Ir. Josephus Theodorus
Joannes Cuypers
ZATERDAG 25 JULI 1930
DE BOUWMEESTER VAN DE
HAARLEMSCHE KATHEDRAAL.
Als iemand de bezwaren overwonnen
heeft van de zoon te zijn van een groot
man, dan zeker Joseph Cuypers. Reeds
door zijn opvoeding werd hij door zijn va
der voorbestemd om met hem de steigers
te beklimmen van de Neclerlandsche kerk
gebouwen.
Te Roermond in 1861 géboren, kreeg hij
zijn Lager en Middelbaar onderwijs in de
toen pas opgerichte H. B. S. van Rolduc;
en nog zie ik de fijngebouwde, energieke
figuur met mij gebogen staan over de tee
kentafel aldaar.
Rolduc met zijn schoonc oude architec
tuur, zijn Romaansche kapel en krypt heeft
op hem, als op zoovelen maar met min
der bruikbaar resultaat een diepen in
druk gemaakt en onder zijn kunsfczinnigen
directeur Everts was Rolduc ook inderdaad
een van de weinige oude kostscholen, waar
aan den leerlingen iets van aesthetisch
schoon werd geopenbaard.
Als autodidact had Dr. Cuypers te zeer
heb gemis gevoeld van een streng weten
schappelijk technische opleiding om niet
zijn zoon zoo spoedig mogelijk naar de po
lytechnische school van Delft te sturen,
waar deze in 1S33 na vierjarige studie zijn
civiel-bouwkundig diploma met glans ge
haald heeft. Maar zijn hart trok naar de
bouwkundige schoonheid daar buitenen
zooals eenige zeventiende-eeuwers deden,
bezocht hij verschillende kunstmonumen
ten, kunstcentra en kunstenaars buiten
Nederland. Daarna en daartusschen kwam
het werken op "s vaders bureau te
Amsterdam, van waaruit in een tot dan
in ons land ongekende variatie van schoo-
ne verhoudingen en vormen de plannen
voor kerken en wereldlijke gebouwen als
van een rijke bron uitstroomden; en toch
onder dien overvloed of misschien wel juist
daardoor werd de zoon geen adept; maar
ontwikkelde hij eigen stijl en kunstidealen,
wat reeds dadelijk merkbaar was in het
mooie woonhuis- en winkelcomplcx, dat op
zoo boeiende wijze den hoek van Wete
ringschans en Spiegelgracht vult en daar
wel treffend stond als eerste groot werk
stuk van den zoon tegenover 's vaders
meesterstuk, het Rijksmuseum.
Met de kerk te Nes aan den Amstel
van 1880, dus nu juist vijftig jaar geleden,
opende hij de haast onafzienbare rij van
bekoorlijke dorpskerkjes* later voor een
groot, deel met Jan Stuyt samen ontwor
pen, waarvan Oegsfgcest wel een der mooi
ste is en die met hun statig sierlijke torens
ook ware hoogtepunten vormen van het
landelijk schoon er om heen, tot uiteinde
lijke groote tevredenheid van geestelijken,
die daarvoor vaak veel eigen ideeën moes
ten prijs geven en "tot' trots der dorpelingen
en hun nageslacht. Cuypers en Stuyt zijn
omstreeks 1900 wel de meest productieve
Nederland solve kerkenbouwers geweest.
Het. was bij de inwijding van de kerk tö.
Nes, dab de toen zelf nog jeugdige vicaris-
generaal Mgr. Callier sterk getroffen werd
zoowel door Cuypers' diep inleven in de
liturgische eischen als voor de liefde voor
symboliek van dezen jongen geestdriftigen
architect, die trouwens nog altijd met even
jeugdig vuur zijn plannen en werken weet
te bepleiten.
Heb was ook juist die laatste eigen
schap, die hem buitengewoon geschikt
maakte om van zijn vader over te nemen
het leeraarscha-p aan de Muscumschool
boven het Rijksmuseum. Joseph Cuypers
was daarbij een van die gelukkig thans
niet meer zeldzame leeraren op kunst
gebied, die ook buiten hun eigenlijke vak
aan hun leerlingen algemeene geestelijke
ontwikkeling trachten bij te brengen. Zelfs
heeft hij de waarde daarvan levenslang
erkend en bewezen: 'Het was de schoone
zangkunst zijner moeder, die zijn vader
zijn eerste huis in dc Vondclstraat Leyer-
hove deed noemen en van deze meest ge
liefde zuster van Jos. Alberdingk Thijm
erfde haar zoon stellig veel van de harmo
nie, die zijn wérken kenmerkt.
Bijzonder hartelijk werd hij met jong en
oud ontwikkeld B. K. Amsterdam ook op
genomen in den litterairen kring van
Thijm, waar toen voor alle nieuwere kunst-
stroomingen even groote belangstelling
was als voor de schoone oude R. K. tra
dities, waarbij Thijm aan de bouwkunst
ook zelf een groot deel van zijn hart ver
pand had. Met Anton Derkinderen bracht
diens processieschildering hem samen en
we kunnen ons beiden thans moeilijk meer
voorstellen, hoe avo als jonge leden van de
Oud-Amsterdamsche schutterij voor die
schildering hebben geposeerd. Alphons
Diepenbrock was reeds als student in de
Oude Letteren hem een wijsgeerig kunst
vriend; met dr. A. Ariëns dwaalde hij als
met een geestelijk kameraad langs Rome's
kunstschatten.
Persoonlijk heb ik zijn kunstzin leeren
waardeeren, toen Ave samen in 18S7 bij het
gouden priesterfeest van Paus Leo XIII te
Amsterdam een tentoonstelling organiseer
den van de Nederlandsche geschenken Z.
H. toen aangeboden.
Het was de kunsthistoricus prof. Gugel,
die zijn Avaardc als voorganger en leider
voor de jongere generatie erkende door
bij de reorganisatie van de Polytechnische
school tot Technische Hoogeschool Jos.
Cuypers als hoogleeraar voor te dragen.
Maar bouAvmeester voor alles, meende hij
door die opvoedende taak te veel gebonden
te zullen Avorden. Wel trachtte hij zijn
architectonische beginselen over te planten
in zijn zoons en mocht hij bij 't bouwen
van de Amsterdamsche'Effectenbeurs kort
A*oor den grooten oorlog zijn beide zoons
actief bij den bouw en de versiering be
trokken zien. Van zijn zoon Pierre Cuypers
Jr. rijzet, reeds eenige kerken tusschen die
van vader en grootA-ader op.
Liefde voor architectonisch schoon, ge
paard met een zuiver begrip van ruimte-
verdeeling in het algemeen, die eigen
schappen brachten bij hem vanzelf groote
daadwerkelijke belangstelling voor oud
stedenschoon en nieuwe uitbreidingsplan
nen. Hiervan heeft vooral Heemstede ge
profiteerd, dat nog altijd door zijn leiding
van uit zijn eigen mooi stadhuis aldaar,
uitgegroeid is en nog uitgroeit tot een der
schoonste dorpen van Noord-Holland, de
provincie die hij ook als lid der vaste
Commissie der Uitbreidingsplannen zeer
aan zich heeft verplicht; en zooals hij ja
renlang en nog zijn werktijden verdeelde
tusschen Holland, vroeger meer speciaal
Amsterdam, en Roermond, zoo deed hij te
gelijk als lid der provinciale Schoonheids
commissie van Limburg ook daar zijn in
vloed ten goede gelde. Door dc aantrekke
lijke gaAren als mensch hem aangeboren
werden hem ook langen tijd de voornaam
ste bestuursposten toevertrouwd van den
Bond a-an Nederlandsche Architecten. In
1922 wist hij door zijn haast Fransche gave
van gemakkelijk spreken in de Sorbonne te
Parijs een groot gehoor te winnen voor
het onderwerp Stedenschoon, 'n gebied
Avaarin Avi.j Frankrijk ver vooruit zijn. Na
kennismaking met z'n. w.erk en persoon,
benoemden Duitsche, Fransche en .Engel-
sche architectenbonden hem tot eercUd en
correspondeerend lid. Hcjder en £>ittig wist
hij ook in talrijke artikelen in „Architec
ture", „Van onzen tijd" en het Gildeboek
van het St. Bernulphusgilde zijn ideeën
Aveet te geA'en.
Trouwens in zijn onvermoeide Avcrk-
kracht is hij wel Avaarlijk zijn vaders zoon
en niemand, die dezen zwierigen artist de
steigers ziet beklimmen of langs de wegen
gaan, zou geloo\ren, dat hi; de zeventig snel
nadert. Twee treffende pendanten van sa
menwerking van vader en zoon Avorden
hier nog CA'en vermeld:
Van omstreeks 1900 is van den teen reeds
meer dan zeA^entigjarigen dr. P. Cuypers
het ontwerp voor de kerk te Steenbergen,
die Joseph en Stuyt gebomvd hebben en
sterk blijkt dc oude Gothieker daar ge
ïnspireerd door de moderne vormen van
Joseph's Kathedraal en even sterk heeft
de zoon zich weer ingeleefd in het ker
kelijk meesterwerk van zijn vader: de St.
Wilibrordus aan den Amsteldijk, zoodat
hij die nog schooner voltooien kon, dan
zijn vader het zich indertijd gedacht had.
Heden ziet hij zelf na bijna 30 jaar zijn
eigen kerkelijk meesterstuk voltooid, want
reeds in 1893 kreeg hij van Mgr. Botte-
DE LEIDSCHE COURANT
VALKENBURG
Bondshotel „Janssen" Villa Dr. Herman
G0ZEWIJNSTR. 24.1 TELEF. 65
Van ouds gunstig bek. all& comf. Schitterende
tuin. Auto-garage. Luxe Touringcars.
366b Minz. aaVbev. J. JANSSEN.
- (Reel.)
mannc de schoonste opdracht zijn levens:
het bouwen van de Kathedraal, waarvoor
bij diens gouden priesterfeest de eerste
fondsen verzameld waren, die dank zij
's Bisschops opvolgers en den eA'en onver-
moeiden als vindingrijken plebaan Wester
woud t tot op heden zijn blijven vloeien.
Breed en machtig zette Cuypers dadelijk
zijn plan uit, met kunde, inzicht en stijl
gevoel ontwikkelde hij hoofd en onderdee-
len en nu mag het waar zijn, dat die plan
nen werden opgemaakt onder de bekoring
van oudere Fransche kathedralen en de
mooie O. L. VrouAV van, Maastricht; maar
zoo van iemand, dam geldt van hem het ge
zegde: ieder architect legt eigen aard in
steen neer; en het geheel onzer kathedraal
is een origineele en logische samenvatting
van het boeiendste schoon van Romaan
sche, van Vroeg en Laat Gothischc vor-
Iederen leek zelfs treft bijvoorbeeld on
middellijk de schoon© opbouw van de bui
tenzijde van het hoogkoor, waar een sym-
phonische doorvoering van rijkversierde
rondvormen culmineert in den forschen
koepel.
Bevoegderen dan ik hebben reeds meer
malen huil bewondering en instemming ge
uit over de fijngevoelige wijze, waarop door
hem de symboliek, doer Mgr. Gallier aan
gegeven, in levendigé vormen en gouden
kleuren werd a-astgclegd.
Morgen zullen nu het voorportaal en de
toren worden gewijd als het vorstelijk af-
sluitstuk van dit Godgewijd palcis, tevens
de schoonste kerk uit het bisdom. Bij het
tot stand komen der torens bleef de ont-
Avikkelingsgang van meer dan dertig jaar
niet zonder invloed.
In het oorspronkelijk ontwerp van 1895
zijn zoowel op de vliering, die nu den koe
pel draagt als aan de westzijde spitse to
rens aangegeven; maar elk die de ontwik
keling van Cuypers' bouwstijl gevolgd heeft
kon voorzien dat na de schoone maar for-
sche torens van Heerlerheide in 1909 en
\-an Halsteren Aan 1912 die spitse toren-
boiiAv hem niet meer zou kunnen bevre
digen. Bij de potloodschets van een vol
tooide kathedraal die hij in 1919 Mgr. Cal-
lier bij diens ze ven tigs ten verjaardag aan
bood, zien we eenzelfde stoort torens met
kleine ronde koepels bekroond.
Doch velen was het een verrassing,
en lang niet allen eer, aangename toen
de opgetrokken torens bijna, plat werden
afgedekt-, vooral niet, omdat zij in hun
sterken opbouw den koepol, dien door ons
allen nu. ai .zooveel jaren als..hoogtepunt
gewaar deerden koepel-,-niét. mee opnamen
'in dc omhoogstreving,'; zoodat de grootsche
indruk er van zeer werd verzwakt. Maar
we wennen steeds meer aan de nieuwe
verhouding, door de torens geschapen en
vooral A'an het Zuid-dosten kijkend, moet
ieder erkennen, dat door de torens èn de
harmonie, èn de grootschheid van het ge
heel sterk gewonnen hebben.
Mogelijk za'l morgen bij de avondbelich
ting van de buitenvormen der kathedraal
heel Groot Haarlem door lichtende lijnen
en vermen daarvan nog sterker worden
overtuigd.-
en algemeene hulde aan den bouw
meester was de Xéderlandsche pers hem
wel verschuldigd en gaarne nam ik het
verzoek aan daartoe iets bij te dragen.
Bij zijn meerderjarig worden heeft zijn
peetoom Alberdingk Thijm hem toegezon
gen:
Strek uw geslacht tot roem; gij hebt uw
naam te winnen.
Als niet dichterlijk vriend mag ik dit
wei aidus omzetten:
Ge strekt uw geslacht tot roem, en hebt
uw naam gewonnen.
Aerdenhout. Dr. J. E. M. STERCK.
i
BINNENLAND
ARTIKEL 123.
De meening van twee Missie-bisschoppen.
De N. Venlosche Crt. sprak met de mis
siebisschoppen Mgr. Verstraelen S. V. D.
en Mgr. Aerts M.S.C. over artikel 123 I R.
We lezen in het verslag van dit onder
houd:
Alle pogingen van Mgr. Noyen S. V. D..
die in 1913 prefect, op Flores werd, om
verder te mogen missioneeren, werden met
beroep op het beruchte artikel 123 atoc-
ger 177 dat de Protestantsche zendelin-
üngen zulk een geweldig grooten voor
sprong gaf wijl katholieken niet moch
ten komen waar de protestanten reeds
Avaren, ook al waren de bewoners er «on
der meer slechts gedoopt door protestan
te zendelingen, zooals bijv. dc snellooper
ds. van de Wijngaard, dat deed op dc Te-
nimber-eilanden in de Molukken abso
luut onmogelijk gemaakt.
Mgr. Verstraelen heeft in 1929 eindelijk
verlof gekregen voor een klein gebied op
Soemba, nl. Laora. De toegang tot het
verdere Soemba, Rosi, Savoe, half Timor,
Alor, Kissar en Pantar is aan zijn paters
op heden echter nog a'erboden.
Men ziet hieruit dus wel, dat art. 123
nog zeer belemmerend Averkt, doch er is
kentering.
We mochten datzelfde vernemen a'an
Mgr. Aerts M. S.C. Deze kon met nog
meer ondervinding over deze urgente
kwestie spreken, wijl hij juist in zijn vica
riaat er voortdurend mee te maken had en
nog heeft. Het zijn misschien wel juist de
Missionarissen van O. L. Vrouw Aan het
IT." Hart uit Tilburg tot Avelke Congre
gatie Mgr. Aerts behoort die het mees
te tegen de onbillijke en onrechtvaardige
toepassing van dit artikel gestreden heb
ben, ofschoon ook de andere Congregaties
niet stil zaten, zooals de Capucijnen op
Sumatra, die daar de schandelijke uitslui
ting te Sibolga moesten ondergaan, even
ongehoord als die der Tilburgsohe Paters
te Fak-Fak op NieuAv Guinea, waar door
gouverneur-generaal Indenburg een heel
Avillekeurige scheidingslijn Avas getrokken
tusschen de missioneeringsgebieden dei-
katholieken en protestanten, terwijl wij
van zoo'n scheidingslijn niets Avenschen te
weten het ware Geloof durft de concur
rentie gerust aan en deze toepassing
van axt. 123 ook beslist valsch was.
ITct Avaren achter over het algemeen
vooral lagere ambtenaren, die een verkeer
de uitlegging aan dit artikel gaven of zelfs
onwettige handelingen pleegden. Zoo vroeg
vlc bevolking op Jamdema een der Te-
nimber-eilandon onder prefect Mgr.
Neyens, den voorganger van Mgr. Aerts
'n katholieken goeroe, een priester dus: de
ambtenaar bezorgden hun 'n protestant-
-sche zendeling, niettegenstaande de pro
testen dat was hetzelfde, zei hij, eitdë re.-
geering was toen ook protestant.
Men ziet hier dus, dat de ambtenaren
zich moeiden - met kerkelijke zaken: ook
Larak is daar om heb'te bewijzen, terwijl
de geschiedenis nog wel meerdere van der
gelijke gevallen aan het licht zal brengen.
Er behoeft dus niet geklaagd te worden
over het gevaar van invloed door pries
ters öp regeeringszaken, gelijk dat Averd
gedaan, maar wel 't omgekeerde.
Als de ambtenaren neutraal zijn, zijn de
katholieken tevreden: dan kan de Missie
rich rustig uitbreiden.
Art. 123 moet niet preventief, doch re
gressief worden toegepast. Toont een per
soon zich ongeschikt, dan moet hii kunnen
verwijderd Avorden, doch een N -.! rlander
moet niet de toegang geweigerd worden,
omdat hij katholiek is, vrat wel -cbeurde,
of protestant, Avat zou kunnen gebeuren.
Ofschoon er nog lagere ambtenaren zijn,
die art. 123 onjuist, willen toepassen
pretesten bij den gouverneur-generaal of
anders in Den Haag helpen op den duur
beslist er komt een rechtvaardiger prac-
tijk.
Deze zal te beter worden, naarmate
de katholieken in ons land politiek ster-
DERDE BLAD PAG. 9
BIJ GAL: EX LEVERZIEKTEN, galstco-
nen en geelzucht, regelt» het natuurlijk
„Frans-Josef-'bitterAA-a'ter de spijsvertering
op absoluut volkomen Avljze.
(Reel.)
ker zijn. Behalve om onze nationale kracht
gelijk prof. Gerretson dat uiteenzette, is
ook voor de Missie een eenheid een
dracht maakt macht in onze politiek
noodzakelijk.
Het voortdurend hameren in Tweede ca
Eerste Kamer op hetzelfde aambeeld
hier past zeer zeker oen woord van hulde
aan dr. Moller en den senator Blomjous
heeft de. kentering, le.n goede veroorzaakt.
Zeven millioen K.G. oud-papier.
D e e s u 11 a t c n van het.
Liefdewerk n i e :t z o o
g-u u's t i g.
Het resultaat. a'an het Liefdewerk „Oud
Papier" over 1929 is, blijkens Het' jaarver
slag, minder bevredigend. Dc 'som, die dit*
jaar werd afgedragen aan het 'Hoofdbe
stuur, is miniem en zal1 wel onvol&öèndc
blijken te zijn om de noodzakplijkstp. on
kosten geh'eel te bestrijden, ,D,c -lage, prij
zen, welke .voor het oud papier geldep, zijn
de groote factor,' welke dcy.p minder gun
stige resultaten beinvloedt en de ka&-
saldi der verschillende afdcelingen zooda
nig drukt, dat de meeste afdeelingien an
onmacht verkeeren het H. B. een som golds
af te -dragen, 'Avaardoor dit in de' gelegen
heid worde gesteld om aan h'et drievoudig
doel van L. O. P. te kunnen beantwoorden.
Met dankbaarheid wordt gememoreerd het
voorzichtig financieel beleid van enkele
afdelingsbesturen o.a. van Alphen a. d.
Rijn, welke trots de lage prijzen in 1929
geldend, toch nog een bedrag voor het.
H. B. konden reserveeren. 1
Tengevolge dezer minder gunstige finan-
cicele resultaten Avas het. H. B. in haiyr
laatst gehouden vergadering verplicht, liQt
besluit te nemen, dit jaar niet te voldoen
aan punt -2 van Artikel 1 der Statuten.:
het aanbieden van geldelijken steun aan
Z. H. den Paus en aan R. K. Instellingêu
in Nederland.
Hoezeer het dit besluit ook betreurt om
redenen van algemeen belang, toch meent
het deze daad -te kunnen rechtvaardigen
om het primaire doel, werkverschaffing,
zoo goed mogelijk te kunnen blijven ver
vullen. Een extra woord van dank aan bo
vengenoemde afdeelingsbesturen, dio ge
leid door het. noodzakelijk saamhoorig-
heidsgevocl, besloten, de aanspraak, Avelke
ze op eenige subsidie konden doen gelden,
voor het algemeen belang'op te offeren.
Wanneer uit-do jaarstaten. is gebleken.dat
in 1929 aan werkloónen, het- beduidende
bedrag van 126.900.82 is uitbetaald, dan
komt hu» de ;eer-.-toe,;..al§. than,s.,.dc.. nuod-
zaak nog niet.méér klemt, .de- looneii nog
'méér te drukken.
T> at in' i029 op financieel' gebied ons
Liefdewerk niet-"zooveel - vruchten heeft
gedragen, is ge-lukkig niet te wijten aan
gebrek aan belangstelling en activiteit
onzer leden. Dit te bewijzen is niet moei
lijk aan de hand der cijfers, die de produc
tie van 1929 weergeven.
De totaal opbrengst meldt zich in het
klinkend getal van 7.375.814 K.G., tegen
over 6.604.758 K.G. in 1928, wat een .ver
meerderde opbrengst dus beteekent van
771.056 K.G.
Het aantal centrales bedraagt' 21, hét
aantal afdeelingeri 86, het aantal corres
pondentschappen 60.
Gewestelijke schietwedstrijden.
Dc gewestelijke schietwedstrijden voor
dc Burgerwachten in Zuid-Holland zullen
dit jaar gehouden Avorden op „Waalsdorp"
in Den Haag op Donderdag 11 Sept. en
Zaterdag 13 Sept. Dit in afwijking van
vroeger, toen deze steeds gehouden wer
den op Vrijdag en Zaterdag.
DE HEEREN MARKWICH EN BOWMAN, twee autori
teiten der Engelsche brandweer, hebben een bezoek
aan Amsterdam gebracht. De ,,Jan v. d. Heide", de
drijvende spuit, demonstreerde voor de bezoekers
DE WERELD-KAMPIOENSCHAPPEN
VOETBAL TE MONTEVIDEO. Hqe de
deelnemers ontvangen werden. Met
groote borden was het welkom aan de
huizen gehecht
DE ONLUSTEN IN EGYPTE hebben een ernstig karakter gekregen. De Wafd-partpij
heeft een -dreigender houding aangenomen. Gedurende de laatste dagen vielen her
haaldelijk botsingen tusschen betoogers en politie plaats, waarbij verschillende personen
gewond werden. Een zwaar gewonde wordt weggebracht
