Mgr. Dr. W. H. NOLENSt
22ste Jaargang
DINSDAG 1 SEPTEMBER 1931
No, 6989
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
BINNENLAND
UIT DE OMGEVING
S)e£cidócHe0oii^ant
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling
Voor LeideD 19 cent per week f 2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 cent per week 12.60 per kwartaal
Franco per post f2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is roor de Abonné's ver
krijgbaar tegeD betaling vaD 50 cent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 oent.
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15 I
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No., 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone Advertentiën 30 cent per regeL
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
'het dubbele van het tarief berekend.
Kleine advertentiën, van ten hoogste 30 woorden, waarin
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop f 0.50.
Dit nummer bestaat uit twee
laden.
V Particuliere en gemeen-
schaps-bedrijven.
Wij zijn, principieel, voorstanders van
het „vrije" bedrijf, in tegenstelling met
hen, die als ideaal hebben gesteld: alleen
en uitsluitend, overheids- of gemeenschaps
bedrijf.
Natuurlijk bedoelen wij niet met het
„vrije" bedrijf, dat de overheid geen ban
den, beperkende bepalingen, in het alge
meen belang, aan het bedrijf zou mogen
en moeten opleggen; wij kunnen in plaats
van over het „vrije" bedrijf spreken over
het particuliere bedrijf, in tegenstelling
met het overheids- of gerneenschaps-bedrijf.
En even natuurlijk of vanzelfsprekend-
is het, dat in het feit, dat wij, princi
pieel voorstanders zijn van het „vrije" be
drijf niet ligt opgesloten, dat wij alle over
heids- of gemeenschaps-bedrijven principieel
verkeerd zouden achten. Volstrekt niet. Er
zijn omstandigheden, waaronder het niet
alleen geoorloofd, maar ook gewenscht en
noodzakelijk is, in het algemeen belang, dat
een bedrijf niet is in handen van particu
lieren, maar geheel en al in handen van de
Dit is, in het algemeen, zoo met z.g. mo
nopolistische bedrijven hoewel hierop
wel uitzonderingen zijn.
En dat kan zeer zeker ook het geval zijn
met n i e t> monopolistische bedrijven. En
wij denken hierbij aan het volgende, wat
wij gisterenavond lazen:
In een rapport van dr. Laidler, chef
van de industrieele afdeeling van den
Volkenbond, wordt gewezen op een
merkwaardige toenemende bedrijfscon-
centratie van de afgeloopen tien jaar in
de Vereenigde Staten. In dezen tijd wer
den 7000 mijnbouwonderneniingen samen
gesmolten. Driekwart van de telefoon-,
telegraaf- en radio-industrie van het
land. is in handen van drie firma's, ter
wijl een enkele groep over meer dan de
helft van de ijzerbronnen van het land
beschikt. Een andere groep controleert
90 procent van de nitraten in de wereld.
Ford en General Motors nemen zeventig
procent van de automobielenproductie
voor hun rekening. Twe.e maatschappijen
beheerschen meer dan de helft van de
binnenlandsche vleeschmarkt en één pro
cent der banken heeft niet zooveel kapi
taal als de overige 99 procent.
Op deze wijze worden bedrijven, die
noch uit him aard monopolistisch zijn nóch
als zoodanig worden beschouwd, toch feite
lijk zoo goed als wel monopolistisch.
En, gedwongen door dezen naar onze
besliste overtuiging ongewenschten loop
der oeconomische of sociale ontwikkeling
zullen, ons inziens, verscheiden bedrijven
moeten worden overgenomen door overheid
of gemeenschap ten-zij, wat véél beter
zou zijn in het algemeen belang, die trust
vorming zou worden gekeerd en terugge
drongen waarvan wij echter de practi-
sohe mogelijkheid niet heel groot achten!
DE „OPVOLGERS" BIJ
VERKIEZINGEN.
Het overlijden van mgr. dir. Nolens en de
daarmede gepaard gaande opvolging in de
Tweede Kamer brengen scherper dan ooit
onder de aandacht, hoe noodzakelijk het
toch is, o.p de candidatenlijsten voor goede
opvolgers te zorgen.
Juist bij deze gelegenheid kan dit gemoe
delijk besproken worden zonder iemand te
krenken, want, wie dan ook den zetel van
den overleden leider der R.K. Kamerfractie
moge innemen, men zal 't er over eens
wezen: een gelijkwaardige afgevaardigde
komt er niet. Zelfs de opvolger za'l zulks
toegeven.
Bij 't vroegere meerderheidsstelsel kon
men bij iedere tussc hen tij dsche vacature
naar een gesohikten candddaat zoeken, die
de opengevallen plaats zoo waardig moge
lijk zou innemen, 't Was daarbij geenszins
regel, dat candidaat werd wie een vorige
maal in 't betrokken kiesdistrict al eens was
voorgedragen. Nieuwe mannen konden im
mers inmiddels opgekomen zijn, die men
tot dusverre over 't hoofd gezien en onder
[wie men nu de juiste kracht vond.
'Zoo konden de kiezere er telkenmale naar
streven, het vertegenwoordigende lichaam
op peil te houden.
Men v^eet hoe het thans gaan: bij een
vacature komt eenvoudig de opvolger aan
de 'beurt. Bedankt deze gelijk nu b.v. mi
nister Reymer doet voor een Senaatsvaca
ture of is hij om een andere reden niet
beschikbaar, dan is er wel weer een vol
gende op de lijst.
Hoe worden die lijsten samengesteld
De best bekenden en meest uitverkorenen
onder de voorloopige oandidaten komen
bovenaan te staan 't zij na een „adyies",
dat al dan niet geheel of ten deele wordt
opgevolgd, 't zij na vrije keuze der georga
niseerde kiezers. Voor de volgende plaatsen
wordt een rangschikking betracht, waaraan
minder zorg wordt besteed. „Die komen er
toch niet," schijnt men te denken, terwijl
het ook wel voorkomt, dat e>en geschikt,
persoon zich terugtrekt als hij niet hoog
genoeg op de lijst komt te staan.
Dit laatste is een persoonlijke opvatting,
waaraan oogenschijnlijk niet veel te doen
valt. Indien men evenwel ook de lagere
plaatsen op de lijst bij de samenstelling
hiervan behandelde als ware deze lijst van
groot gewicht, die persoonlijke opvatting
■zou wellicht niet zoo spoedig tot bedan
ken leiden.
Nu de vaoature-Nolens onwillekeurig de
aandacht vestigt o.p de onmiskenbare betee-
'kenis ook dier lagere plaatsen, moge deze
aangelegenheid hier eens geheel in 't
a 1 g e rn e e n onder 't oog worden gezien.
Niet alleen voor iedere vacature is 'hot
gewenscht, dat de lijst een opvolger aan
biedt, die evenzeer voor een hoogere plaats
in aanmerking had kunnen komen, maar
ook voor het vertegenwoordigend ooilege in
zijn geheel is zullks noodig.
Hoe dikwijls toch ontstaan tussohenitijd-
sohe vacatures En als dan vaak iemand
moet aangewezen worden, die, nu ja, voor
een lagere plaats op de lijst wel geduld
werd, maar voor meer ook niet, wat volgt
daar dan uit? Een daling van het peil der
leden, niet alleen voor diie vacatures, maar
ook voor 't vervolg. Men is immers al ras
geneigd „te laten zitten wat zit," wat op
den duur niet anders dan deprimeerend kan
werken, ook op de bereidvaardigheid van
oandidaten, die men behoeft om de lijst aan
te vullen.
Er gaan uit dezen hoofde wel stemmen
op, die met behoud der E. V. een ver
vanging van het lij stenstelsel vragen door
het personenstelsel. Mogelijk zou dit ver
andering ten goede brengen, maar' indien
we met het beter verzorgen der lijsten
wachten moeten op die wijziging, dan kan
het boven geschetste euvel wel eens te groo-
te afmetingen hebben aangenomen.
Daarom: ook voor de opvolgers gezocht
naar oandidaten va-n gelijk gehalte als wie
boven aan de lijst. Het moet een eer wor
den, op een candidatenlijst te komen, op
welke plaats dan ook. Hierdoor zal ook de
persoonlijke opvatting wel verdwijnen.
Ten-slotte: vooraanstaande personen, van.
welken stand in de maatschappij ook, die
zich in 't belang der partij laten vinden
ook voor een lagere plaats op een lijst,
zij zullen reeds daardoor nuttig werk doen,
dat groote waardeering verdient.
AJO.
ZIJN PROMOTOR EN OUD
LEERMEESTER HULDIGT HEM.
Professor J. de Louter, onder wiens lei
ding op 2 Februari 1890 de toen jonge No-
lens promoveerde, wijdt in het „Utrechtsch
Dagblad" volgend treffend in memoriam
aan hem:
Diep onder den indruk van het lang
voorzien en toch onverwacht overlijden van
den grooten Nederlander, wijd ik hem in
het „Utrechtsch Dagblad" 'n sober aanden
ken. Niet om hem naar waarde te schat
ten of te huldigen waartoe plaats, tijd
en omstandigheden al even ongeschikt zijn
als ondergeteekende daartoe onbevoegd Is
maar om in de stad, waar hij den grond
slag legde voor zijne merkwaardige loop
baan, een weerklank te wekken uit een
verleden.
Op 2 Febr. 1890 promoveerde aldaar de
jonge, reeds in 1887 gewijde priester W. H.
Nolens uit Limburg onder mijne leiding
achtereenvolgens met lof, op een proef
schrift over den hoogvereerden Scholasti
cus Thoma-s Aquinos, tot doctor in de
staatswetenschap en in de rechtsweten
schap, omringd door een zeldzame schare
van geestelijken en vrienden. Zes jaren la
ter (1896) ve.rving hij mr. Haffmans als lid
der Tweede Kamer, waarin hij 35 jaren
een zetel zou bekleeden. Geleidelijk steeg
de ongeëvenaarde invloed, dien hij als leids
man der R. K. Staatspartij op de binnen- en
buitenlandsche politiek'van zijn Vaderland
■heeft uitgeoefend. Meer deskundigen en
geestverwanten zij het overgelaten, de ont
plooiing zijner rijke gaven en de hoogtijden
zijner ongelooflijke werkzaamheid te schet
sen. Aan zijn promotor zijn het alleen ver
gund, den hooggestegen priester, den zelf-
bewusten staatsman en geleerde, den op
rechten vaderlander, te danken voor zijne
hechte genegenheid en zeldzame beschei
denheid jegens zijn ouden leermeester: veel
meer echter voor zijn onwrikbare trouw
aan diep doordachte en stevig gewortelde
beginselen, voor zijn ruimen blik en edel
gemoed, voor zijn open oog voor de nooden
van den tijd, en voor de onschatbare
diensten aan het gemeenschappelijk vader
land waarin hij zonder baatzucht of ijdel-
heid de scherpe partijverschillen in eene
hoogere geestelijke en staatkundige een
heid poogde te verzoenen of althans tot
samenwerking te bewegen. Den getrouwen
zoon zijner eeuwenoude Kerk, den oprech
ten telg en ijverigen dienaar van zijn va
derland, den edelen burger en waaracbti-
gen Christen brengt de oude leermeester,
die hem helaas nog moest overleven, een
eerbiedige en diepbewogen afscheidsgroet.
J. DE LOUTER.
Hilversum, 28 Augustus.
De Haagsche briefschrijver van de
„Tijd" wijdt zijn brief gisteravond aan
mgr. dr. Nolens z.g. en schrijft o.m.:
„Het Katholiek Nederland za-1 thans, nu
het hem mist, eerst goed gaan gevoelen
wat hij geweest is en wat het in hem ver
loor. Het meest zullen dit allicht gaan doen,
die meenden, dat hij hen in den weg stond,
bij het vervullen van hun taak.
Katholiek Nederland is dan ook te be
klagen, niet hij die heenging. Hij is ge
bleven en gevallen op zijn post in den
vrijen tijd, den vacantietijd, dien hij nooit
nam, na de vergadering te Genève en tij
dens het reces der Kamer. De ziekte,
waaraan hij leed, moest op zich zelf al doen
wenscben, dat het verloop snel was en
de dood, nadat alles was geregeld, hem
niet te lang liet wachten. Meer dan eens
heb ik in parlementaire kringen hooren
verluiden, dat hij in 1933 geen vernieuwing
van zijn mandaat wenschte. Men moet niet
eraan denken wat een rust als deze zou
beteekend hebben voor een man als hij
Hij, met zijn trek naar de eenzaamheid, zou
geheel zijn gerukt uit het openbare leven,
waarop hij een invloed heeft gehad, waar
van hij de beteekenis zelf misschien nooit
geheel heeft begrepen. Wat zou hij zich
dan verlaten hebben gevoeld!
Neen, voor hem is de dood gekomen op
het juiste oogenblik. Laten wij hopen, dat
niet voor de partij het tegendeel blijke".
De hoofdredacteur, het Tweede Kamer
lid Max van Poll, schrijft in „De Morgen"
o.a.:
Twee jaren slechts heb ik Nolens van
meer naibij gekend, al mocht ik hem ook
reeds eerder spreken en ontmoeten. Maar
in die twee jaren vooral is mijn eerbied
voor hem steeds gestegen. En nu aan
zijn sterfbed is er één kwaliteit, die zich
vóór alle anderen en die waren vele,
want men kan spreken over zijn bon
homie, zijn menschenkennis, zijn priester
lijke kwaliteiten, zijn beroemde nuchter
heid, die niet zelden een welbewuste en
welbestudeerde bedekking was van diepe
innerlijke bewogenheid enz. enz. op den
voorgrond dringt: zijn prodigieuze ar
beidzaamheid.
Men mag terecht zeggen, dat deze aan
het wonderbaarlijke grensde
En nu is het mooie en ontroerende in
zijn figuur: dat hij den tijd, dien hij voor
deze prodigieuze arbeidzaamheid noodig
had, hier niet alleen voortdurend aan den
nacht ontstal, doch dat de sterke afzon
dering, waarin hij leefde, ook zijn in
tiemste vrienden bezocht hij nooit bij hen
aan huiswelbewust en weloverwogen
door hem is gekozen en gewild, om zich-
op de meest volledige wijze aan de open-
ba-re zaak en aan het belang der Katho
lieke Partij te kunnen wijden.
Ik kan dit met zekerheid zeggen.
Want in een der vele gesprekken, wel
ke ik in de laatse jaren met hem heb mo
gen voeren, ontviel het hem eens, toen ver
schillende toestanden eja personen bespro
ken werden: „Wat zou er van de za
ken terecht gekomen zijn, als ik mij niet
van het begin af had teruggetrokken?"
DE METTEN.
Gisterenmiddag is het stoffelijk over
schot van wijlen Mgr. Nc'lens, van het sterf
huis aan de Pripsegracht overgebracht naar
de parochiekerk vaar den H. Willibrordus
aan de Assendelftstraa-t te Den Haag, al
waar het met het daarbij gebruikelijk cere
monieel door pastoor L. Beysens werd in-
Vervolgens werd de kist in het geheel in
stemmigen rouw gehulde presbyterium ge
plaatst en werden zoowel de geestelijke als
wereldlijke waardigheidsteekenen van den
overledene erop neergelegd.
Met den pleohtlgen zang der Metten be
gon hier om zeven uur het eerste gedeelte
van de uitvaart van mgr. Nolens.
Agens was de Hoogeerw. heer H. va-n
Dam, deken van 's-Gra-venhage, diaken pas
toor W. Go-11 S. J., subdiaken hoofdaalmoe
zenier J. Noordman, canto-res kapelaan J.
Groen en de Eerw. heer Voskuilen, theolo
gant van het Groot-Seminarie te Warmond.
Ceremondarus was de Eerw. heer Berk
hout, eveneens theologant van genoemd
seminarie.
Verschillende parochies waren door een
of meer priesters vertegenwoordigd, terwijl
ook de Eerw. Zusters van het huis, waar
mgr. Nolens woonachtig was, aa-nwezig
waren.
Voor in de zeer druk bezochte kerk 'had
den plaats genomen de oud-ministers prof.
Aaliberse en ir. Bongaerts, dr. Steger, de
medicus van mgr., de Tweede Kamerleden
Engels, v. Hellenberg Hubar, Kamipschöer,
M. v. Pol, alsmede de heer L. Peters, oud-
burgemeester van Bergen (L.)
Telegram van dr. Stegerwald.
De Duibsehe Rijksminister van Arbeid,
dr. Stegerwald, zond aan den Nederland-
schen minister van Arbeid, Handel en Nij
verheid het volgende telegram:
„Het bericht van den dood van Z.Exc.
Mgr. Nolens heeft mij zeer smartelijk ver
rast. Zijn heengaan laat een gevoelige leeg
te achter in de rijen van strijders voor den
vooruitgang van de nationale en interna
tionale sociale politiek. Zijn rechtvaardig
en tegelijk goedig karakter, verbonden met
verheven geestes-eigenschappen maakten
hem tot een der opmerkelijkste persoon
lijkheden in het internationale sociaa-l-pu-
litieke leven.
Ik verzoek, u de gevoelens mijner op
rechte deelneming in het groote verlies,
dat het Nederlandsche volk getroffen
heeft, aan de Nederlandsche Regeering te
willen overbrengen.
(w.g.) Stegerwald".
Requiem Mis te Batavia.
Een speciaal Aneta-telegram meldt ons
uit Batavia:
In de Kathedraal van Batavia zal op 2
September a.s. een plechtige Requiem
voor wijlen Mgr. Nolens worden op-
NIEUWE FRANKEERZEGELS.
Van 36 en 70 cent.
Over eenige weken zullen op de postkan
toren verkrijgbaar worden gesteld fran
keerzegels van 36 en van 70 cent.
Aan het zegel van 36 cent bestaat be
hoefte voor de frankeering van een lucht
postbrief beneden 5 gram naar Ned.-Indië;
het zegel van 70 cent dient voornamelijk
voor de verzending van postpakketten van
7—9 K.G.
De zegels, welker formaat in overeen
stemming werd gebracht met de voor
schriften voor papierformaten, zooals die
werden .vastgesteld door de Centrale Com
missie voor normalisatie in Nederland,
hebben een afmeting van 21 bij 30 m.M. en
zijn ontworpen door den architect Piet
Zwart te Wassenaar.
De wethouders-verkiezingen.
In 's-Gravenhage zal heden het nieuwe
college van B. en W. worden samengesteld
zonder de Katholieken.
De Katholieke fractie heeft zich met de
compromis-voorstellen der S. D. A. P. in
zake grondpolitiek en volkshusvestiixg niet
kunnen vereenigen.
De „Residentiebode" geeft bij deze be
slissing het volgende commentaar:
„Zijn we wel ingelicht, dan is de slappe
houding, door de anti-revolutionnairen in
deze kwestie aangenomen die, zooals
men weet, van het begin af elke lijn miste,
terwijl juist van deze fractie uit -de meest
felle oppositie is uitgegaan tegen de grond-
politek van de soc.-democratisohe .wethou
ders oorzaak geweest van den politiek
verwarden toestand op dit oogenblik.
Nu deze fractie met de S.D.A.P. door
dik en dun gaat, lijkt ook ons de aangewe
zen weg, dat de sociaal-democraten, vrij
zinnig-democraten en anti-revolutionnai
ren, die in de grondpolitiek gesteund wor
den door de beide communisten, een col
lege gaan vormen. Deze groepen vormen
n.l. een meerderheid, immers, zij tellen 24
leden van de 45.
De anti-revolutionnarien moeten nu de
volle consequentie van hun „liebaugeln"
met de sociaal-democraten maar aanvaar
den."
VOORNAAMSTE NIEUWS
BUITENLAND.
Het non-agressiepact van Litwinof.
De ellende van de overstroomingen in
China.
BINNENLAND.
Uitvaart van Mgr. dr. Nolens (1ste blad).
Wethoudersverkiezingen. (1ste en 2de
blad).
DE EERW. ZUSTER M. ISFRIDA,
(in de wereld mej. Anna Maria Walraven)
uit het St. Elisabeth Gesticht te Leiden,
die op 22 September a.s. naar de Missie op
Sumatra vertrekt en heden van Leiden naar
het Moederhuis te Breda is vertrokken.
Plotseling is de mededeeling geko
men, dat wethouder Ter Laan, te Rotter
dam geen candidatuur meer wil aanvaar
den. Meenings-verschillen in zijn fractie
schijnen hem tot dit besluit te hebben ge
noopt.
VOORHOUT.
Concert. Gisteravond concerteerden
de R.-K. Muziebvereeniging „St. Cecilia",
en de Chr. Zangvereenging „Voorhoutsch
Gemengd Koor", beiden vereenigingen al
hier, in de gemeentelijke muziektent,
zulks ter gelegenheid van de verjaardag
van H. M. de Koningin.
Dc R.-K. Muziekivereeniging ving, on
der leiding van den wnd. directeur, den
heer Haas.es te Leiden, aan met het Wil
helmus. Vervolgens speelde genoemde ver-
eeniging de navolgende nummers: 1.
HoeraOlympia, een marsch van Michel
de Cock2. Mercedes, Ouverture Fanta
sie; 3. Am Fruihlingsmorgen, Valse de Con
cert; 4. The Gladiators Farewell van G. L.
Blankenburg; waarna pauze werd gehou
den.
Tijdens deze pauze kwam de Ohr. Zang-
vereeniging „Voorhoutsch Gemengd Koor"
en begon, onder leiding van den directeur
den heer Ke-ur, uit Leiden, met Hollands
Vlag; en vervolgens Gods Vaderliefde;
Hoort langs de wolken roltMorgenwan
deling; Aan Holland's Duin; Lente'ied;
Het lied der bloemen. Holland vrij en
Vlaggelied.
Hierna vervolgde de muziebvereeniging
wederom met Flore la belle, ouvcrture van
L. LangosUne Soiree au Village Fan
tasie; Marche Sportive van Aug. Eenhoarj
Loudepealen marche en als slotnummer
Wien Neerlandsch Bloed.
Zoowel de Zangvereeniging als de Mu-
ziekvereenigng verwierven bij elk nummer
een goed en welverdiend applaus.
Het weer werkte schitterend mede en
het was een voortreffelijken avond, een
avond van muzikaal genot.
Heb publiek, hetwelk talrijk was opge
komen hield zich nogal rustig en tijdens
de muziek en zang werd er niet veel rond-
geloopen, hetgeen het gehoor nog beter
maakte.
De verjaardag van H. M. de Koningin
is in Voorhout goed besloten met dit schit
terend geslaagd gemeenschappelijk con
cert.