15o Jaargang.
WOENSDAG 30 JANUARI 1924
No. 4270
3e Seidóehe Sou/ta/nl'
pöABONNEMENTSPRIJSbedraagt bi] vooruitbetaling
Voor Leiden 19 cent per week 12.50 per kwartaal.
Bij onze Agenten 20 cent per week 12.60 per kwartaal,
franco per poet t 2.95 per kwartaal.
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 ct. per kwartaal, bij voor
uitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 ct., met Geïllustreerd
Zondagsblad 9 ct.
Dit blad verschijnt eiken dag uitgezonderd Zon- en Feestdagen 1.
Bureaux: RAPENBURG No. 10 - LEIDEN
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935 REDACTIE 15
GIRONUMMER 103003 POSTBUS No. II
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone adverSentiën 30 cent per regel*
Voor Ingezonden Mededeeliügen wordt het
dubbele van het tarief berekend.
Kleine adverïeniiën, van ten hoogste 30 woorden, waarin
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en ver
huur, koop en verkoop 10.50.
Dit nummer bestaat vat tere*
bladen*
Twee aan het woord.
Wij laten hier even tweo voormannen
der linkerzijde aan het woord over de
regeeringsplannen.
Eerst de heer mr. II. G. Drosselhuys,
Vrijheidsbonder, lid van de Tweede Kamer.
Hier volge een gedeelte uit het verslag
zijner Maandag te Amsterdam gehouden
Spr.'s persoonlijke indruk is in me
nig opzicht teleurstellend. In de mil-
lioenennota zag men Golijn als. den
sterke, thans ziet men Colijn als den
weifelaar en als het zoo doorgaat, zei
©preker, wordt het Golijn de zwakke.
Do 50 millioen bezuiniging, welke ge
vonden worden op do organisatie van
de diensten van den Staat, zijn prac-
tisch gedaald tot 10 millioen. Wat de
salarissen van het rijkspersoneel aan
gaat, wil minister Colijn thans daarop
35 millioen bezuinigen, heigeen wel
neerkomt op 20 pCt., doch hij wil eerst
in de commissie van het georganiseerd
overleg doen overwegen, welko salaris
sen moeten worden verlaagd en in hoe
verre. Spr. meent, dat" aldus doende,
dit geen 35 millioen bezuiniging zal
brengen. Voorts wil de heer Colijn nog
meer uit de indirecte belastingen halen.
De zinsnede in het antwoord „dat het
niet ligt in de plannen der regeering:
een radicale overgang van vrijhandel
tof bescherming", in verband met de
mededeoling, dat in overwegiug-is een
herziening van het tarief van invoer
rechten, heeft spr. met groot en schrik
vervuld en geoft hem reden tot groote
bezorgdheid, dat we den weg van pro
tectie opgaan. Spr. vreest, dat ge
tracht zal worden den vrijhandel aan
te tasten ten koste van ons economisch
leven. Ook in dat opzicht gaat z. i. do
Vrijheidsbond ook een harden strijd
tegemoet.
Commentaar is hierbij overbodig!
Op de tweede plaats de heer F. M.
Wibaut, sociaal-democraat, wethouder te
Amsterdam. Deze heeft, eveneens Maandag,
over de Regeeringsplannen te Arnhem ge-,
sproken. Wij citceren weer uit ceii ver
slag:
De heer Wibaut heeft in zijn rede
o. m. de beschouwignen over de Me
morie *"\n Antwoord op de algemeene
Slaafsbegrooting gecritiseerd. Dezo
Memorie levert z. i. het bewijs, dat mi
nister Golijn bij do indiening van zijn
plannen niet heeft nagegaan of door
voering van die voornemens mogelijk
was. De S. D. A. P. en het N. V. V.
staan op het standpunt, dat op den
duur het Staatsbudget sluitend moet
worden gemaakt, doch betwisten, dat
voor -verbetering, allereerst moet wor
den gezocht naar bezuiniging in do
uitgaven voor volksontwikkeling, ter
wijl de Regeering op de defensie vol
gens spreker te weinig bezuinigt, hoe
wel hij redenen aanwezig achtte tot
dankbaarheid, dat hierop 1214 mil-
y lioen zal worden bespaard.
De critiek is vrij vaag althans voor
zoover wij uit de verslagen kunnen nagaan.
Dit staat in ieder geval vast: zonder zelf
aan te geven, wat men dan wel wil, zal
men van links ophieuw de regecring gaan
bevechteiL en bestrijden.
Opmerkelijk is in Wibaut's rede. (lat hij
de bezuiniging op do dofensio nog te ge
ring acht hoewel hij toch zich eerlijk
heidshalve gedrongen ziet, te erkennen, dat
or in deze redenen zijn tot dankbaarheid
(De Regeering wil, gelijk men weet, op de
•..defensie 1214 millioen besparen).
Uit dezo uitlatingen,-komende van ver
schillenden, zelfs tegenovevgestelden kant,
valt wel iels te voorspellen omtrent de
naaste toekomst van de „politiek"!
eyiTEgsLAEap
Duitschland.
De dreigende spoorwegstaking
De stemming over dn
■arbeidstijdverlenging.
Do door den hond van spoorwegperso
neel uitgeschreven stemming over de werk
.tijdverlenging hoeft klaarheid in den toe
stand gebracht, hetgeen niet alleen voor
de openbare bedrijven, maar ook voor do
particuliere industrie van groote beteeke-
nis is.
Volgens de bladen heeft de vraag, of de
voorgenomen werklijdverlenging al of niet
door een staking moet worden bestreden,
.de spoorwegarbeiders veel minder geïnte
resseerd, dan men in vakvereenigingskrïn-
gen meende te mogen aannemen. Nog niet
de helft van het aantal leden van den
hond van spoorwegpersoneel heeft aan de
stemming deelgenomen. Zoodoende is elke
groote algemeene staking reeds bij voor
baat uitgesloten. Naar schatting heeft zich
hog niet het zesde .gedeelte der in de spoor
wegbedrijven werkzamo arbeiders tegen
de verlenging van den werktijd verklaard.
De valorisatie der hypotheken
Vaststelling op 10% der waarde
van vóór den oorlog
w a a r s c h ij n 1 ij k.
De kwestie van de valorisatie der hy
potheken, welke tevens verband houdt
met do belastinghervorming van minister
Luther, houdt het kabinet nog steeds be
zig. In den hardnekkigen strijd, die ten
aanzien hiervan tusschen do meening der
juristen en die van de financieel-politieke
autoriteiten van het rijk valt op te mer
ken, gaat men langzaam van compromis
naar compromis. Nadat Zondag het rijks-
kabiiiet nogmaals do bijzonderheden der
valorisatie-kwestie heeft besproken, zou
gisteren eindelijk do beslissing volgen. In
dien niet op het laatste oogenblik door de
betrokken ministers bijzondere factoren
in het debat worden gebracht, zal de
kwestie der valorisatie van de hypothe
ken in het kader van do noodverordening
op de belastingen nu definitief in dezen
vorm geregeld worden, dat zij op 10
van do waarde van vóór den oorlog wor
den vastgesteld. Het heet echter, dat in
uitzonderingsgevallen, waarover een ge
rechtelijke beslissing noodig is, de grens
tot 25 kan worden verhoogd.
In hoeverre deze percentages ook voor
obligaties zullen gelden, staat nog niet
vast. Het is echter tijd, dat ook in dit op
zicht spoedig een beslissing geroffen
wordt.
UIT HET BEZETTE GEBIED.
De Fransch-Belgische besprekingen.
De Palts-kwestio naa;
den gezanten raad
verwezen?
Naar (Te „Matin" meldt, zou de Belgi
sche minister van Buitcnlandscho Zaken,
Jaspar, met Poincaré zijn overeengeko
men, do mceningsverschillen, tusschen de
regeeringen en do leden van de Rijnland
commissie te Goblenz, ten aanzien van de
meerdere of mindere mate van spontaniteit
van de beweging in de Palts, aan den Ge-
zantenraacl voor te leggen.
België, Frankrijk en de Roer
Naar het einde der Roer
expeditie
Onder den titel: Het bankroet der Roer-
politiek schrijft de Brussclsche „Stan
daard" o.m. het volgende:
„De reis van den heer Jaspar, minister
van huitenlandsche zaken, naar Parijs
verdient cles te meer aandacht, dat ze op
zoo bescheiden wijze werd medegedeeld.
Het laat zich verstaan, dat hij te Parijs
met den heer Poincarö wildo overleg ple
gen omtrent den toestand, die voor geen
van heide politici bijzonder rooskleurig is"
Er keersclitg cschil onder de geallieer
den én behalve nog andere punten, is
wel liet voornaamste argument van do
tegenstanders der Roörbezetling, dat het
Roergebied beschouwt moet worden als
tot het Duitsche complex behoorende, wat
de schatting van Duitschlands betaalver-
mogen betreft.
„Hier ligt nu de kern van het geschil
tusschen de Franco-Belgen, die de Roer
opbrengst voor zich opeischen, en de an
dere geallieerden. De aanvaarding van
Dawes' zienswijze sluit dan ook van zelf
sprekend het opgeven dor Roerbezetting
in. Voegt men daar nog bij de uitgespro
ken overtuiging van den Britschen pre
mier, die gematigd wil handelen, maar
zijn opvattingen wil doorzetten, dan staat
men niet verwonderd uit Parijs te ver
nemen, dat men er de ontruiming der
Roer overweegt. In de plaats zou een
financieele combinatie treden welke
Duitschland hij middel eener internatio
nale leening zou toelaten aan België en
Frankrijk de geleden schade te vergoeden.
"Wordt dit bevestigd, dan staan we wel
licht voor het einde der Roerexpedine".
Engeland.
Ramsay MacDonald ever Frankrijks
politiek.
Frank r ij k s fouten duidelijk
gelaakt
Ramsay MacDonald heeft cenige weken
geleden aan een vertegenwoordiger van de
Parijscke „Quolidien" een interview toe
gestaan, dat eerst nu gepubliceerd is.
Daarin zet de eerste minister openlijk de
redenen uileen, waarom de Frfmsclie bui-
tenlandsche politiek met zooveel wantrou
wen in Groot Brittanniö wordt gadege
slagen.
Henry Dumav, de interviewer, vroeg
den premier, waarom er in Engeland alge
meene verstoordheid hoerschte ten op
zichte van Frankrijk en'waarom de meer
derheid der Engelsche pers langen tijd
een campagne tegen do Fransclie repu
bliek voert.
„Wat meen ge aan ons land te moten
verwijlen?" vroeg Dumay aan den Engel-
schen premier.
„Eerst en vooral", antwoordde MacDo
nald, „verwijt men uw land de bezetting
van het Roergebied, welke, naar onze
meening, de voornaamste oorzaak is van
den economischoQ nood, waaronder Enge
land heden te lijden heeft".
„Men verwijt uw land ook", zoo ver
volgde MacDonald, „dat het niet voldoen
de rekening houdt met dé groote belangen
van Europa en volstrekt geen rekening
met de voornaamste belangen van Enge
land.
„Voorts dreigt de moreele en financieele
steun, welken gij aan zekere kleine lan
den geeft in verband met de bewapening,
een anderen oorlog onvermijdelijk te ma
ken."
„De Fransclie bezetting van het Roer
gebied", zoo ging MacDonald voort,
„komt noch Frankrijk, noch iemand an
ders ton goede, wijl zij de kiem van alle
rampen in zich draagt.
„Men- spreekt van veiligheid, maar, zoo
do tegenwoordige staat van zaken voort
duurt, zou men in minder dan twintig
jaren zien, wat soort van veiligheid de
bezetting van de Roer aan Frankrijk had
gegeven."
MacDonald bevestigde zijn vertrouwen
in den volkenbond en zeide, dat de labour-
partij zou werken voor Duitschlands en
Ruslands toelating tot dien hond.
Het einde van de spoorwegstaking
Wat is er nu gewonnen?
Hoewel er nog geen authentieke berich
ten zijn omtrent de voorwaarden, waarop
do spoorwegstaking is geëindigd, neemt
men algemeen aan, dat er een compromis
is geweest.
De directies zeggen, dat Bromlev thans
de voorwaarden heeft aangenomen, die hij
ruim een week" geleden verwierp, waar
van de staking L et gevolg was, terwijl
Bromley zelf van oen groote overwinning
spreekt. In elk geval is het publiek van
meening, dat de staking volmaakt over
bodig is geweest.
De verzoening--: ;mmissie van het vak-
vereenigingseongres, die een einde aan de
spoorwegstaking wist te maken, is perma-
ment verklaard met liet oog op het drei
gend conflict in de havens.
Een ander bericht meldt:
De regeling der spoorwegstaking hand
haaft de beslissingen van den loonraad,
maar doet coücessies aan eenige machi
nisten en stokers, die door de beslissingen
het ernstigst worden getroffen.
Verwacht wordt, (lat alle treinen heden
normaal zullen loopen.
De dreigende havenstaking
Een ultimatum legen 16 Febr.
De Brilsclie havenarbeiders zullen op
16 Februari a.s. in alle Britscho havens
in staking gaan, indien vóór dien datum
geen overeenkomst tot stand is gekomen.
Frankrijk.
Een vreemdelingenbelasting?
De „Chicago Tribune" komt met een
bericht, dat wo voor het oogenblik geheel
voor Tekening van dat blad laten. Er zou
n.l. door de Fransclie Kamerafgevaardig
den Meunier, Bosquctte en Gallois een
wetsontwerp zijn opgesteld, dat zij weldra
aan het parlement zullen voorleggen, en
dat beoogt een belasting op te leggen aan
vreemdelingen in Frankrijk, welke belmo
ren tot landen met hoogen wisselkoers.
Krachtens de bepalingen van dat wets
ontwerp zouden alle eigenaars of gérants
van hotels en pensions en allo kamerver
huurders een extra-belasting van 20 pet.
moeten leggen op de rekeningen van hui
tenlandsche gasten, uitgezonderd Belgen.
Die 20 pet. zou-den aan den Fransclicn
Staat komen. Overtreding van deze bepa
ling zou gestraft worden niet boete tus
schen 10 en 1000 francs en in ernstige
gevallen met gevangenisstraf van ten
hoogste 1 maancl.
Italië
Fascistische wandaden.
Socialisten mishandeld.
Te Genua was door de reformistische so
cialisten een verkiezingsvergadering be
legd, alleen toegankelijk voor personen in
het bezit van toegangskaarten. Tal van fas
cisten wisten dusdanige kaarten te bemach
tigen en toen do socialistische afgevaardig
de Gonzales, die het woord zou voeren, met
zijn vrouw in de vergadering verscheen,
werd hij door tal van facisten met knuppels
aangevallen. Een hevige paniek was het
gevolg. Vele personen trachtten door de
vensters een goed heenkomen te zoeken,
waarbij een hunner een been brak.
Twintig personen iverden gewond. De
afgevaardigde Gonzales en nog een ander
'bekend parlementslid werden deerlijk mis
handeld. Ook commandant Rossetti, een
zee-officic-r. die tijdens den oorlog een Oos-
tenrijkseh slagschip in do haven van Pola
torpedeerde en daarvoor met den gouden
medaille werd. beloond, liep ernstige vcr-
i wondingen op.
Toen de socialisten uit dc zaal waren ver
dreven, hielden dc fascisten er een geïm
proviseerde vergadering.
Griekenland.
Vastgehouden Grieken in Turkije.
Onthullingen in de Grieksche
Nat. Vergadering.
In de Nationale Vergadering hebben
verschillende afgevaardigden de regeering
geïnterpelleerd over do uitwisseling der
Grieksche tegen Turksche onderdanen, en
over do gevangenen en gijzelaars, die nog
in strijd met het verdrag van Lausanne
in Klein-Azië worden vastgehouden, als
mede over de Grieksche kinderen, die ge
dwongen in Turksche havens verblijven.
Een der afgevaardigden verklaarde, dat
van do 125.000 weerbare mannen, die dooi
de Turksche autoriteiten werden gevangen
genomen, slechts een klein gedeelte naar
Griekenland werd teruggezonden, en (le
anderen nog in Klein-Azië worden vastge
houden. Voorts deelde hij merkwaardige
staaltjes van mpnschenliandel mee. Zoo
werd een Griek, die.2 academische getuig
schriften bezit, voor vijf Turksche ponden
verkocht. Wij willen, aldus spreker, de po
gingen der regeering, om do normale be
trekkingen met Turkije to herstellen, niet
belemmeren. Wij vragen slechts, dat er
maatregelen zullen worden genomen ter
wille van onzo landgenooten.
Britsch-lndië.
Textielstaking te Bombay.
Reeds 90.000 stakers.
De (lezer dagen uitgebroken slaking in
de katoenspinnerijen heeft zich onrustba
rend uitgebreid. Van de 85 spinnerijen te
Bombay zijn er thans 63 stopgezet-, terwijl
reeds 90.000 arbeiders bij de staking be
trokken zijn.
Men verwacht, dat alle spinnerijen zul
len worden gesloten, hetzij omdat allo ar
beiders in stakking zullen gaan, hetzij om
dat fabrieken uit c-igen beweging het be
drijf zullen slop zetten.
Do staking is het 'gevolg van de nlcf-be-
taling van den toeslag, welken arbeiders
vier jaar lang hebben ontvangen.
Van het Vaticaan.
Tegenspraak..
De Brusseïsche redacteur van.de „Msb."
meldt:
Het Vaticaan spreekt een bericht tegen,
als zou de Paus aan de sovjets oen brief
van rouwbeklag hebben gezonden naar
aanleiding van don dood van1 Leiïin.
HET VOORNAAMSTE NIEUWS.
BUITENLAND.
Er begint "in Fransche en Belgische
kringen een sterke ctrocming te heerschen
tot ontruiming van het Roergebied.
Een onomwonden verklaring van Ram-<
say MacDonald over Frankrijks politiek.
De resultaten van de spoorwegstaking
in Engeland.
Zal er in Frankrijk een vreemdelingen-
belasting werden ingevoerd.
BINNENLAND.
Vergadering van het Bondsbestuur der
R. K. Staatspartij.
De Interpellatie in de Tweede Kamer
over de Pcst-Chèque en Giro-Dienst is be
ëindigd. (Stalen Generaal)."
Overleden is mr. T. S. van Nierop, t3
Amsterdam.
Oprichting van da „Internationale
Bank te Amsterdam".
De Jamin'schc kachelkwestie. Ant
woord vrn den minister op gestelde vra
gen.
LEIDEN.
Overleden is prof. dr. J. J. Hartman,
oud-hoogleeraar.
X
De radio-amateurs verwijzen wij naar
mededeslingen op de derde pagine van het
tweede blad.
n het tweede blad plaatsen wij een
artikel over de botsr-ccntröle.
BaaWEWLA^S
Vragen van Kamerleden.
Do kachels bij J a m i n.
Op do vragen, van den heer Duys omtrent
een door de firma C. Jamin te Rotterdam
ge-plaatste advertentie in nieuwsbladen be
treffende bemoeilijking in baar bedrijf dooi
de Regeering, antwoordde de Minister van
A., H. en N.. dat hij uit andere adverten
ties, uit hetgeen de firma Jamin aan de
Earner van Koophandel en Fabrieken te
Rotterdam -heeft medegedeeld en uit adres
sen meent te kunnen opmaken, dat de eisch
tot verwarming der winkels van deze firma
de aanleiding tot deze publicatie is. doch
hij kan niet toegeven, dat- die cisch tot een
noemenswaardige bemoeilijking van liet be
drijf van de firma aanleiding geeft.
De bemoeilijking bestaat in den eisch tot
het plaatsen van kachels met afvoer!eiding
der verbranding-s-proclucte of van electri-
ac-ho kachels in al lia-ar winkels, benovens
tot het geregeld verstrekken van brandstof
fen of elecfcriscbcn stroom en het zorg dra
gen. dat met deze hulpmiddelen liet- winkel
personeel tegen de groote koude beschermd
is. Yan de meer dan 100 winkels dezer firma
was in 1921 nog bijna geen enkele verwarmd
zoodat, na de invoering van het Arbeidsbe
sluit, de Arbeidsinspectie deze firma of haar
vertegenwoordigers moest wijzen op de nood
zakelijkheid, in dit tekort to voorzien. Yan
de zijde der firma werd, bij monde van haar
•bedrijfsingenieur, hiertegen ernstig be
zwaar gemaakt, omdat gas of petroleum bui
ten beschouwing moesten blijven, als na-
deelig voor haar artikelen, electriciteit te
duur was en de firma er niet aan dacht om
oen tweehonderdtal kolenkachel-s te plaat
sen, wat veel to hooge kosten zou meebven-
gen.
Op 23 December 1921 kwam-de firma voor
de eerste maal in beroep bij den Minister
tegen een eisch, door een districtshoofd der
Arbeidsinspectie ten aanzien van de ver
warming barer winkels gesteld.
Bij dezen eisch werd verwarming der win
kels door een kachel, niet zijnde een petro
leumkachel, voorgeschreven.
In haar beroepschrift kantte de firma
zich feitelijk tegen elke verwarming barer
winkels door een daarin geplaatst verwar
mingsapparaat.
Inmiddels ging dc firma over tot het aan
schaffen en gebruiken van petroleumka
chels en had do Arbeidsinspectie ruim
schoots gelegenheid cm zoowel de onvol
doendheid dezer wijze van verwarming a';3
het luehtboderf te eonstatecren.
Dc Minister beeft advies gevraagd van
ceu commissie, bestaande uit ir. H. A. van
IJsselsteijn, oud-Minister van A., N. en H.
en oud-directeur-generaal van den arbeid;
prof. dr. C. Eykman, hoogleeraar in de ge
zondheidsleer, en dr. G. L. Veerman, direc
teur van het Riiksbureau tot het onderzoek
van handelswaren.
In overeenstemming met hét advies der
commissie zijn daarop dc voor de firma
Jamin ten aanzien van de verwarming ba
rer winkels geldende eischen gewijzigd, zoo
dat in de gevallen, waar het maken van een
afvoerleiding te groote kosten met zich zou
brengen., met een eenvoudig electrisch ver-
warminvsaumvfi11 kan worden v.dstean.
Ten slotte merkt de Minister nog op:
Gedurende dezen en den vorigen winter
heeft de Arbeidsinspectie vele honderd lal
len winkels geïnspecteerd en slechts in een
gering aantal gevallen dezelfde opmerking
moeten maken, als in nagenoeg allo winkels
der firma Jamin.
In winlce'ls van soort-gelijke ondernemin
gen als die der firma Jamin was reeds lang
vóór er van wet-telijken dwang sprake was
voor behoorlijke verwarming zorg gedra
gen, zonder dat van bemoeilijking van het
bedTijf ooit is gebleken.
Indien de eisch voor do firma Jamin met
haar meer dan 100 winkels niet onbelang
rijke kosten met zich brengt, dan ligt dit
hierin, dat dc-ze firma- tot omstreeks het
winterseizoen 1922—1923 nalatig i3 geweest
in de verwarming hnrer winkels te voorzien,
het aan haar filiaalhouders overlatend voor
eigen rekening, hetzij in den winkel zelf, het
zij in een aangrenzend vertrek, voor een-
warmtebron te zorgen.
De plannen der Regecring.
De algemeene salarisverlaging
In do Memorie van Antwoord op Hoofd
stuk I der Staalsbcgrooting voor 1924 een
staatsstuk, (lat overigens door helderheid
uitmunt, is cr één passus, wolke aan dun
dclijkheid wel wat te wenschen overlaat,
merkt „De Tijd" op name
lijk het gedeelte, waarin eprako is van de
algemeene salarisverlaging. Tot overmaat
van ramp is in het resumé, dat aan de bla
den werd verstrekt, een woordje uitgo
vallen, zoodat bet stuk geheel onvers taan,-*
baar werd.
Het behoeft dan ook geen-verwou:mr;ng
to wekken, dat do M. v. A. op dit punt lot
misverstand aanleiding geeft, r-en ctatho-;
liek blad heeft het zelfs zóó begrepen, dat
van de 20 percent geen sprake meer is,
(lat het 10 percent zou zijn geworden en
dat die 10 percent bestemd lieelen om
voor één jaar to gelden.
Logfmen nu de M. v. Ant. naast dc Mil*
lioenennota, dan wordt het duiadijK, dat
dit niet de bedoeling kan zjjn.
In do Millioenennota leest men bel voH
gende:
„Aangezien over de wijze, waarop de
salarisverlaging voltrokken zal moeten wo*
den, nog overleg wordt gepleegd, kan ia
Regeering daarover thans nog niet anemrs
dan hare aanvankelijke meening kenbaar
maken.
„Deze luidt aldusï
lo. Een verlaging van den totalen laaf
