10@ Jaargang
DONDE&DAS3 9 OCTOBER 1924
No. 4763
9e Êcldóoh^Sou^omÊ
t'oABONNEMENTSPRIJSbodreagt bi] vooruitbetaling
Voor Leiden 19 cent per week fi 2.50 per kwartaal.
Rij onze Agenten 20 cent per week 12.60 per kwartaal
franco per post 12.95 per kwartaal
Eet Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 ot per kwartaal bij voor
uitbetaling. Afzonderlijke nummera 5 cl, met Geïllustreerd
Zondagsblad 9 ct.
Dit nummer bestaat uit tvrea
Maden»
Dit blad verschijnt eiken dag uitgezonderd Zon- en Feestdagen
Bureaux: RAPENBURG No. 10 - LEIDEN
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935 REDACTIE 15
GIRONUMMER 103003 ss POSTBUS No. II
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAOT:
Oewona advertanllën 30 een! per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt kwt
3 dubbel» van bot tarief berekend, u
Kleine advertentiën, vnn ten hoogste 80 woorden, wurta
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
huur, koop en verkoop 10.50. 2
Het Militaire Vraagstuk en de
S. D. A. P.
Op de vergadering van het partijbestuur
er S. D. A. P. j.l. Zaterdag 13 na en in
verleg met het N. V. Y-bestuur een com-
nissie ter bestudeering van het militaire
tuk samengesteld, waarvoor de vol
gde personen zullen worden uitgenoo-
ligd: voor het N. V. V.: R. Stenhuis, E.
[upers, P. Moltmaker, F. S. Noordhoff;
oor de partijW. Banning, F. v. d. Goes,
e Groeneweg, Jerome Hartog, K. ter
li, 0. PothuisSmit, mr. P. J. Troel-
tra, W. H. Vliegen, K. Yorrink en J. van
adelloff.
Wij kijken niet weinig verbaasd op bij
Moet de S. D. A. P. het militaire vraag-
uk gaan bestudeeren?En de conchi
es staan toch al vaatï!
)e S. D. A. P. is immers voor onmid-
llijke en absolute ontwapening
Nederland! Deze conclusie is gemeen
d van alle socialistische sprekers en
Maar we zijn wel benieuwd naar de toe-
Ming, welke „wetenschappelijk" zal moe.
a aantoonen, waarom de S. D. A. P. in
sderland in deze een ander standpunt in-
emt dan d0 S. D. A. P. elders, met na-
daar waar zij aan de regeering deel-
imtl Naar de toelichting daarop zijn we
(rkelijk belangstellend.
BUITENLAND
Duitsciiland.
De verbrceding der regeeringsbasfs.
Mars' program,
ïisteren heeft de rijkskanselier het
ir hem ontworpen program, dat ais
mdslag zal dienen voor de verdere be-
ekingen nopens de uitbreiding der re-
i ringscoalitie, aan de fracties doen over
,ndigen cn haar meening daaromtrent
'raagd.
'Voorloopig zal dit program nog niet
eden gepubliceerd, maar -de „Soz.-Dem.
rlementsdienst" meent er niettemin den
ifiinhoud van te kennen: De partijen,
bereid zijn deel te nemen aan de co&-
dienen het natuurlijk in de eerste
its met den tegen wo or digen staats-
en de grondwet van Weimar prin-
ieel eens te zijn. De overeenkomst van
iden zal de hoeksteen van de Duitsche
tiek vormen, waaruit vanzelf volgt,
wetten van Dawes loyaal dienen te
:den uitgevoerd.
biimenlandsch politiek opzicht moet
jeen rechtvaardige verdeeling van de
de Londensche overeenkomst voort-
dendo lasten plaats hebben, waarbij
het bijzonder rekening dient te worden
ouden met de sociaal zwakkere krin-
der bevolking.
ïet program is in groote trekken ge-
tetst. Détails zullen eventueel in een.
[x stadium der besprekingen worden
.ndeld.
besprekingen der fracties
verschillende Rijksdagfracties heb-
gisteren vergaderd, om te beraadsla-
over genoemde richtlijnen.
Gentrumfractie heeft beslo
ot standpunt van Marx te steunen
zich uit te spreken voor een uitbrei-
g van de regeeringsbasis naar rechts
links, om zoodoende een sterke regee-
te krijgen. De indruk bestaat, dat de
itervleugel van het centrum eveneens
eenzijdige uitbreiding van de regee-
[sbasis naar rechts onmogelijk acht.
democratische fractie
uitvoerige gedachtenwisseling
ts. Zij nam een resolutie aan, waar-
ïordt gezegd, dat een wijziging van de
eeriug bij den tegenwoordigen politie
bestand niet gewenseht wordt ge-
pe oplossing der belangrijke kwes-
eisclit een- vermijding van een re-
ingscrisis. Mocht echter een wijzi-
de samenstelling der regeering
houding der andere fracties on
lijdelijk zijn, dan zal de democrati-
Partij overeenkomstig het voorstel
den rijkskanselier haar steun aan
paar links en rechts uitgebreide re-
ing niet onthouden.
5t standpunt der Duitsche Volks
£lij inzake de uitbreiding van de re-
jagsbasis is niet veranderd. De frac-
■kent do richtlijnen van de Rijksre-
als een bruikbare grondslag voor
derhandelingen over een coalitie. Zij
ln- aaet de eensgezinde houding van
onderhandelaars en verzoekt hen
aan te leggen op een snelle oplossing
'kwestie der uitbreiding van de re-
agsbasis.
!?uitsc li-nat ion alen en sOr
aHeniQQ'r a ten iiebbeo^ pp het
door den Rijkskanselier ontvouwde pro
gram met een reeks van vragen geant
woord. Maar elk van beide partijen
schijnt het er op toe te leggen, de andere
partij tot de verklaring te dwingen, dat zij
aan een regeeringscoalitie met de andere
partij niet kan deelnemen.
De Duitsch-nationalen hebben verklaard
dat zij de gedragslijnen van den Rijks
kanselier in hun geheel aannemelijk ach
ten, doch dat zij opheldering verlangen
van de houding der sociaal-democraten
ten aanzien van de Christelijke school en
of de sociaal-democraten in een regeering
va-n de volksgemeenschap als partij voor
den klassestrijd wenschen op te treden en
of zij een energieke actie in zake de kwes
tie van de schuld aan den oorlog al dan
niet zullen afwijzen.
De sociaal-democraten hebben zich tot
verdere onderhandelingen bereid ver
klaard, doch wenschen. ophelderingen,
waarom in het regeeringsprogram het
woord republiek niet is genoemd. Ook
wenschen zij, dat streng wordt vastge
houden aan den tot dusver gevolgden
koers in de huitenlandsche politiek.
De Rijkskanselier zal heden de partij
leiders ontbieden om de onderhandelingen
op basis van de gisteren in de fracties ge
nomen besluiten voort te zetten.
Geen uitlevering van den moordenaar
yan Erzbergsr.
Uit Boedapest wordt geseind: Do minis
ter van Justitie heeft de uitlevering van
defi moordenaar van Erzherger Schulz,
geweigerd.
Frankrijk.
De anti-clerica!e wetten.
Het verzet der Katholieken.
De meeste Fransche bisschoppen heb
ben thans instemming betuigd met den
brief der kardinalen aan Herriot.
De staatscourant bevat de statuten van
een groot aantal vereenigingen in de ver
schillende diocesen opgericht, door de
priesters-oud-strijders.
Een groot aantal vergaderingen zijn
aangekondigd in verschillende diocesen
om de geloovigen op de hoogte te brengen
van de vervolgings-plannen der partij-
regeering en hen op te wekken zich te
vereenigen voor een krachtig verweer.
Engeland.
De crisis.
DE REGEERING GAAT HEEN.
Het liberale amendement.
Aangenomen met 36 41 9 8
stemmen.
In het Lagerhuis heeft gisteren de con
servatieve ex-minister Sir Robert Horne
do aangekondigde motie van afkeuring te
gen de Labour-regeering ingediend, naar
aanleiding van bet intrekken der vervol
ging tegen den communistisch en hoofd
redacteur van de Workers Weekly. De
attorney-general bad aanvankelijk een
vervolging ingesteld, doch onder pressie
der Labourregeering de zaak weer laten
varen. Oppositie volgde en daar de regee
ring ziGh solidair verklaarde met den at
torney-general werd de oppositie er een
tegen de regeering za"f. Zooals ine weet
had de conservatieve partij een mo'ie van
afkeuring ingediend, terwijl de liberalen
een amendement daarop hadden inge
diend, waarin een onderzoek gevraagd
werd naar deze kwestie. De regeering
bad beide verworpen, ook bet liberale
amendement, dat Mac Donald- een belee-
diging noemde.
Bij het debat van gisteravond verklaar
de Mac Donald:
Ik herhaal wat ik reeds gezegd heb.
Wanneer het Huis heden de conservatieve
motie of het liberale amendement aan
neemt, dan gaan wij heen. Dat is het ein-;
de van (wat afgevaardigden van alle par
tijen zullen beamen) een groot avontuur,
het einde van een. regeering, die, naar ik
geloof iets heeft bijgedragen tot de eer van
het land en tot onze sociale stabiliteit, bet
einde van een proefneming, welke, wan
neer bet land gelegenheid beeft gehad zich
uit te spreken, herhaald zal worden. (Luid
gejuich op de La'bour-banken).
Daarop ging bet Lagerhuis over tot de
stemming. De uitslag van de stemming
over de conservatieve motie was: 198
vóór en 359 tegen, zoodat deze is verwor
pen. Daarna werd gestemd over bet libe
rale amendement, dat werd aangenomen
met 365 tegen 198 stemmen.
Do regeering gaat dus been.
Na afloop van de stemming stond Mac
Donald op. Hij werd door zijn partijge-
nooten geestdriftig toegejuicht. Hij zeide:
Mijnbeer de voorzitter, in verband met
betgeen is geschied, stel ik voor de zit
ting te verdagen.
Dit voorstel werd zonder stemming
aangenomen. Er was gröotÓ opwinding
onder de Labonrafgevaardigden. Eenigen
hunner trachtten do Internationale te
zingen, anderen de ,3oode Vlag",
De ïersche grenswet.
In tweede lezing aangenomen
door het Hoogerhuis.
Het Hoogerhuis heeft gisteren de twee
de lezing van de ïersche grensregelings-
wet aangenomen met een amendement
daarop, waarin nota wordt genomen van
de verklaringen der onderteekeaars van
het Verdrag met den Ierschen Vrijstaat,
dat slechts een geringe correctie van de
grenslijn bedoeld is, terwijl bet Huis
voorts als zijn. meening uitspreekt, dat
geen andere interpretatie aannemelijk is
of kan worden opgedrongen.
Denemarken.
De ontwapeningsp'annen.
Rasmussen's ontwerp voor
bet Folketing.
De Deensche minister van Oorlog, Ras
mussen, beeft, zooals aangekondigd, gis
teren zijn ontwapeningsontwerp hij de
Folketing ingediend.
Het ontwerp eischt de afschaffing van
den militairen dienstplicht, ontmanteling
van alle vestingen, verkoop van het ma
terieel, de militaire gebouwen en de ma
rinewerven, verandering van de fabrieken
en werkplaatsen van het leger in inrich
tingen geschikt voor burgerlijk gebruik,
opheffing van het vrijwilligerscorps en
oprichting van een politiecorps ter sterkte
van 7000 man, met een jaarlijksch bud
get van 6 millioen kronen, alsmede aan-
botiw van vijf vaartuigen voor de rijks-
vissckerij-inspectie.
Italië
Een Fascistische moordaanslag?
De „Sereno" verneemt uit Piazenza,
dat daar een hevige opwinding keersckt
ten gevolge van-de vumoordiug dn zijn
bed door vier individuen van den oorlogs
invalide Ercole Luertua, een fascistisch
dissident, die do fascitiscbe afgevaardig
de Barbillini bad aangeklaagd. De politie
beeft reeds verscheidene arrestaties ge
daan, waarover bet stilzwijgen wordt be
waard. Het gerucht gaat dat Barbillini
verdwenen is.
Spanje.
De Spaansehe politiek.
Vervanging van het
Directorium.
De Daily Telegraph verneemt uit Madrid
dat men ernstig rekening houdt met het
vervangen van het directorium door een
kabinet eveneens onder Primo de Rivera,
doch steunend op de gematigde constitu-
tioneele partij, waartoe ook de socialisten
in dit geval zouden zijn te rekenen. Het
directorium zegt, dat het met de wenschen
der gematigde socialisten gaarne rekening
zal houden en dat het aan hun beweging
niets in den weg heeft gelégd, terwijl men
wel verplicht was een rem aan te leggen
aan de werkzaamheden van verschillende
andere partijen die reeds vroeger aan het
bewind waren.
De Spaansehe verliezen in Marokko.
In den tijd tusschen 18 en 30 September
hébben de Spanjaarden bij bun opmarsch
en ontzetting van Sjesjoean en de intrek
king van verschillende voorposten een ver
lies van ongeveer 45000 man aan doo-
den en gewonden geleden. Bij de inkrim
ping der Spaansehe zone beletten do Span
jaarden den inboorlingen de zone van
Tanger binnen te komen. Dit kan tot ern
stige moeilijkheden leiden, omdat Tanger
van de hoeren afhankelijk is wat betreft
zijn voedselvoorziening en brandstoffen-
voorraad.
Rusland.
De toestand in Georgië
Na den opstand.
De correspondent te Moskou van 'het
Berliner Tageblatt is naar Tiflis gereisd
en heeft van daar uit een uitvoerige be
schouwing geseind over den nieuwen toe
stand in Georgië. Het radicaalste com
munisme is daar nu sterker dan ooit. Niet
alleen hebben vele communisten, die vroe
ger nog wel iets voelden voor een gema
tigd optreden, zich thans bij de ultra's
aangesloten, maar de meeste leiders der
niet-communistische partijen zijn nu ook
gevangen of terechtgesteld.
Volgens een mededeeling van den bevel
hebber van het roode leger te Tiflis heb
ben er in 't geheel ongeveer 320 executies
plaats géhad. Onder de geëxecuteerden
bevinden zich verscheiden revolutionairen
uit den tijd van het tsaristische regiem,
die toen met de bolsjewisten samen den
strijd voerden 'tegen de autocratie.
Onder de documenten van den generalen
staf van den opstand, wélke men in een
klooster gearresteerd heeft, schijnen zich
allerlei stukken te bevinden, waaruit
blijkt, dat de groote mogendheden van
het Westen wel eenigo schuld hebben aan
het uitbreken van den opstand.
Wel is waar is den opstandelingen nooit
beloofd dat men bereid zou zijn direct te
intervenieeren, maar de berichten over de
goede betrekkingen der Georgische geëkni-
greerden als Tseretelli en zijn vrienden
met Herrit en MacDonald moeten de van
nature toch al optimistische Georgiërs
wel zeer aangemoedigd hebben. De gene
raals van het roode leger beweren daaren
boven, dat het plan van den opstand blijk
baar een werk is van den Franschen ge
neralen staf.
Ook schijnt men een stuk gevonden té
hebben, waarin aan de leiders van den
opstand wordt medegedeeld, dat de groote
mogendheden wel is waar niet willen in
tervenieeren, maar dat zij wel bereid zijn
munitie te zenden en een tusschenkomst
van den Volkenhond uit te lokken.
Do actie van den Geneefschen hond in
zake Georgië heeft Ruslands afkeer voor
dien hond nog veel grooter gemaakt dan
hij al was. Het heet thans in Rusland
dat de Volkenbond zich in dienst heeft ge
steld van de internationale petroleum- en
mangaanhelangen, die graag een onafhan
kelijk Georgië zouden zien tot stand ko
men, hetwelk zij dan makkelijk zouden
beheerschen.
Do leiding van den opstand berustte bij
een comité, waarin naast de anti-bolsje
wistische nationalisten ook de oude feodale
jonkerpartij vertegenwoordigd was.
Britsch-lnclië.
Nieuwe botsingen
Te Allahabad is het opnieuw tot gevech
ten gekomen tusschen Mohammedanen en
Hindoes. Verscheidene personen werden
gedood en 'n 20-tal gewond.
De orde kon eerst na ingrijpen van de
militairen hersteld worden.
China.
De burgeroorlog
Do val van R j n. n c h a i v e r w a ch t
Naar uit Washington gisteren werd ge
meld, zou volgens de daar ontvangen be
richten de val van Sjanghai nog slechts
een kwestie van uren zijn.
Treinoverval
Een bericht uit Peking meldt, dat re-
hellen hebben gepoogd een sneltrein op
circa 100 K.M. van de hoofdstad tot staan
to brengen. Het gewapend geleide van den
trein stelde zich te weer en er volgde een
gevecht, waarin beide partijen verliezen
Een stoomboot geplunderd
De stoomboot, welke den dienst onder
houdt tusschen Foetsjau en Sjanghai, is
door zeoroovers overmeesterd. Zij Toofden
de bagage van alle 300 passagiers, die aan
boord waren, en wisten met een cnormen
buit in de buurt van Hongkong aan land
to komen en te vluchten.
SSliüEÜLAMiï
DE HANZE IN HET BISDOM
HAARLEM.
Onder voorzitterschap van den heer G.
J. Struycken vergaderde gisteren de Cen
trale Raad van de Hanze in heb bisdom
Haarlem in Jiet gebouw „Veritas" West
einde Den Haag, nadat des morgens in de
parochiekerk van d0 H. Theresia aan het
Westeinde door den ZeerEerw. Bondsadvi-
seur een H. Mis was opgedragen.
Bij de opening der vergadering heette
de voorzitter van de Haagsche afdeeling
van de Hanze, de heer H. J. Borghols de
aanwezigen welkom.
Een schrijven was ingekomen van het fe
deratiebestuur over gebrek aan medewer
king van plaatselijke geestelijkheid.
Naar aanleiding van het rapport over de
Informatie- en Incassobureaux, deelde de
voorzitter mede, dat heb hoofdbestuur
meent, dat deze bureaux niet moeten
worden opgeheven. Men rekent daarbij op
de medewerking der plaatselijke afdeelin-
gen.
Medegedeeld werd, dat nog 7 plaatsen
open zijn voor de Hanze retraite. Verder dat
is ingesteld een commissie om ^maatregelen
te ontwerpen tot betere naleving der bis
schoppelijke voorschriften bij leveranties
aan rekenplichtige instituten. Deze com
missie bestaat uit de heeren Stumpel, Bles
sing en van Rest. Deze commissie heeft
overleg gepleegd met de R. K. organisaties
van werkgevers, bouwpatroons, aannemers
en architecten en is gekomen tot een rege
ling, welke bereids door mgr. den Bisschop
is goedgekeurd. Getracht wordt nu deze
regeling voor het geheele land geldend te
doen worden zooals thans reeds voor het
bisdom Haarlem he,t geval is.
Medegedeeld werd voorts, dat het Bonds,
bestuur een commissie 'heeft ingesteld ter
Lestudeering van het vraagstuk van den
jeugdigen R. K. middenstand en dat „San
tos zijn werkzaamheden heeft begonnen.
HET VOORNAAMSTE NIEUWS^
BUITENLAND
De houding der fracties van de Duilsche?.
partijen tegenover het program van rijks*
karvAlier Marx.
De Engelsche Labourregeering gevallen
Het Lagerhuis heeft het liberale amende",
ment aangenomen.
Het Britsche parlement zal ontbonden
worden. (Telegrammen).
Het Deensche ontwapeningsplan in hef
Folketing ingediend.
De toestand in Georgië na den opstand.
Nabij Sheshoean zouden de Spanjaar
den verpletterend verslagen zijn. (Tele
grammen).
De sneltrein Parijs—Rome gederailleerd
(Buitenlandsche Berichten, 2de blad).
BINNENLAND
Vergaderingen van de Hanze in het
Bisdom Haarlem en van het Centraal
Verbond van Si. Josefsgezeüenvereenigin-
gen.
De heropening van den posichèque- cii
girodienst.
LEIDEN.
De knoeierijen bij den bouw van het
Leidsche Ziekenhuis voor de Haagsche
Rechtbank. (Rechtzaken).
Een lange reeks Arbeidswets-overire-
dingen voor het Kantongerecht te Leiden.
(Rechtzaken),
Hierna, werd verslag uitgebracht over da
Hanze-instellingen.
D© Hanzebank heeft in 't afgeloopen jaar
aan ongemotiveerde belastering blootge
staan, hetgoon thana wol algomooxi TOrtrrlfc
ingezien, maar gewaebt wordt nu op de col
lectieve daad.
De Hanze-adviesbureaux zijn sedert 1923
in ee,n onafhankelijke positie gekomen. De
Dieuwe regeling werkt goed.
Het fonds tot uitkeering bij overlijden
wordt door de Regeering beschouwd als to
vallen onder de Verzekeringswet. Overwo
gen wordt de omzetting van het fonds in
een levensverzekeringsmaatschappij.
Do informatie- en incasso-bureaux hebben
een moeilijken tijd doorgemaakt; zij wer
ken tot algemeene tevredenheid.
Wegens vermindering van het aantal le-
de.n van de Hcnze is het. aantal ambtena
ren van het .Centraal Hanaeb' -eau vermin
derd.
Hierna vroe^ de voc.zifyt.er va> de afeïee-
littg Amsterdam, de heer A. Blessing hefc
woord. Namens de voorzitters der Hanze-
afdeelingen bood spr den Bondsvoorzitter
de gouden Hanze-med. met inscriptie aan
als blijk van waardeering voor de leiding
van den Bondsvoorzitter gedurende den
crisistijd der laatste 15 maanden.
De voorzitter aanvaardde deze hulde,
waarin hij het geheele hoofdbestuur deed
deelen. Hoezeer ook dankbaar voor dezo
hulde hoopte hij, dat.de leden hun waar
deering in daden zullen omzetten en dat
alle R. K. middenstanders van de noodza
kelijkheid van de Katholieke organisaties
zullen worden doordrongen. (Applaus).
De medaille is vervaardigd "'t fijn goud
door de firma Corn. Begeer te Utrecht. Zij
vertoont aan de eene zijde het bondswa-
pen me.t de vereenigingsemblemen (adelaar,
kruis en weegschaal) waaromheen in sier
lijke letters de naam der vereeniging is aan
gebracht. Aan de andere zijde is de op
dracht gegraveerd luidende als volgt„De
gezamenlijke afdelingsvoorzitters van de
Haarlemsche Hanze aan den Bondspresi
dent. Herinnering crisisjaar 1923—192-1.
De afdeelingsvoorzitters hadden hun bij
drage voor dszo huldiging vergezeld doen
gaan van geschreven sympathiebetuigingen,
welke tot een geheel in omslag gebundeld
tegelijk werden overhandigd.
Het jaarverslag van den penningmeester
over 19-23 werd goedgekeurd.
Uit het verslag van de commissie tot na
zien van de rekening en verantwoording
ever 1923 bleek, dat de rekening sluit met
een batig saldo van f 3629.78 na afschrij
ving van het tekort over het voorafgaande
jaar. Het verslag werd goedgekeurd.
Hierna werd de Bondsbegrooting voor
1925 behandeld.
De begrooting voor 1925 weid vastgesteld:
in inkomsten en uitgaven op een bedrag
van f 33.005.
De heer Borghols wekte op om leden to
werven, opdat daardoor op den duur con
tributieverlaging mogelijk zal zijn.
Bij do verkiezing van drie leden van he»
hoofdbestuur werden zonder tegencandid^
ten herkozen de periodiek aftredende beo
ren W. Boon Jz. te Krommenie H. E- val
den Brule te Rotterdam en A. J. van itcsv,
te Poeldijk, die allen hun herbenoeming
aanvaardden.
Besloten werd de volgende Centraio