitgestrekte heidevelden ten
Zuiden van Hilvarenbeek, stonden we par-
DE VLIEGENZWAM.
