21ste Jaargang
MAANDAG 12 MEI 1930
No. 6590
VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
BUITENLAND
Rondgang door het Nederlandsch
Paviljoen te Luik
3)e Eeidóohz Sou/umt
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling
Voor Leiden 19 oent per week f2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 cent per week f 2.60 per kwartaal
Franco per postf 2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné'e ver
krijgbaar tegen betaling van 50 oent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 oent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 oent
Dit blad verachijnt eiken dag, uitgezonderd Zon. en Feestdagen I
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mododeolingon wordt
het dubbele van het tarief berekend
Kleine advertentiën, van ten hoogste 30 woordeu, waarin
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop n verkoop f 0.50
Dit nummer bestaat uit drie bladen
Voor geestelijken dwang
In „De Socialist", thans een sociaal-de-
mocratisoh orgaan, dat mede onder de
redactie staat van een lid van hot Partij
bestuur van de S. D. A. P., is eene ver
woede campagne gevoerd voor de Ver
plichte Neutrale Staatsschool, door een
zekere Mej. Mieu Lansen.
De politieke hoofdredacteur van „Het
Vaderland" had naar aanleiding hiervan
gevraagd, hoe het hoofdbestuur en het
hoofdorgaan der partij over die campagne
denken.
De partijleider de heer Alberda geeft nu
zelf antwoord in „Het Volk".
Hij schrijft o. m.: „De heer Roodhuyzen
keurt de opvattingen van Mien Lansen,
die met de vrijheid van onderwijs ten
eenemale breken wil en de verplichte neu
trale staatsschool wenscht op te dringen
aan het gcheele volk, ten strengste af als
een aanslag op de geestelijke vrijheid.
Hier ben ik het geheel met hem eens.
Voor mij is de geestelijke dwang, waartoe
onze partij groote aandrift toont, even
verwerpelijk als voor den redacteur van
het Vaderland".
Wij constateercn, dat de leider der S.
D. A. P. geestelijken dwang verwerpelijk
acht. Daarom wil hij de financiecle ge
lijkstelling op onderwijsgebied, voorzoover
deze is ingevoerd, wel handhaven. En....
ook verder doorvoeren?....
Maar wij constateeren ook, dat hij, de
partijleider, die- het weten kan, schrijft,
dat zijn partij groote aandrift
toont voor geestelijken
dwang! Wij zeggen nu niet dit kwaads
van de S. D. A. P.; de heer Albarda, de
leider, zegt het!
DUITSCHLAND
De bevolking in Pruisen.
Volgens een officieele statistiek is het
geboorteoverschot in Pruisen in 1929 ge
daald tot circa 208.000 tegen 276.000 in 1928,
d.w.z. dat in 1929 op elke 1000 inwoners een
geboorte-overschot van 5.3 kwam, terwijl
het in 1928 nog 7 bedroeg. In de laatste
jaren vóór den oorlog Jcwam in het toen
malige Pruisische gebied op 1000 inwoners
een geboorte-overschot van ongeveer 13
voor en omstreeks 1900 zelfs van 16.
Te Berlijn overtrof in 1929 het aantal
sterfgevallen dat der geboorten met onge
veer 10.600.
SPANJE.
REPUBLIEK IN SPANJE NIET
MOGELIJK.
Meening van premier Berenguer.
In een interview met een medewerker
van „El Debate" heeft generaal Berenguer
verklaard, dat het nationale leven in Span
je zich normaal ontwikkelt en dat er niets
ernstigs is gebeurd. Er is geen enkele re
den, om de gevolgde gedragslijn te veran
deren. Zoodra de nieuwe volkstelling ge
ëindigd is, zullen de kiezers worden opge
roepen en het parlement geopend. Dc re
geering zal zich aan de Cortes voorstellen,
waaruit de nieuwe partijen moeten ontstaan
en waar de basis zal worden gevormd voor
de samenstelling van de nieuwe regeering.
Berenguer logde er den nadruk op, dat
Spanje niet republikeinsch en de over-
groote meerderheid van het volk monar
chistisch is. Het nieuwe parlement zal nieu
we wetten moeten opstellen o.a. voor do
aanpassing van het leger aan de werkclijko
behoeften van het land, voor de universi
teiten en voor de pers. In het leger hccrscht
een uitatekendo discipline. Hij gelooft niet
aan dc mogelijkheid van een republiek,
zelfs niet van een conservatieve republiek
en meent, dat in Spanje als republiek
slechts een militaire of een Sovjet-dicta
tuur zou kunnen bestaan.
Berenguer is vastbesloten het program
uit te voeren, dat hij bij de aanvaarding
van zijn bewind /heeft uiteengezet.
ENGELAND
Naar een Engelsch-Russisch handelsverdrag
De Engelsch-Russische eoonomischo on
derhandelingen hebben, naar een Engelsch
blad uit Sovjet^kringen verneemt, succes
gehad, zoodat het sluiten van een algemeen
handels- en scheepvaartverdrag tusschen
Engeland en Rusland verwacht kan worden.
Do Russen verwachten dat hiermede het
verleenen van. groote crodieten gepaard
zal gaan, zelfs voordat de kwestie der Rus
sische staats- en particuliere schulden ge
regeld is.
ITALIË
REDE VAN GRANDI.
Italië liever geïsoleerd dan gekleineerd.
Do Italiaanscho minister van buitenland-
sche zaken, Grandi, heeft in de Kamer een
groote rede gehouden over de buitenland-
sche staatkunde van Italië en wel in het
bijzonder over do Haagsche Conferentie
ter regeling van het vraagstuk der oor
logsvergoeding en de Londensche vlootcon-
ferentie. Een in vele opzichten belangwek
kende rede. Zij leerde in de eerste plaats
tevoren dat Italië er prijs op stelt zich de
vriendschap te verzekeren van de in den
grootcn oorlog verslagen Oost-Europeesche
landen.
Het voornaamste deel van Grandi's rede
betrof echter meer rechtstreeksch de ver
houding tusschen Italië en Frankrijk en
de moeilijkheden, die tusschen beide lauden
ter Londensche vlootconferentie waren ge
bleken.
Herinnerend aan het verdrag van Locar
no krachtens hetwelk Frankrijk het ern
stige probleem zijner veiligheid heeft op
gelost en krachtens hetwelk Italië zich ver
bonden heeft met Engeland de onschend
baarheid der grenzen tusschen Frankrijk
en Duitschland te waarborgen, deed Grandi
opmerken dat de omstandigheid dat een
gewaarborgd wordende mogendheid op een
oogenblik aan een garandeerende mogend
heid het recht kon betwisten militaire mid
delen te bezitten om haar te garandeeren,
met eenige verbijstering en met eenig scep
ticisme kan doen denken over de doeltref
fendheid van al deze gecompliceerde me
chanismen, die gegrond zijn op het begrip
veiligheid en waarborg.
Grandi noemde voorts de driemogend-
heden-overeenkomst een belangrijk resul
taat en bracht in dit verband hulde aan
MacDonald die het schip der conferentie
tusschen alle moeilijkheden door stuurde.
-Italië is bereid dadelijk de afgebroken
besprekignen te hervatten en weigert tc
gelooven dat het onmogelijk zal zijn tot
een definitief vlootaccoord te komen. De
conferentie van Londen heeft bewezen,
dat het probleem der Fransch-Italiaansche'
betrekkingen oen probleem is dat de grens
overschrijdt der vraagstukken, die deze
beide naties in het bizonder raken. Do ya
menwerking tusschen Frankrijk cn Italic,
twee naties aan welke voor zulk een groot
deel de bronnen der moderne beschaving
toebchooren, is een onmisbare voorwaarde
voor bet herstel van Europa. Het Italië van
Mussolini dat dagelijks arbeidt aan de we
dergeboorte, den wederopbouw, de schop
ping van een nieuwe orde gevormd door
den fascistischen staat vraagt alleen vrij
te kunnen voortschrijden in een vreedzaam
en rustig Europa.
De Italiaanscho delegatie heeft er nooit
aangetwijfeld dat het beter is alleen te
zijn dan gekleineerd te worden. Is niet het
isolement een der fundamenteels wetten
waardoor zich in de moeilijkste uren hun
ner geschiedenis twee der grootste volken,
het Engelsche cn het Amerikaansche, heb
ben laten inspireeren en hebben zij er niet
met bewonderenswaardigen trots het attri.
buut „splendid" aan toegevoegd T
CHINA
OORLOGSBULLETIN VAN J^N
SJI-SJAN.
Hij meldt een éclatante overwinning.
Jon Sji-Sjan heeft ccn communiqué ge
publiceerd, waarin hij verklaart, dat langs
den Loenghai-spoorweg een divisie van
Tsjang Kai-Sjck geheel is vernietigd, dat
10.000 soldaten werden gedood of gowond
cn 15.000 gevangengenomen. Jen meldt ver
der, dat Tsjang's iegtfr door zijn éclatante
overwinning geheel gedemoraliseerd is en
duizenden zich overgeven. Zoowel Jen's
troepen als de soldaten van Feng Joe-
Sjiang rukken naar Nanking op. Van de
beweringen in dit communiqué Is eenter
geen bevestiging ontvangen.
RUSLAND
Nieuwe rationalisatie van gebruiksartikelen
Het voortdurende gebrek aan de ge
bruiksartikelen, die juist in het dagelijksch
leven een zoo voorname plaats innemen,
heeft naar uit Moskou gemeld wordt, er
toe geleid, dat het volkscommissariaat voor
den handel nieuwe rationalisatie maatrege
len voor deze gebruiksartikelen heeft inge
voerd.
Er is oen verkoopsrcgoling vastgesteld,
volgens welke alle gebruiksartikelen zijn
ingedeeld in drie groepen. Tot de eerste
groep behooren wol, katoen, linnen, garen,
zeep cn soortgelijke waren. Tot de tweede
groep behooren klccdingstukken, tricota
ges, schoenen cu andere artikelen, terwijl
do gebruiksartikelen van meer luxueuzeu
aard tot do derde groep behooren.
Voor den verkoop van artikelen uit de
eerste groep geldt dezelfde regeling als
voor den verkoop van levensmiddelen,
waarbij dc arbeiders verschillende voor
rechten hebben. Artikelen uit dc tweede
groep worden verkocht volgens het winkel-
reglement en kunnen dus, wanneer de voor
raad daartoe strekt, vrij gekocht worden,
waarbij de arbeiderswijken der groote ste
den en de industriesteden wederom bevoor
recht zijn. De verkoop van artikelen uit
de derde groep, dus voornamelijk luxe arti
kenen, waarvan de prijzen vrij hoog zijn, is
geheel vrij.
BRITSCH-1NDIE
INDIE'S STRIJD TEGEN ENGELAND.
Wapens en munitie voor den opstand.
Dc Zaterdag is in BritBch Indië over het
algemeen rustig verloopen.
To Rangoon echter is de toestand go-
spannen, daar duizenden havenarbeiders
staken.
De bewoging tot weigering van de beta
ling der belastingen breidt zich uit. De be
woners van 35 dorpen hebben besloten de
grondbelasting niet langer op te brengen.
Patel, do afgetreden voorzitter van de wet
gevende vergadering, spoorde in een redo
te Soerat de bevolking aan om het voor
beeld van het Gujeratli gebied te volgen
en de grondbelasting niet verder te beta
len.
Te Poona zijn in het Indisch gestolde bil
jetten aangeplakt, welke door den „opper
bevelhebber van het Hindocstandscho le
ger" onderteekend zijn, waarin de bevol
king wordt aangespoord wapenen en muni
tie mco te brengen voor den stijd tegen
de Engelsche heerschappij.
De meeste der stands gereed. De geheele
Nederlandsche groot-industrie, Werkspoor uit
gezonderd, vertegenwoordigd
„Do Nederlandsche deelneming aan do
internationale tentoonstellingen van Ant
werpen cn Luik is op to vatten als een
streven van onze regecring en onze in-
dustricelen, om den Belgen te toonen, dat
wij hartelijk met hen willen feestvieren,
en dat we in vreedzamen strijd met onze
naburen voor den dag willen komen."
Zoo ongeveer sprak Vrijdag j.l. de lieer
mr. dr. W. F. J. Frowein, de sympathieke
en bekwame commissaris-generaal van de
Nederlandsche afdeeling der Luiksche ex
positie tot de van heinde en verre geko
men Nederlandzcfoe journalisten, die /.ich
in deze stad in hotel „Le Boulevard" aan
een lunoh vereenigd hadden, waar zoowel
het oor als de maag aan het werk werden
gezet, teneinde het mogelijk te maken, dat
de indrukken, welke straks in het Neder
landsch paviljoen zouden worden opge
daan, op een goeden ondergrond te rusten
kwamen I
Snelle taxi's roden na den lunch do
vaderlandsche pers door de Luiksche stra
ten, en nauwelijks een half uur later kon
zij ter plaatse kennis nemen van het ma
teriaal, dat de Nedorlandsche groot-in
dustrie had aangevoerd om in dezen
vreedzamen strijd een, zoo niet de ecrc-
palm weg tc dragen! Uw verslaggever
behoorde tot de, hij mag wel zeggen, ge
lukkigen, wiens oogen nog niet door het
geen in Antwerpen geboden wordt, ver
wend, zoo niet verzadigd waren, om de
doodeenvoudige reden, dat hij do Antwerp
echo expositie nog nietdia-1 gezien en al-
zoo het Nederlandsch Paviljoen van Luik
geheel onbevooroordeeld betrad!
Dit paviljoen is gelegen bij den hoofd
ingang van de Noordelijke afdeeling der
tentoonstelling, welke men over de groot
ste brug van België, die van Coronmeuse,
bereikt. Voor men op de brug is, is men
onder een nog in ©mbryonalen toestand
verkeerende eerepoort doorgeloopen, waar
mede de werklieden nog druk doende zijn.
Juist het feit, dat het Nederlandsch Pa
viljoen een langwerpig gebouw, com
binatie van bepleisterd cement en roode
vierkante tegels zich zoo dicht bij den
hoofdingang bevindt cn in zijn geheele
lengte te overzien is, neemt o.i. onmid-
dollijk elke gedachte weg, als zou het
hetgeen beweerd ia achteraf gezet of
in een hockjo gedrukt zijn. Integendeel
valt het medo door den dank zij den
Nedcrlandschon Tuinbouwraad tot stand
gekomen fraaien tuinaanleg dadelijk
op. Boven den ingang prijkt, in groote,
grocngcschil'Terdo letters, het woord „Ne
derland", wat om het zoo eens te zeggen
©en meer vaderlandschen klank hoeft
dan „Pays Bar"! Inwendig is cr oen
ruimte van 3000 M~'.na do gebouwen
van Frankrijk er» Italië ia dat van Neder
land het grootst! Zooals gezegd is de ge
heele Nederlandsche groot-industrie bin
nen vertegenwoordigd. En al is alles nog
niet af, vergeleken Bij de aodorc gebou
wen mag men gerust zeggen, dat Hol
land vrijwel geheel gereed ri om de be
zoekers to ontvaugen. Twee stands heb
ben het leeuwendeel van de boichikbaro
ruimte voor zioli opgcëischt, nJ. do col
lectieve inzending van do Limburgscho
mijnen cn do Elcctricitcitstand. Eerstge
noemde nccirt bet middengedeelte «m
het gebouw in beslag; do gcheele mijn-
groep, met do Staatsmijnen aan het hoofd,
is hior aanwezig. De namen dor andere
mijnen zijn: Oranje Nassau, Willem
Sojdiie, Laura en Vcreeniging en do Do-
miniale mijnen. Zeer de aandacht trek
ken zeven achter elkaar geplaatste kolen-
wagentjes van verschillende groolle, die
de verhouding weergeven van do stijging,
om do vijf jaren, der etecnkoolproductio
en van het aantal mijnwerkers iu Limburg.
Het kleinste wagentje geeft de geza
menlijke Limburgscho productie weer van
het jaar 1900, nJ. 320.000 ton steenkool;
van den achter het wagentje geplaatsten
werkman, zou men, evenals van zijn
collega's, dio de andere wagens „be
dienen", zoo op een afstand zweren
„dat er leven in zat"! Do man van
1900 vertegenwoordigt door zijn lengte
het aantal arbeiders van dat j'nar: 1705.
Het wagentje van 1920 is in afmetingen
precies gelijk aan die van do wagens,
wclko in de mijnen worden gebruikt, ter
wijl do bediener de lengte heeft gekregen
van den normalen mcnsch: n.l. 1.70 M.
Man cn wagen vertegenwoordigen voor
dat jaar 27.618 arbeiders cn 3.910.590 fcon
steenkool. De grootste wagen, die van
1929 en do daarachter geplaatste grootste
mijnwerker een reus in zijn soortI
doen zien dat de productie in dat jaar
11.396.800 ton steenkool bedroog, terwijl
het aantal arbeiders geklommen is tot
39.140. Inderdaad oen respectabele stij
ging in betrekkelijk korten tijd.
Het midden van deze stand wordt in
genomen door een groote maquette van
(le Staatsmijn Mouritt, langs dc spoor
lijn MoastrichUHeerlon. In het bijzon
der trekken do aandacht do hyperboli
sche koeltoren in gewapend beton, hoog
ongeveer 40 meter, systeem ingenieurs
bureau ir. G. Kuypors te Amsterdam. Zij
dienen ter afkoeling van het warme water
der stoomcondensors van de elcctrisoho
centraio en zijn slechts betrekkelijk be
scheiden specimen van het groote aantal
dier torens, over drie werelddeelcn ver
spreid. Om technischo redenen kon op
deze maquette het StikstofberMdiogsbe-
drijf niet <lo plaats verkrijgen, die het
krachtens rijn ware ligging toekwam; men
ziet dit bedrijf thans op do plek, waar
m werkelijkheid het dorpje Lutterade
ligt. Om de geheele stand staan vitrines,
waarin do producten en bijproducten der
mijnen tentoongesteld zijn.
De electrkiteitsstand.
Do olcctrickeitaztand laat wel ten stork-
sto zien, hoe op dezo garwchc expositie
is gestreefd naar collectiviteit. Niet min
der dan elf industrieën zijn alleen op
VOORNAAMSTE NIEUWS
BUITENLAND.
Een rede van den Italiaanschen minis
ter Grandi.
Een lynchpartij in Texas. (Buitenl. Ber.).
BINNENLAND.
Overleden is de heer H. J. M. Balvers,
lid der Prov. Staten, weth. van Hillegom.
(lsto blad).
De zeereerw. heer W. J. van Turnhout,
pastoor te Zoetermeer, zal 1 Aug. als pas
toor aftreden, (ado blad).
dezo stand vertegenwoordigd. In totaal
is hun een zesdo deel van do goheelo
ox positie-ruim te toegekend.
De btroomvcrkoop-Muütscluippij maakt
reclame voor do vestiging van nieuwa
industrieën in Limburg; een aardig idco
van dezo inzcndïtcr waar ook het aan
brengen van c«n landkaart van Nrdorland,
waarop door luid Irl van 1><'\\ o-.'lijk lirhf
het verloop van do olectrificatio der Ne
dorlondscho gemeenten in do jaren 1910—
1920 it aangegeven. Eén ding was jammer:
de stroom om de lampjes te doen gloeien
ontbrak! Maar dat koint over enkelo da
gen in orde!
Do ap!*ratenfabriek van liet systeem
..Coq" to Utrecht exposeert bcschormdr
schakeltoestellen, dio absolute veiligheid,
alsmede do grootste waarborg tegen be
rt rij fr storingen cn persoonlijke ongelukken
bierton.
Do finna Iiazcmeyer ie Hier in hoofd-
zaak aanwezig met beschermde hoog
spanning-» -apparaten, systeem „Keyrolb".
Diverao uitvoeringen tier „Reyrolle" zijn
tentoongesteld.
an do N.V. „De Vcrecnigde IJzcrfs-
brie kort Do Vijf te Doctincheui zijn er
verschillende belangrijV specimen van
motoren, welke «leze fabriek fabriceert.
Zoo is cr con motor van 400 1\K. Deze fa
briek maakt o.m. ook electrisrh gedreven
ï-pinoentrifugc» een dergelijk apparaat
zal hier in werking «oi loo fttoood
abmedo vloosch- cn snijmachines met ro-
teerend mes, zoowel voor elcrtrisch
voor hand bedrijf.
Zeer belangrijk en interessant zijn uit
den aard der zaak de inzendingen van
Stork, die OA. <xm maquette exposeert
van oen complete electrische centrale,
alsook oen klcino bcnzinc-motor, welke in
•Tie gemaakt worden; vnn dc ..Heemaf
cn van Philips, dc laatste vooral met in
zendingen van wetenschappelijken aard.
Voorts zijn hier nog vertegenwoordigd
Smit uit Slikkerveer on de trausformato-
renfabriek van Smit te Nijmegen, alsmede
do .11. I', M 'i.i i -1,rt
Do Zuivelcoöperntio trekt met een apart
gebouwtje do aandacht en natuurlijk ont
breekt niet do Algcmccne Verreniging
voor Vreemdelingenverkeer, welker stand
o.m. door middel van niet minder dan
vijftig brochures, elk door een buiten-
landsch journalist geschreven, aan de hier
komende vreemdelingen wil toonen wat
hun eigen landslieden ove rons vaderland
te vertellen hebben. Het Ministerie van
Arbeid, Handel en Nijverheid naar men
weet werkt de N. V. V. V. met de regee
ring samen exposeert o.m. grafieken.
Kon aparte stand is er, wclko op sugges
tieve wijze reclame maakt voor Hchcveniu-
gcn. Dan zijn er inzendingen van dc N.V.
Vcreenigdc Fabrieken van Stearine, kaar
sen cn chemische producten to Gouda cn
Schiedam, van «le Kristal U nie, van de
N.V. „Sphinxdie sanitniro installaties en
een moderne complete badkamer laat
zien; van do „Linolonm" to Kromrqeiiir,
van de Hoogovens en van «Ir N.V. Uhe-
mischo Werken te Roermond, die in haar
fabrieken to lierkcnbosch o.m. »ynthe-
tischo reukstoffen e,n otherische oliën voor
do zeep- on parfumerie-industrie vervaar
digt.
Ixist not least is er, bij den ingang van
het. J'.iïilj' «-n, i;i \f ,LI1
liaatic, waar oa. geschilderde kaarten on
ecu groote, overzichtelijke maquette wor
den tentoongesteld. Men krijgt hier oen
uitatckenden indruk van «1c transatlanti
sche verbindingen van Luik en baar ach
terland over do Nedorlandsche zeehaven*;
zoo laat dc maqueU«- don loop van de
Maas zien vanaf de Nederland vrhe gren*,
voorts het kanaal van Luik cn Maastricht.
Hot op oen dor kaarten voorkomende Ju-
liana kanaal wordt, naast «Ion Nederland-
schen naam, den vreemdeling bck«:nd ge
maakt als „Canal JulienneWol een
ietwat vrije vertaling!
Voor liefhebbers van muziekhistorie is
or oen stand, waar ©cn aantal violen uit
do zeventiende, maar vooral uit do acht
tiende eeuw oen er van is het eigendom
van Prinses Juliana is geëxposeerd. De
