WOENSDAG 30 SEPTEMBER 1931
DE LEIDSCHE COURANT
VIJFDE BLAD PAG. 18
POORTHISTORIE.
DE VERLICHTING IN
VROEGERE TIJDEN.
DE MAREPOORT.
uit de zoutwaterputten in de districten
Young-Hian en Wer-Yuan-Hian. De Chi-
neezen leidden dit natuurlijk gas door bam
boehuizen en gebruikten het t-ot verlichting
en verwarming in hun fabrieken (daarmede
Europa ver vooruit zijnde). De Romeinsche
geschiedschrijver Plinius sprak met bewon-
deringdering van de natuurlijke vuren van
den berg Chimera, op de kust van Klein-
Azië. In 1664 ontdekte Dr. Clayton aard
gas bij een steenkolenmijn Daar hij dacht,
dat dit uit de steenkool ontstond. ging hij
steenkool destilleeren en verkreeg een gas,
dat hij steenkolengëest noemde In 1769
herhaalde Dr.-Wetsoa. Bisschop van Lan-
daff de proeven. In 1786 bouwde Lord Dun-
dónald verscheidene ovens voor de destil
latie van kolen ter bereiding van teer; hij
voerde het gas af, dat voor verlichting ge
bruikt werd. In 1791 destilleerde Philippe
Lebon hout en verkreeg eveneens brandba
re gassen. In 1801 veriichtte hij een hotel
met behulp van dit gas Het publiek kreeg
toegang tegen betaling van 3 fr. Helaas
werd Lebon het slachtoffer van sluipmoor
denaars. In Engeland deed William Mur
doch proeven met lichtgas In 1788 bracht
hij gasverlichting aan in de fabriek van
Voorbeeld in malaisetijd.
Nu men in dees' zware tijden
Steeds maar 't woord malaise hoort,
Past in deze winkelweek toch
Een meer optimistisch woord.
Dat woord kunt U hierin vinden,
Dat woord kunt U hier zien staan,
Nu wij even het verleden
Van oud-Leiden openslaan.
Ook toen scheen de zon niet altijd,
Ook toen ging het wel eens slecht,
Maar na druk en na malaise
Ivwam het altijd weer terecht.
Zooals nu de zakenmenschen
Weer opnieuw doen, ook dit jaar,
Zal men toen -»ok niet te klagen
Met de handen in elkaar.
En de winkeliers van Leiden
Volgen nu dat voorbeeld na,
't Voorbeeld vroeger hun gegeven
Door betovergrootpapa.
En wij geveu hun ten voorbeeld
D'oude poorten onzer stad,
Om de fut te toonen die er
In de Leidsche poorten zat.
Zoo werd langzaam door de eeuwen
Leiden elke stad de baas,
Leiden stad van wollen dekens
Leiden stad van Leidsche kaas.
Handarbeid en wetenschappen
Bloeiden er het meest van al
De historie ten bewijze
Van de Leidsche Lakenhal.
Leidsche zakenlui en burgers
Ziet hier d oude poorten staan,
En weet dan, dat door uw arbe'd,
't Leven zal herleven gaan.
Leidsche burgers geen malaise,
't Ligt aan U, dus weest paraat;
Koopt in het roemruchte Leiden
't Nederlandsche fabrikaat.
TROUBADOUR.
KOOPT NEêRLANDSCH
FABRIKAAT
VOOR EIGEN VOLK EN
STAAT.
INTERESSANT.
Een veelvuldig voorkomend verschijnsel
is, dat wij van het ontstaan der verschil
lende artikelen, die wij dagelijks gebrui
ken, z. a. kleedingstukken etc., zjbo weinig
afweten. Zoo zal hat velen onbekend zijn,
dat de grondstof voor heerenfloeden voor
een deel van de schapen kopt.
Het Boordenhuis, 'Vischnjarkt 7, laat in
zijn étalage gedurende Winkelweek,
behalve een keur van de nieuwste hoeden,
ook zien, hoe de hoed, na de verschillende
bewerkingen van de wol, ontstaat. Zeer
interessant! Men ga zelf eens kijken!
Bij de ouden bepaalde de verlichting
zich tot de olielamp. Grillig en vreemd van
vorm bij de Egyptenaren, was ze sierlijk
in Griekenland en in 'Kbme. Deze olielamp
af echter slecht licht en roette bovendien
zeer sterk. Gedurende de middeleeuwen
was aan deze lamp geen verbetering ge
bracht; het gebruik van kaarsen werd toen
algemeen. Deze werden van schapenvet ge
maakt met van binnen een pit van katoen.
Deze wijze van verlichting paste men voor
namelijk in de noordelijke landen toe. In
Frankrijk, Italië en Spanje gebruikte men
nog steeds de olielamp, vanwege den lagen
prijs van de olie. De lantaarn werd om
streeks de eerste tijden der middeleeuwen
uitgevonden. Zij bestond uit een metalen
omhulsel met een doorschijnende hoornen
plaat. In de steden was het nog altijd ge
vaarlijk om 's nachts over straat te gaan.
In de 17de eeuw kwamen in Parijs de fak
keldragers, die tegen een bepaalde beloo
ning personen, die 's nachts nog uit moes
ten, begeleiden en bijlichtten. De abt Lau-
dati was de eerste, die een dergelijke on
derneming stichtte, nadat hij in Maart
1662 patentbrieven van Lodewijk XIV had
gekregen. Voor bijlichten van een rijtuig
betaalde men 5 stuiver per kwartier, voet
gangers slechts 3 stuivers. De goede uit
lag van deze onderneming gaf aanleiding
tot de instelling van een openbare straat
verlichting, in Parijs in 1667.
Het eerste werden ikaarslantaarns ge
bruikt. In 1769 werd een olielamp met me
talen reflector gebruikt In 1780 verbeterde
Argand de olielamp belangrijk door betere
luc-htcirculatie in de lamp en het gebruik
van een cilindervormige katoenpit. In het
begin van de vorige eeuw heeft men on
der den naam van studeerlamp een lamp
met zijdelings aangebracht oliereservoir en
onveranderlijk olievlak gemaakt, welke
lamp vele voordeelen bood. In Zuid-Frank
rijk gebruikte men de pomplamp. In deze
lamp voert een zuig- en perspompje de olie
uit den voet in een clindervormigc buis na
bij den brander. Caroel, een Parijsch hor
logemaker bracht het pompje met een uur
werk in beweging. Was de waskaars een
weeldeartikel, waarvan de lagere klassen
zich niet konden bedienen, zelfs de vet
kaars werd langen tijd nogal kostbaar go-
acht. In het begin van de negentiende
eeuw gebruikte men in Engeland en Ameri
ka veelal paraffine- en walschotkaarsen als
weelde-artikel. In Europa paste men het
smelten van vetten met zuren toe, volgens
He* procédé van d'Arcet. Later kv
stea-rinekaars in gebruik. Deze behoeft niet
gesnoten te worden. De toepassing van de
stearinekaars is te danken aan Chevreul, die
met Gay Lusae in 1834 te Parijs de eerste
stearine-kaarsenfabriek oprichtte. In den
aanvang der vorige eeuw kwam een concur
rente opzetten van de tot dan toe gebrui
kelijke verlichtingsmethoden, n.l. de gas
verlichting.
We willen dan eerst iets vertellen van
de natuurlijke gas- en vuurbronnen in Azië,
Amerika en Europa.
Op 4 K.M. van Ateschjah (aan de Kas
pische Zee) waren prachtige gasbronnen.
De aangestoken gasbronnen waren duizen
den jaren geleden de heilige vuren. De per
zen, die tot de sekte dor vuur-aanbidders
behoorden, dreven handel met dit gas, daf
zij naar de afgelegen provincies van het
land verstuurden. Ook in China bestonden
dergelijke natuurlijke vuren. Het gas steeg
DE MORSCHPOORT.
De oude Morschpoort was van hout opgetrokken in 1612 aan 't einde van de Kleistraat; bouwvallig geworden zijnde
werd in 1669 een poort gebouwd van baksteen mot zandsteenen banden naar de teekening van Willem van der
Helm, versierd met een achtkanten koepel met gewelfd koepeldak en eenvoudig torentje, waarop een windvaan met
leeuw en wapenschild.
Op een cartouche is het Leidsche wapen aangebracht met kroon en met het inschrift: Morsch Poort. 1669. Deze
naam staat er niet zonder reden. Vroeger noemden velen den poort: Ge' poort, omdat zij toegang gaf tot den
weg naar het Galgenveld, dat dp stedelijke regeering een verachtelijken naam vond en daarom duidelijk den
juisten naam met groote letters liet aanbrengen.
Zij stond oudtijds, op de Oude Vest aan het einde der Lange Mare. Na de stadsvergrooting van 1611 werd een nieuw poort
huis gebouwd aan het einde der Korte Mare, dat echter na het maken van een trekweg op Haarlem langs de Mare, bevon
den werd ongeschikt te liggen, waarom in 1661 een nieuwe poort g:' 1 werd aan het einde van den Haarlemschen trek
weg, met toren zonder klok, in Dorischen stijl, naar de plannen van Willem van der Helm, versierd met de wapenschilden
der burgemeesters. Deze poort verdween in 1864.
James Watt; nn 1806 m eenige katoenspin
nerijen. In 1807 richtte Samuel Clegg gas
verlichting aan in het Roomsch College te
Honghurst in Crancashire en bedacht een
reinigingistoestel van bet gas met kalk
melk.
Eerst betrekkelijk veel later is de elec-
triscbe verlichting gekomen, die tot vervol
maakt. is geworden, en die nu aan de Leid
sche Winkelweek in 1931 een feestelijk ka
rakter zal geven.
REGELING VAN HET VERKEER
op 3 October a.s.
Burgemeester en Wethouders van Lei
den;
Overwegende, dat het met het oog op
de feestelijkheden op 3 October a.s. nood
zakelijk is bijzondere maatregelen voor te
schrijven ten opzichte van het rijverkeer;
HEBBEN BESLOTEN:
den toegang tot de binnenstad voor Rij
paarden, door paarden getrokken Voer
tuigen en Motorrijtuigen op méér dan 2
wielen, op 3 October a.s. van des vóórmid
dags 7 uur tot des nachts 1 uur.
AF TE SLUITEN.
Deze afsluiting zal geschieden door het
aanbrengen van afsluitboomen op:
le. den Morschweg bij de samenkomst
van Lage- en Hooge Morschweg;
2e. den Rijnsburgerweg bij de Lijster
straat;
3e. den Haarlemmerweg bij de Warmon-
derbrug en ïre.-cvaartbrug;
4e. de Verversbrug zijde Oude Heeren
gracht.
5e. den Lage Rijndijk vóór Schrijversbrug
6e. den Hooge Rijndijk bij aen ingang
Sportterein;
7e. uen Zoeterwoudsche Singel hoek
Heerenstraat;
8e. De Koepoortsbrug zijde Heerenstraat;
9e. De Vreewijkbrug zijde Witte Singel;
10e. De Wittepoortsbrug zijde Noord
einde;
11e. De Larrunenschansweg bij den Zoe
terwoudsche Singel;
terwijl de Tunnel aan den Maredijk en
de Hoo/nburgerweg aan den Kanaalweg
door palen zullen worden afgesloten.
Te volgen route buiten het afgesloten
gedeelte der Gemeente:
le. Van den Morschweg langs Haagsche
Straatweg te Oegstgeest, Haagweg, Witte
Singel, Heerenstraat, Zoeterwoudsche Weg,
Kanaalweg, Hooge Rijndijk;
2e. Van den Rijnsburgerweg langs War-
mo.iderweg naar Haarlemmerweg, Groen-
oordstraat, Hansenstraat, Korte Hanson-
straat, Pasteur straat, Maresingel, Sophia-
straat, Prinsenstraat, Heerensingel, Lage
Rijndijk of langs Rhijngeester Straatweg
en Haagsche Straatweg te Oegstgeest, zie
verder sub. le;
3. van den Haarlemmerweg, zie sub 2e;
4e. Van den Hooge Rijndijk langs Ka
naalweg, Zoeterwoudsche weg, Heeren-
straat, Witte Singel en Haagweg;
5e. Van den Haagweg, zie sub. le.
Zij brengen mede ter kennis van belang
hebbenden:
le. dat in de nabijheid van elke afslui
ting een gelegenheid bestaat tot plaatsiug
van motorrijtuigen, welke gelegenheid
door borden zal worden aangeduid;
2e. dat rij- en voertuigen mogen worden
geplaatst in de Zijstraten van den Maresin
gel, den Heerensingel, den Witte Singel
en de Heerenstraat;
3e. dat het steeds geoorloofd zal zijn
met rij- en voertuigen en motorrijtuigen
de stad door de afsluitboomen te verlaten;
4e. dat zij, die binnen de afsluiting met
hunne rij- en voertuigen en motorrijtuigen
wenschen te worden toegelaten, voorzien
moeten zijn van een vergunning, afgege
ven door den Commisaris van Politie.
Bij het daartoe strekkend verzoek miet
worden opgegeven de reden, waarom men
wensoht te worden toegelaten, alsmede de
plaats, waar het vervoermiddel zal worden
gestald.
Het is ten STRENGSTE VERBODEN
met een Rij- of Voertuig of Automobiel in
de binnenstad op den openbaren weg een
plaats in te nemen.
A. VAN DE SANDE BAKHUYZEN,
Burgemees
VAN STRIJEN, Secretaris.
Leiden, 26 September 1931.
Burgemeester van Leiden;
Vertrouwende, dat een ieder zal willen
medewerken tot een geregeld en onge
stoord verloop van den
3 0CT0BER-0PT0CHT
op Zaterdag den 3den October a.s. noodigt
allen uit om alsdan het
Middengedeelte der straten
VRIJ TE HOUDEN,
NIET met den optocht mede te loopen en
alle belemmeringen uit den weg te ruimen.
Hij verzoekt een ieder dringend ter
voorkoming van ongelukken
niet met Serpentines of Confetti
te werpen en om in het belang der goede
orde op alle wegen en bruggen
RECHTS TE H0UDENI
Leiden, 26 September 1931.
De Burgemeester voornoemd,
A. VAN DE SANDE BAKHUYZEN.
Burgemeester en Wethouders van Leiden;
Gezien de artikelen 10 en 27 der Ver
ordening op het Rijden;
BEPALEN:
dat ter gelegenheid van de 3-OCTOBER-
FEESTEN, op 3 October a.s. de-s avonds
van 7 uur tot des nachts 1 uur in het
belang van de vrijheid en veiligheid van
•"het verkeer daarover, de navolgende wegen
zijn GESLOTEN verklaard in beide rich
tingen met Voertuigen (behalve Hand
wagens) en Motorrijtuigen op méér dan
2 wielen de Stationsweg, de Steenstraat,
de Prinsessekade, het Kort-Rapenburg en
de Rijnsburgerwegsingel.
A. VAN DE SANDE BAKHUYZEN,
Burgemeester.
VAN STRIJEN, Secretaris.
Leiden, 26 September 1931.
Dokter: Ik kan u tot mijn genoegen
mededeelen, dat uw man binnen 14 dagen
weer heelemaal beter zal zijn. Maar u
schijnt het geen prettig nieuws te vinden?
Vrouw: Dat is uw schuld, dokter. De
vorige week zei u dut het hopeloos was en
daarom heb ik zijn kleeren alvast maar
verkocht.
