INDE
ii
II
m
A. WAALS, HaarUtraat 114, LËIOEH
I
Hl
8
8
8
8
8
8
8
8
8
4:4
-z iï2 5M*
II
ii
8
8
De meest elegante en moderne
4:4
4:4
tx>
4:4
4:4
8
ii
4t4
4:44:+
ss thans voor ongelooflijk
lage prijzen verkrijgbaar
8
4:4
m
4:4
m
fm
4:4
ii
8
ii
I
e Vries, wilde namelijk het woord voe-
-i over do begrooting en was hierdoor,
•fgens het reglement verplicht, den voor-
icrszctcl verlaten.
Waarna de heer Gilissen (R.-K.) als
oudste in jaren, den voorzittershamer ter
hand nam. Het verdere van de middagzit
ting werd gevuld met het ter sprake bren
gen van de bekende klachten, grieven en
wenschec, over bruggen, sluizen, heipalen
en meerdere belangrijke artikelen, welke
we gevoegelijk kunnen weglaten.
Dinsdag komt de Kamer in de afdeelin-
gen bijeen tot onderzoek van verschillende
wetsontwerpen, w. o. de Jachtwet. Woens
dag zal worden voortgegaan met de open-
baro behandeling der Waterstaatsbcgroc-
ting.
STADSNIEUWS
Jubileum Lichtfabrieken.
't Is goed gezien, het 75-jarig bestaander
Lichtfabrieken niet- onopgemerkt te laten
voorbijgaan, 't Is goed gezien, dit feit zoo
te herdenken, dat er in die herdenking ligt
zooals de Directeur der fabrieken het ia
zijn rede zeide „een bewijs zoowel voor
de liefde voor onze bedrijven als van een
geest van saamhoorigheid onder bet perso
neel" En van de zijde van het gemeentebe
stuur is bij deze feestviering gehoord, dat
het de liefde van het personeel voor de be
drijven, de toewijding voor dezer belangen
op hoogen prijs stelt, beschouwt als de
groote factor voor den bloei der bedrijven,
als een groot voordeel voor de gemeente
en de gemeentekas dat deed wethouder
Sanders duidelijk in zijn rede uitkomen en
het bleek uit het verleenen van een grati
ficatie aan heel het personeel en de gepen
sioneerden.
Te kwart over tien vanmorgen wérden in
de receptiekamer der Stadsgehoorzaal door
een deputatie uit het Jubileum-Comité om
vangen Burgemeester en Wethouders, Com
missarissen der fabrieken, den directeur
(den heer G. A. van Klinkenberg), den ad
junct-directeur (den heer P. G. F. T. Teh-
meis), de nog in leven zijnde oud-directeu
ren (de heeren dr. J. J. Neurdenburg en
R. van Ammers).
Genoemde deputatie uit hot Jubileum-co
mité bestond uit de heeren: J. van der
Laan, voorzitter; W. J. Batist Jr., secre
taris; C. G. Neuteboom, penningmeester,
die het dagelijksch bestuur vormden, den
gewezen hoofdboekhouder den heer J. G.
T. Yriens, als vertegenwoordiger der ge-
pensionneerden, en den oudsten fitter, den
her A. v. d. Velden, als vertegenwoordi
ger der werklieden.
Even daarna werden genoemde autori
teiten de groote zaal binnengeleid, alwaar
zich het personeel had verzameld, en waar
mede aanwezig waren verschillende Raads
leden als. genoodigden.
De voorzitter van het Jubileum-Comité
sprak een kort welkomstwoord.
Hierna was het woord aan den Directeur
die een historisch overzicht gaf van den
groei van het bedrijf 1
Bij de Viering van den 75slen verjaardag
der Stedelijke fabrieken, aldus spreker, ia
het goed den blik terug te slaan tot voor
het jaar 1848, het stichtingsjaar der fa
briek en in 't kort de wederwaardigheden
van de bedrijven na. te gaan.
In Juni 1844 werd op voordracht van B.
en W. de H.H. Paul du Rieu, Mr. A. O. E.
Graaf van Limburgh Styrum, A. Hartevelt
Jr. en Dr. P. G. van Hoorn door den Raad
een Commissie benoemd onder voorzitter
schap van den heer Mr. van Limburgh
Styrum, waaraan werd opgedragen de mid
delen te onderzoeken of door middel van
gas tot een betere verlichting der stad te
geraken.
Naar aanleiding van het rapport door ge
noemde Commissie in September 1845 uit
gebracht, besloot de Raad op 3 December
1845 de straatverlichting plaats te laten
hebben door middel van eteenkolengas, ge
stookt in een fabriek voor stadsrekening te
bouwen en te drijven.
De Commissie van Fabricage werd met
het oppertoezicht over de daarstelling en
het in werking brengen der fabrieken be
last.
De plannen en bestekken voor ontwerp
en uitvoering werden opgedragen aan den
stadsarchitect S. v. d. Paauw en den gas-
ingenieur Alexander August Croll te Lou
den.
Een jaar later waren de voorbereidingen
zoover gereed, dat de gebouwen konden
worden aanbesteed en een begin werd ge
maakt met het leggen van het pijpennet.
Weer een jaar later was de fabriek zoo
ver gereed, dat een proefbedrijf begonnen
kon worden.
Spoedig openbaarde zicli echter kinder
ziekten, nog verergerd door invallende
vorst.
Toch waren de bezwaren niet al te groot,
want reeds in April 1848 kon de fabriek
definitief in gang worden gezet en heeft
-verder ononderbroken gas afgeleverd tot
op den huidigen dag.
De stad Leyden was de eerste gemeente
die een gasfabriek voor eigen rekening
stichtte en exploiteerde. Het was dus wel
een belangrijke stap, die het Stadsbestuur
deed, aangezien men zich niet aan andere
steden kon spiegelen.
Reeds spoedig geraakte het gasbedrijf
tot bloei en het nageslacht moet onze
vroede vaderen van 1845 dankbaar blijven
voor den durf, dien zij toonden door tot op
richting voor stadsrekening te besluiten.
De stadsarchitect van der Paauw, aan
vankelijk bestemd om als Directeur der
Gasfabriek op te treden, heeft de fabriek
die hij gebouwd had niet mogen besturen.
De gebreken, die zich aanvankelijk voor
deden, werden aan hem geweten en in zijn
plaats werd tot Directeur benoemd de beer
P. T. W. de Timmerman.
Toch is v. d. Paauw de drijvende kracht
geweest, zoowel voor do stichting als bij
den bouw en zijn verweer tegenover den
Engelschcn ingenieur Croll is vaak zeer
juist en de verdere ontwikkeling der gas-
W4 W4 Gemeentelijke Aankon^
De bewijzen vindt U in de buitengewone
aanbiedingen die wij in alle genres brengen
Door onze enorme, steeds stijgende omzetten,
zijn wij in staat alie goederen met eene zeer
lage winstberekening te verkoopen.
Wij hebben eene uitmuntende Collectie
COSTUMES, MANTELS, EOLIEMPJE MTELS,
ook voor corpulente Dames.
Nevenstaande zeer elegante
Japon, in prima Wollen Gabar
dine, in alls moderne kleuren
verkrijgbaar, kost slechts
f 19-75
a-A.
m $8=88=8 8 8=88=88
industrie heeft v. d. Paauw in menig op
zicht in het gelijk gesteld.
Wij hebben daarom gemeend v. d.
Paanw in ons jubileumboekje in 't bijzon
der te moeten vermelden.
Het moet voor. dezen energieken man een
hittere teleurstelling zijn geweest zijn
schepping uit handen te moeten geven.
Als stadsarchitect bleef hij echter ge
waardeerd en de Paauwbrug draagt zijn
naam.
Ik zal IJ niet met getallen vermoeien om
den voortdurenden groei der gasfabriek
aan te toonen. Deze groei is duidelijk te
zien uit de omzetlijnen, voorkomende in
het jubileumboekje.
Onze Burgemeester, de heer de Gijse-
laar, vroeg mij kort geleden of wij op de
fabrieken nu nooit eens uitgebouwd raak
ten. De geschiedenis van de bedrijven laat
duidelijk zien, dat er bijna jaarlijks ver
grooting of uitbreiding heeft plaats gehad.
En zoo zal het naar wij meenen doorgaan.
Yan de oorspronkelijke gebouwen is niets
meer over; het fabrieksterrein aanvanke
lijk Yk H.A. groot, beslaat thans met
Electriciteitsfabriek en Vuilverbranding
een oppervlakte van meer dan 5Y H.A.
aan Langegracht en Maresingel.
De oude stokerij is van 1845 af op de
zelfde plaats gebleven tot 1922, zij het ook
met vergrooting cn herhaalde verandering.
Thans staat de nieuwe kamerovenstoke-
rij ter plaatse waar in 1841 de particuliere
fabriek van „Draagbaar Gaz" gestaan
heeft.
Alle andere machines cn toestellen zijn
herhaaldelijk verplaatst en vernieuwd. Al
leen de hoofdgaspijp naar de stad ligt-,
hoewel natuurlijk veel grooter in door
snede dan oorspronkelijk, nog op dezelfde
plaats en is zichtbaar in den kelder van
het nieuwe ketelhuis der Centrale.
Het tegenwoordige administratiegebouw
is het derde sinds de oprichting.
Smederij en fitterij hebben meer dan
eens moeten' verhuizen cn hebben nog
steeds geen definitief onderdak gevonden.
Evenmin de monteurswerkplaats der Elec
triciteitsfabriek.
De tijd ontbreekt om uitvoerig stil te
staan bij al de werken, die onder leiding
van mijn voorgangers zijn uitgevoerd.
Onder elk dezer directeuren is of een
nieuw systeem ovens in de bestaande sto
kerij geplaatst, of een nieuwe stokerij ge
bouwd, waaronder ook gerekend moet wor
den de watergafabriek.
Sinds 1907 is de Electriciteitsfabriek naast
het Gasbedrijf gekomen en deze jongere
zuster ie nog veel voorspoediger uit de
kluiten gewassen dan de Gasfabriek, zoodat
haar productie reeds grooter is geworden
dan van laatstgenoemde fabriek.
Over de stichting der Electriciteitsfa
briek het volgende:
Bij Gemeenteraadsbesluit van 25 Janua
ri 1900 werd aan Commissarissen der Gas
fabriek een som beschikbaar gesteld ter
verkrijging van plannen voor de oprichting
eener fabriek voor electrische stroomlcve-
riüg.
De Commissie der Stedelijke Gasfabriek
droeg het nadere onderzoek op aan den
heer N. W. van Doesburgh e. i., Directeur
der Stcd. Gasfabriek en aan den heer H.
Doyer, w. i., Chef van een Electrotechnisch
bureau te Delft- Deze heeren brachten over
het onderwerp in Maart 1901 een uitvoerig
rapport met kostenberekening uit, dat door
Commissarissen aan B. en W. werd over
gelegd.
De conclusie van de heeren was om zoo
spoedig mogelijk over te gaan tot stichting
eener gemeentelijke Electriciteitsfabriek
door de gemeente op het terrein der Gas
fabriek en als systeem van stroomlevering
te kiezen draaistroom.
In 1903 adviseerde de Commissie der Ste
delijke Gasfabriek aan B. en W. om tot
oprichting over te gaan, waarvoor bij
Raadsbesluit van 19 November 1903 een
raadscommissie werd benoemd, belast met
het instellen van een onderzoek inzake de
oprichting van een electrische Centrale on
der voorzitterschap van den Wethouder,
den heer H. C. Juta, tevens voorzitter van
de Commissie van beheer der Stedelijke
Gasfabriek.
De Commissie adviseerde op 6 September
1904 tot oprichting van een gemeentelijk
electriciteitsbedrijf, doch onthield er zich
van een oordeel uit te spreken over het
stroomsysteem. Het oordeel van door dc
Commissie gehoorde Directeuren van Elec-
triciteitsbedrijven in andere steden, luidde
dat voor Leiden gelijkstroom boven draai
stroom te verkiezen was.
Den 13den October 1904 besloot dc Raad,
onder voorzitterschap van Burgemeester
Mr. N. de Ridder, tot oprichting eener Elec
tricitcitsfabriek, waarvoor de kosten een
bodrag van f 480.000,niet te boven
mochten gaan. Ten slotte werd. toch beslo
ten het draaistroomsysteem te kiezen, welk
systeem later andere Centrales eveneens
hebben moeten aanvaarden.
In Mei 1905 sanctioneerde de Raad een
uitgaaf van f 10.000.voor -het opmaken
van definitieve plannen en werd de elec-
trotechnïsche ingenieur F. A. Holleman,
die in 1900 en 1907 den bouw met den heer
van Doesburgh heeft geleid, op 15 October
benoemd tot Adi.-Directeur der Stedelijke
Fabrieken van Gas en Eleetriciteit.
Op dienzelfden datum ving ook de stroom
levering aan particulieren aan. De beer
Holleman is in 1909 overleden en heeft dus
de' groote ontwikkeling van het door hem
ontworpen on gebouwde bedrijf niet mogen
beleven.
Yan de toestellen en machines bij de
oprichting geplaatst is weinig meer over.
Een der drie stoomketels is nog aanwezig
en in gebruik; van de turbines geen enkele
meer; van de schakelinrichting niets.
De zeer snelle groei der fabriek heeft de
vervanging van alle machines en do scna-
kelinrichting noodzakelijk gemaakt.
Ketelhuis en Machinekamergebouw wer
den reeds in 1910 op de dubbele grootte
gebracht; in 1912 werd cr een Schakelhuis
aangebouwd; in 1922 is het ketelhuis we
derom vergroot en voorzien van machinaal
gestookte ketels van moderne constructie.
Feitelijk behoort nog een 3de ketelhuis
tot de Centrale, nl. de Vuilverbranding. Als
brandstof dient daarin inplaats van kolen
het huisvuil. Deze inrichting wordt sinds
2 Januari 1914 door de Electriciteitsfabriek
geëxploiteerd en is altijd een onderdeel
van het bedrijf geweest, dat veel zorg heeft
vereischt, maar daarom met niet minder
toewijding wordt behandeld, dan de groo-
tere en meer florissante zusters.
Mede tot het Electriciteitsbedrijf behoort
het electrische klokkennet. Schijubaj»,yam-
zelf loopend, eischt deze dienst toch voor
durende aandacht en zorg, wil hij good fun>
tioneeren.
Het zou mij niet moeilijk vallen veel
bijzonderheden uit de geschiedenis der be
drijven tè vertellen, doch ik moet mij be
perken.
Zoowel het gasbedrijf als het Electrici
teitsbedrijf strekken hun levering thans uit
ver buiten de grenzen der Gemeente Lei
den.
Gas wordt geleverd in 12 Gemeenten inch
Leiden, met totaal 100.000 inwoners cn elec
triciteit in 28 Gemeenten met bijna 200.000
inwoners.
Bovendien wordt gelijkstroom geleverd
aan de lijnen der N. Z. H. T. M., in Leiden
en naar Katwijk en Noordwijk. Binnenkort
ook aan de lijn naar Den Haag, via Voor
schoten en aan de liin der Haagsche Tram-
Maatschappij, via Wassenaar.
De organisatie en administratie der be
drijven is vooral door mijn voorganger, den
heer R. van Ammers, op geheel nieuwe
leest geschoeid.
Welk een arbeid, moeite en zorgen het
kost om het gas en de eleetriciteit, twee
zaken van dagelijksch gebruik, te produ
ce eren, te verdeelen en te administreeren,
daarvan zijn wij hier allen de levende ge
tuigen.
Gemeentebestuur, Commissie van Be
heer, de Raad en het geheele personeel, zij
allen dragen bij voortduring het hunne er
toe bij onf de fabrieken aan hun doel te
laten beantwoorden.
De verbruikers beseffen niet, welke be
zwaren overwonnen moesten worden, om
den stroom van gas en eleetriciteit onafge
broken in elke gewenschte hoeveelheid te
laten vloeien,
ïntusschen worden alle moeilijkbeden
licht geteld door hen, die liefde voor hun
vak koesteren en een bevrediug in hun
werk vinden.
Daarvoor is echter noodig samenwerking
cn eendracht onder liet geheele personeel.
Deze bijeenkomst is een bewijs, zoowel
voor de liefde voor onze bedrijven als van
een geest van saamhoorigheid onder het
personeel.
Ik geloof, dat wij als personeel cr trotseh
op mogen zijn aan deze bloeiende bedrijven
verbonden te zijn en wij moeten er het
Bestuur der Gemeente erkentelijk voor
zijn, dat het steeds bereid geweest is alle
middelen te verstrekken, noodig om de
bedriiven te brengen op het peil, waarop
het zich thans bevindt.
Tk spreek den wensch uit, dat gij allen
mij zult wijlen blijven steunen om de Ste
delijke bedrijven steeds in bloei te doen
toenemen ten bate der Gemeente Leiden
en van de omstreken.
Na deze rede bood do voorzitter van het
Jubileum-Comité aan Gemeentebestuur,Com
missarissen en Directie als aan de geza
menlijke superieuren (Sen huldeblik aan ter
herinnering aan het 75-jarig bestaan der
Stedelijke Gasfabriek.
Dit huldeblijk bestaat uit een tegelta-
GEMEENTELIIKE VISCHVERKG
Aan den gemeentelijken vis,u
Yischmarkt 18, Tel. 1225, is HEDENiv
verkrijgbaar SCHELVISCH f fl,
-0.40, en SCHOL h f 0.20 per po^
N. C. DE GIJSELAAB, Burg^j
Leiden, 21 April 1923.
VERKIEZING GEMEENT^
De Voorzitter van het Centraal^
reau voor de verkiezing van de Ll
den Gemeenteraad maakt bekend 1
dat bureau zijn ingekomen de met t
neming van de artt. 43, 44 en 47
wet vastgestelde geldige lijsten yu
didaten in de drie kieskringen de,
meente en dat, binnen zeven dagend
bekendmaking, de gemachtigdénden
teekenaars van die lijsten deze tot
groep kunnen verbinden door een k
strekkende gemeenschappelijke ve&
schriftelijk bij het Cer-f-v-l c'tPri,h.lv
te leveren.
De Voorzitter
N. C. DE GIJSÖ
Leiden, 21 April 1923.
&atfc©§Ieke légend
LEIDEN
Zondag a.s. Sjoelbakwedstrijd tea cn
„Hulp in Nood",
8 uur.
Zondag. St. Jozefsgezellenvereenigin.
scliermfeest van St. Joseph ij
uur gezongen H. Mis, wa«
Plechtige Algemeene Comms
de St. Lodewijkskerk,'s RYoti
uur installatie nieuwe leden
Dinsdag. Rcpet. zangkoor R. K. yro
bond, te 6.30 uur.
Donderdag. Repetitie „Onze Toowl
Bondsgebouw, te 8 uur.
Vrijdag. Vergadering „Onze Toonefe
7.30 uur bestuur en 8 30
?t'<"4*<rcbn»w.
'ii «n met Zona
Maandagmorgen eiken, nacht en'dei
cags geopenl zijn-
C. B Duyarler. Nieuwe Rijn 18. Tei
De apotheek van het Ziekenfoni
Hulp der Menschheid is o,
doch «Roóti v-.n-r -.-ion van dit fonds
Van Zaterdagavond 8 tot Maaa'di
4»* 8 uur nemen de vohrenae huic.i-i«
dienst waaT:
Dr. Bponacker. FI ^oerd 138 it.
Dr Mulder, Wa!er>i.'<w Tri 0
Dr. Seret, Breesrtaat tto, X«L ï»b
Dr. Timinèrni ins
Dr Weebet* TT
Do Genees!
Oepstpeest wordt
uur tot Maandagmorgen
nomen door Dr. Timmcrn^n*. Wilhfl
park Tol.
To3e«$*»«?5Sciit Weepbepfcl
volgens waarnemingen verricht in dn
gen van 21 April 1923, medegede
door het Kon. Ned. Meteorolozk!
Instituut te De Bildt.
Hoogste Barometerst.773.4 Vastnw
Laagste Barometerst.: 743.S Iledaii
Verwachting tot den avond van 2*2.4
Meest matige Oostelijke tot Kc
Oostelijke wind, zwaar bewolkt meti
lijke opklaring, kans op regen, voon
het Zuiden, zelfde temneratuur.
bleau in eiken lijst, vervaardigd in di
ninklijke Delft sch-Aard e werkfabnst
Porceleyne Fles" te Delft (voorstellis!
Gasfabriek 1S48 en nieuwe Gestó
Electriciteitsfabriek 1923; in den
medaillonportretten der zes
van 1848 tot heden).
Het huldeblijk ging vergezeld vaa
keurig album bevattende de handt«b
gen der deelnemers. De stemrelfeM
dit album is ontworpen door e«n
kenaars van het beclri'f (den heer H.
Ier). De handtcekeninpen werden
grafeerd door een ndministrsHef
naar der fabrieken (den heer Pb.
Hel. drukken van den band en h'.néa
schiedde door de firma F.duwrd
Hierna werd het woord gevoerd
voorzitter van de Commissie voorW;
fabrieken, den heer Sanders.
Wanneer ik liier als plaatsTSl?
voorzitter van de commissie vaa éG
fabrieken liet woord ga voeren.
ik mij in dc allereerste plaats g®»®
oen wensch uit te spreken jegecs
wiens plaats ik vervang,, jegens
zen en wijzen wethouder Bots,
zondheid, alhoewel bij gelukkig
aan 't ziekbed gekluisterd ishem^
gelegenheid stelt, hier persoonlij"
woordig te zijn. Ik wil van deieF*1
op dezen dag den wensch uilspi®
do heer Bots, die reeds sedert
voorzitterschap van het collego
missarissen bekleedt, wederom
geheel hersteld zijn functie
aanvaarden, cn zijn krachten^,
wijden aan het zoo schoone aa'
wethouder (applaus).
Vervolgens, Mijnheer do frfP
de Feestcommissie, wil ik tol U01 a
richten als vertegenwoordiger
nen die het initiatief namen om<v
herdenkingsdag een dergelijk
sprekend huldeblijk aan te
zoudt zeker niet tot dit initiatie»'j
gegaan, indien U niet de overig
gehad, dat het geheelo personeel i
stond. Ik maak hieruit op, dat W
personeel meeleeft in liet bednA
Lichtfabrieken. Ik acht dit ecu
l^-
