De Bioscoop.
BUITENLAND.
No. 916,
uureau OUDE SlfNiGEE 54, jLEIDEN.
ïnterc. Telefoon 935. Postbus 6.
DIT BLAD VERSCHIINT ELKEN DAG, UITGEZONDERD ZON- EN FEESTDAGEN.
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt met GRATIS POLIS Ongevallen-verzekering
en het GEÏLLUSTREERD ZONDAGSBLAD voor Leiden 9 cent per week,
ƒ1.10 per kwartaal; bij onze agenten 10 cent per week, 1.30 per kwartaal. Franco
per post 1.50 per kwartaal.
Afzonderlijke nummers 21/, cent met Geïllustreerd Zondagsblad 5 cent.
Zaterdag
1 13
October
i9!2.
De ADVERTENTIEPRIJS bedraagt van 1—5 regels t 0.75, elke regel meer 15 een
ingezonden mededeelingen van 1—5 regels 1.50, elke regel meer 30 cent, met gratl;
bewijsnummer. Bij contract aanzienlijke korting. Groote letters naar plaatsruimte.
Kleine Advertentiëngevraagde betrekkingen, huur en verhuur koop en verkooj
(geenhandels-advertentiën) 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent; aangebodei
betrekkingen 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Dit nummer bestaat uit DRIE
BLADEN en een GE1LLU-
TREERD ZONDAGSBLAD.
De gaven, die natuur en wetenschap
Ons bieden, zijtn goed noclh slecht. Wij
kunnen ze èn ten goede èn ten kwade
jaar. wenden ze kunnen den, mensch, die
ze gebruikt, verbruikt of aansdioujwt,
zoowel tot geluk als ten verderve strek
ken. Dat is de heerlijkheid van het ko
ningschap des menschen, die door zijn
eigen vrijen wil in staat is als heer en
meester alles direct of indirect aan zijn
geluk ondergeschikt te maken zijn
geluk, dat is de dienst van Hem, Wien
te dienen heerschen is
Zoo gaat het ook f e i t e 1 ij k met alle
gaven. Neem een der -heerlijkste gaven
van de natuur: de spraak. Als binnen
'de muren van een kerkgebouw honder
den door een gezamenlijk gebed Gods
zegen over zich doen nederdalen, bidden
daarbuiten door middel van diezelfde £a-
ve van de spraak velen hun vervloeking
af Beschouwen .we een der nuttigste
gaven van de wetenschap: de boekdruk
kunst. Terwijl deze voor velen het mid
del is geworden om ihunne zielen te
javen met het levend water van het
iWoord Gods, zooais het geschreven is
iin de Evangeliën, heeft zij voor anderen
tengevolge gehad, dat zij werden neer
gehaald en neergesleurd van de hoogte
der menschelijke waardigheid in de dras
der laagste driften. Wij zouden zoo door
kunnen gaan, maar wij vvensdhen hier
het opschrift duidt het reeds aan
meer in het bijzonder te *preken over
die in onze dagen bij uitstek populaire
gave der wetenschapde bioscoop.
De bioscoop populair! Wij hebben
geen statistieken uit ons eigen land tot
lonze beschikking, maar ieders onder
vinding zal voor de waarheid van onze
bewering getuigen. Cunositeitshalve la
ten wij hier eeiige cijfers volgen uit
andere landen. In Rusland heeft de
regeering reeds 'O.Gw oebcl op de be
grooting geplaa*. - i ze bioscoop o>p
de scholen te doer - In de V er-
e e n i g d e S t a i 1 vi Noord-Amerika
vinden 180.0f)f. i werk in de
industrie van de - bioscoop be-
tioodigde films; -e aor.eken vertegen
woordigen een kapitaal van meer dan
.60.000.000 dollar. In de Vereenigde Sta
ten zijn niet minder dan 18.000 bioscopen
en in New-York alleen worden deze
dagelijks bezocht door 50.000 menschen.
'In Duitse h land bezoeken dagelijks
twee tot-drie millioen menschen de bios
coop, en men heeft uitgerekend, dat ge
middeld iedere Duitscher twee a drie
mark per jaar voor het bioscoop-bezoek
Uitgeeft
En wordt al dat geld nuttig besteed
Strekt dat bezoek van die duizenden en
duizenden aan de bioscoop tot gepaste
ontspanning, tot leering, tot verheffing
of veredeling? Wij moeten zeggen, dat
deze gave der wetenschap, de bioscoop,
tot nu toe g r o o t e n d e e 1 s is aange
wend ten verderve van de menschen
.Gisterenavond nog schreef een inzender
in het liberale Amsterdamsche prgaan
/jh'et „Handeisbiad".
Een „Hoogesohool voor inbrekers"
mogen sommige bioscopefhcaters hier
ter stede wel genoemd worden.
Welk een verderflijken invloed som
mige voorstellingen op jeugdige be
zoekers hebben gemaakt, men behoeft
slechts de verslagen van de rechtszit
tingen te lezen om tot de overtuiging
tc komen dat onze jeugd, door de
prikkelingen bij deze voorstellingen
opgedaan, soms tot navolging gedron
gen wordt, met helaas slechte ge
volgen.
En de inzender - wij citeeren hem,
ötnclat uit zijn schrijven blijkt, dat het
besef van het gevaar ook tot in niet
'Christelijke kringen is doorgedrongen
overdrijft niet! Wij zouden zijn woor
den alleen kunnen aanvullen,, en be
halve een „Hoogeschool voor inbrekers"
ook kunnen zeggen een „Hoogesohool
voor wie leeren wil zijn lagere lusten uit
te vieren"!
Tegen dit gevaar moet alarm wor
den geroepen! Maar waartegen richt
zich de strijd, met welke wapenen moet
zij gestreden worden Niet tegen de
bic. oop zelf; wij moeien niet trachten
de bioscoop zelf uit de samenleving te
bannen. Dat is onmogelijk, dat is niet
noodig, dat zou zelfs schadelijk voor ons
zijn en daarom vvenschen wij liet ook
niet. Wij willen toch niet de uitvinding
der boekdrukkunst afschaffen, omdat er
zooveel slechte boeken worden gedrukt
Onze strijd gaat tegen de slechtte
bioscopen en het wapen dat wij daarbij
wenschen te gebruiken is ten perste
een censuur door de overheid op de
films, die zullen worden vertoond en op
de vertooningen zelf. Maar dat is niet
genoeg. Eerstens is die censuur er nog
niet en vervolgens zullen er in de biosco
pen,- ook als de censuur is ingevoerd,
toch nog voorstellingen zijn, die strijden
met onze Katholieke beginselen of min
stens niet voldoen aan onze hooge
eischen. Ons tweede en voornaamste
wapen is: het oprichten van Katholie
ke bioscopen.
Wij beseffen den duren plicht om den
adel van ons kindschap Gods niet te
laten besmeuren of ons te laten ontroo-
ven door minderwaardige voorstellingen,
wij gevoelen ons in onze Katholiciteit te
hoog en ie voornaam om in onze phan-
tasie tot zulke vporstellingen af te dalen,
en wij zijn ons te zeer bewust van onze
zwakheid om ons bloot te stellen aan
het gevaar te worden geprikkeld en ge
trokken tot de zonde. En daarom houden
wij onszelf .en die aan onze zorg zijn
toevertrouwd verre van de bioscopen, cue
gevaarlijk kunnen zijn! Dat is goed, dat
is mooi, dat is plicht! Maar wij, Katho
lieken, wij doen meer, wij arbeiden ook
positief in de goede richting. Ook
over deze gave der wetenschap moet
zich uitstrekken ons koningschap, ook
deze gave moet dienstbaar worden ge
maakt aan de goede zaak, aan ons geluk,
ons nut en ons voordeel. De bioscoop
kan zijn en moet worden e.en gepaste
ontspanning na harden arbeid, een lee-
ri.g en verrijking voor den geest, een
veredeling voor 'ihart door sciioonheids-
en kunstgenot, een begeestering voor den
wil tot groote en gnxnsche daden. En
dat is zij door de Katholieke bios
coop.
En daarom brengen wij op deze plaats
onze bescheiden hulde aan hen, die in
onze stad in deze richting werkzaam
zijn Wij hebben de bioscoopvoorstellin
gen in de zaal van de Sint-jozefs-gezel-
lenvereeniging onder leiding van kape
laan Th. v. d. Laar; er bestaan, zooals
onze lezers gister in ons blad lazen, ern
stige plannen om lliet gebouw van de
Ned. R. K. Volksbond om te vormen tot
een bioscoop-theaterDat iedereen die
aan het plan zijn medewerking geven
kan, ook werkelijk daartoe besluite! Mo
ge de arbeid in deze richting 'steeds
verder gaan't Is de krachtdadigste
.en tevens de meest nuttige bestrijding!
van de slechte of gevaarlijke bioscopen!
Moge met dezen wensch eindigen
wij het Katholieke Nederland ver
krijgen, wat het Katholieke Duitschland
bezit in MünchcnGladbach, een „Cen
tral— Filmverleihstelle", een centrale in
richting van waaruit aan alle Katholieke
bioncopen films worden geleend!
Moge ons krachtig organisatievermo
gen ook dat bewerken!
V Grootspraak.
De vrijzinnige pers, inzonderheid V a-
d e r i a n d en Vaderlander, juicht
er is overeenstemming tot stand geko
men tusschen de hoofdbesturen der drie
vrijzinnige partijen!
'lis den heeren een pak van *tliarf:
'Bij de onderhandelingen, tusschen die
besturen gevoerd, waren hoofdpunten
grondwetsherziening om te komen tot
algemeen kiesrecht, zonder zoogenaamde
correctieven, en staatspensioen voor allen
beneden een zeker inkomen, onder het
beding, dat de kosten dier pensionnee-
ring niet mochten gevonden worden uit
verhooging van het tarief van invoer
rechten.
Blijkbaar is op deze hoofdpunten dus
overeenstemming verkregen, constateert
het H b 1 d.' welks Haagsche corr. nog
meldt, dat het concentratie-programma
naast de Staatspensionneering een Rijks-
lijfreritebank voor vrijwillige verzeke
ringen mei Staats-steun bevat.
't Is of zoo'n program een geheim
verdrag is, dat het bij stukjes en beetjes
moet uitlekken. Enfin, de heeren zullen
wel reden hebben voor de geheimzinnig
heid, waarmede tot dusverre 't zaakje is
bedisseld, 'terwijl intusschen duidelijk
wordt, waarom zij zoo bang zijn voor
het totstandkomen van Minister Talma's
verzekeringswettea en Minister Kolk-
mans lariefwet. Als deze toch in 't
Staatsblad staan, kunnen ze er kwa
lijk terstond weer tegen gaan ageeren.
En waar blijft dan de helft van hun
program?
Dit klemt te meer, wijl 'tH bid. zegt:
„Zijn wij goed ingelicht, dan hebben
de hoofdbesturen zich onderling ver
bonden om, na goedkeuring van de
samenwerking door de betrokken ver
een igingen, de hoofdpunten van de
overeenkomst bij een overwinning dei-
linkerzijde als regeeringsprogram aan
te nemen."
Wat 'n grootspraak
Vooreerst: 'tzullen toch wel niet ver
een igi ngs bestqren zijn, die 'ta.s. R e-
g e e r i ngs program moeten vaststellen.
Die besturen mogen malcen een v e r ki e-
zings program, best, maar verder gaat
hun bevoegdheid niet. Na de verkiezin
gen komt de regeering zelf zeggen, wat
zij'doen zal.
Bovendien de drie hoofdbesturen
beelden zich toch zeker niet in, dat er
een vrijzinnige meerderheid kan komen?
In het voor rechts ergste geval komt er
een linksche meerderheid, waarbij de so
cialisten ook wat en geen klein beetje
te vertellen hebben. En zouden dan nu
die drie besturen al kunnen uitmaken,
hoe 't-regeeringsprogram wezen zal?
Bluf, bluf, allemaal b'uf.
Anti-godsdienstige propa
ganda.
De inwoners van een universiteits
stad stellen er natuurlijk belang in op
de hoogte te Wofdéh gehouden van alle
wetenschappelijk nieuws, dat er binnen
hun veste gebeurt. En daarom maken
wij er hier ter plaatse melding van,
dat Leiden de zetel is geworden van een
nieuw wetenschappelijk genootschap, n.
1. „het genootschap voor zuivere zede",
dat werkzaam zal zijn „tot bevordering
van zuivere zede en hare werkelijkheid
in' Nederland."
Vele lezers, die een oogenblik siil
staan bij de uitdrukking „zuivere rede",
zullen zich zelven afvragen of daaronder
wordt verstaan wat wij noemen,, ge-
-zond verstand". Maar ais ze dat den
ken, dan hebben ze het heeleinaal mis!
Ons „gezond verstand" is volgens de
wijsgeerige stellingen der oprichters van
dat genootschap juist liet meer onge
zonde, welks genezing de leden zullen
trachten te bereiken door de bevordering
van „zuivere rede." Wat dan eigenlijk-
de „zuivere rede" is? De rede, het ver
stand, hetwelk er van overtuigd is, dat
iliet eigenlijk niets met zekerheid kan
kennen, niets van het natuurlijke en
dat spreekt van zelf volstrekt niets
van het bovennatuurlijke, niets van een
God of Godsdienst.
Nu ligt het buiten ons bestek oin op
die wijsgeerige dwaljng welke het nieu
we genootschap wil propageeren verder
in te gaan. Alleen willen wij er eens op
wijzen, waar net genootschap zijn wijs
heid vandaan haalt. Het zal een 'boe
kerij vormen, waarin worden opgenomen
a) de werken van Kant, b) de wijsbe
geerte van Hegel. c) de wijsbegeerte
na Hegel, d) in het bijzonder de wer
ken van prof. Bolland.
Om de „zuivere rede" goed tot haar
recht te laten komen, om toch vooral die
rede goed „zuiver" te houden, worden
alle wijsgeerige stelsels van vóór de
negentiende eeuw eenvoudigge
schrapt! "Arestoteles en Sint Thomas zijn
in het licht der „zuivere rede" niets
waardige proleeten onder de beoefenaars
der weienschap, als men hen vergelijkt
meteen prof. Bolland!
Een wetenschappelijke studie-methode
zal niemand het kunnen noemenB maar
als men 't er ,op aanlegt om door middel
van de wijsbegeerte van de z.g. „zuivere
rede" den godsdienst te bestrijden, dan
is het een zeer tactische methode. En
te verwonderen is dat niet, want van de
honderd leden tellende vereeniging1 is
niemand anders voorzitter dande be
faamde papenhater, de heer Tydeman
te Bloemendaai.
Wij mogen het nieuwe genootschjap
gerust noemen een genootschap voor
anti-godsdienstige propaganda.
V Alweer buitengesloten.
Gisteren publiceerden wij de namen
der Leidsche commissie- en sub-com
missieleden voor. JRlan 1913.
Een Roomschen naam hebben wij er
niet onder gevonden.
De Katholieken zijn dus weer buiten
gesloten.
iWij nemen aan: niet opzettelijk.
't Kan zelfs geheel onvrijwillig zijn
gebeurd.
Maar de liberalen zijn zoo gewoon
uit hun mannetjes keus te maken, dat
zij aan de Katholieken niet denken.
Wij staan er dus weer buiten!
ALGEMEEN OVERZICHT.
De berichten uit Sofia en Belgrado
wijzen er op, wat aanstonds na het ant
woord aan de mogendheden, dat niet
anders dan afwijzend kan luiden, de
vijandelijkheden ook daar zullen geo
pend worden. Men verwachtte reeds gis
termiddag de oorlogsverklaringen, of
schoon ook beweerd wordt dat Bulgarije
eerst nog een ultimatum zal stellen. Zoo
doende zou eerst Maandag de algemeene
oorlogstoestand kunnen intreden. Wat
aangaat de
Mootenegrijnsche gevechten
valt nog te melden dat slechts jover
die te Berane ook Turksche berichten
komen, die natuurlijk geheel anders lui
den dan die uit het MonteniegrijnschJes
kamp. Toch zou 'c verklaarbaar zijn dat
daar de Turk eerder succes heeft dan
bij Skoetari, omdat hij aan dien kant
meer troepen heeft. Het valt op dat
Montenegro zich niet bepaald heeft tot
een oorlog in zijn bergen, maar van plan
schijnt hardnekkig in het vijandelijke
land op te rukken. Vooreerst schijnt
hen dit goed te zullen lukken, daar de
Turksche troepen nog wel 100 K.M.
van het oorlogsterrein verwijderd zijn
en het weinigje soldaten dat aan de
Montenegrijnsche grens staat, met de
hulp der Mahomedaansche Albaneezen
niet opgewassen blijken tegen <5e Monte-
negrijnen en Malissoren. Deze hebben
eigenlijk den gelheelen middag storm ge-
loopen tegen de hoogte van Toezi en
Het fort werd door de bezetting met
toonden daarbij hun oude dapperheid,
groote hardnekkigheid verdedigd. De
worsteling vond eerst 's avonds een
einde. j
Siptsanih werd stormenderhand geno
men. Waar de verovering van Wronja
nog slechts een kwestie van korten tijd
is, staat aan den opmarsch van de Mon
tenegrijnsche troepen naar Skoetari niets
meer in den weg.
Tengevolge van de groote uitbreiding
van de gevechtslijn zijn tot noig toe
onmogelijk de verliezen te constateeren.
Er was bij het afzenden vajn dit bericht
(gistermorgen) 15 uren gevochten. De
gevangen genomen bevelhebber van den
berg Detsjits is 's avonds door koning
Nikolaas ontvangen.
Nog wordt uit Belgrado aan de „Deut
sche Tages-Zeitg." gemeld. De morgen-
bladen melden gevechten bij Plannitza,
waar de Turken 600 en de iMontcnegTij-
nen 400 dooden hadden. De Montene
grijnsche batterij bombardeerde een voor
stad van Skoetari.
Uit Podgoritsa wordt aan het Berliner
Tageblatt geseind: De commandant van
het Zuidelijke Montenegrijnsche leger
heeft de rivier Boj.ina overgestoken. Zijn
taak is den versterlctèn berg Tarabesj
bij Skoetari aan te valien.
De Bojjna is de uitwatering van het
meer van Skoetari naar zee.
In Turkije
ziet men verlangend uit naar de
oorlogsverklaringen der drie andere Bai-
kanstaten, daar men vol vuur is voor
den strijd vooral tegen Bulgarije.
De meeste bladen pu'oliceeren voort
durend krijgsliederen. De „Sabuh" geeft
een lied van Abdoel Hakk, den gezant te
Brussel ,den g V: iyrischen dichter
van Turkije, vv;:. ot den oorlóg wordt
aangespoord. De „Tanin" bevat een aan
grijpend gedicht van een onbekend dich
ter, waarin geschilderd wordt, hoe een
stervend Anatoliscli Redif, in de Mon
tenegrijnsche bergen bericht ontvangt
van de overwinning van Turkije over
de vier Baikanstaten, en verheugd uit
roept: „Dat zijn vier feestelijke Bauran-
dagen.
Berichten uit Salotiiki melden dat de
ex-sultan Abdoel Hamid, die bij Saloniki
gevangen wordt gehouden, naar Con-
stantinopel en waarschijnlijk later naar
i Brgssa, 20 K.M. ten Zuiden van de Zee
van Marinora, zal worden overgebracht.
Hieruit besluit men dat de Turken het
voor mogelijk houden, dat Saloniki ia
de handen der vijanden valt.
Overigens vreest men dat dit een j
zeer wreede oorlog
zal worden. De Reischspost te Weenén!
bevat een bericht uit Sofia volgens het
welk aan de Bulgaarsdhe grenzen op,
Turksch gebied benden gevormd vvor-i
den ,die de Turken veel last zullen ver
oorzaken en den komenden oorlog een
wreed karakter zullen geven. Reeds thansj
worden bruggen en telegraafleidingenl
vernield en waterputten gedempt. De lei-i
ders organiseeren bijna in het publiek!
hun benden en deze zijn bijna allen!
reeds in de bergen. Het bekende befn-
denhoofd Sandanski heeft meer dain 2000
man om zich heen verzameld, waarmede
hij de guerilla tegen de Turksche troe
pen reeds begonnen is. Het is hem ge
lukt gemeenschappelijk1 met een ander,
bendenhoofd den pas van Kresna te be
zetten, die van groote militaire betee-
kenis is. Het aantal der benden groeit
voortdurend aan.
Ook in Turksche militaire kringen
beerscht eenzelfde vrees. Koerden en
andere wilde volken, die in het Turk
sche leger opgenomen worden, verheu
gen zich erop slachtingen te kunnen aanr
richten. Aan de verschillende grenzen
moet Turkije reeds ongeveer 300.000
maii geconcentreerd hebben. De mobili
satie loopt echter zeer langzaam van sta
pel. Volgens een telegram uit Konstanti-
nopel aan de Deutsche Tageszeitung
wordt de Turksche vloot mobiel ge
maakt. De ministerraad heeft besloten
alle Montenegrin en uit het land te zet
ten. De Tribune geeft onder den titel;
waarschijnlijke afbreking der
vredes-onderhandelingen
het volgende telegram uit Ouch!y:
Op het laatste oogenblik, toen er
reeds overeenstemming was verkregen
met betrekking tot de voornaamste voor
waarden tot den vrede met Italië, kwam
Turkije met nieuwe onaannemelijke!
eischen voor den dag. Naar alle waar
schijnlijkheid zullen nu de vredesonder
handelingen worden geschorst en zal
Italië den oorlog tegen Turkije met
grooter kracht gaan voeren.
Uit Turksche bron komt echter de me-
dedeeling dat de onderteekening van den
vrede nabij is.
GEMENGD.
Naar luid van een gericht uit
Mex-ico hebben de rebellen een
overwinning behaald op de regee-
ringstroepen bij Escalon. Het heet dat
de regeeringshoepen honderd man aan
dooden hadden. Maar telegrammen, die
door de censuur zijn doorgelaten, be
helzen, dat de verliezen der opstande
lingen nog aanzienlijker zi^n geweest.
Escalon is gelegen in den staat Chi
huahua, in het noordwesten van de repu
bliek, aan de spoorlijn van Lerda naar
Chihuahua (stad). Het treffen heeft dus
niets te maken met de actie der Zapa-
tisten, die in den staat Mexico, betrek
kelijk dicht ten zuidoosten van de hoofd
stad opereeren.
In geheel China heeft men den
lOen October, den dag der revolutie,-
met groote feestelijkheden herdacht. De
eensgezindheid der bevolking bij deze
feesten beschouwt men als een feit van
beteekenis. De president hield na dc
parade audiëntie. De feesten duren drie
dagen.
Volgens een ambtelijk telegram uit
Nicaragua aan den consul-generaal
van dat land te Berlijn, is de rusl in
Nicaragua volkomen hersteld. Berichten,
die het tegendeel melden, zijn niet juist.
Gisteren is van de werf vanThorny-
croft bij Southampton te water gelaten
de torpedojager Hardy, de eerste van
de Engelsche torpedojagers,die
door Dieselmotoren voortbe
wogen zal worden. De Hardy heeft
bovendien een gewone turbinemachine,'
die voor stoomen onder volle kracht zal
worden gebruikt. Dan moet de boot
32 mijl loopen. De Hardy zal met 1" Jan.
gereed moeten zijn.
In de eerste drie kwartalen van dit
jaar zijn er, naar de minister van binnen-
landsche zaken in het Engelsche Lager
huis heeft meegedeeld, in de stralen
van Londen 118 menschen door
autobussen gedood. Voegt men'
er, zegt een blad, de 21 dooden van de
trams bij, dan komt men ongeveer op
een doode om den anderen dao-
