544
WOENSDAG 6 DECEMBER 1922.
vroeger ook wel voorkwam, dat de menschen samenwoonden.
Ik zal dat niet tegenspreken, maar gij zult moeten toegeven,
dat de menschen daarvan terugkomen. Dat is van algemeene
bekendheid en het zou toch niet aangaan, dat die kleine
arbeidershuisjes dubbel zouden moeten worden bewoond.
Vervolgens is door u gezegd, Mijnheer de Voorzitter, dat de
bouwvereenigingen wat soepeler moeten worden, de principe's,
welke in haar statuten zijn vastgesteld, moeten verzachten
en zich tegenover de gemeentebesturen bereid moeten ver
klaren de kleine huisjes te bouwen, welke de Gezondheids
commissie wil zien verrijzen. Ik zou dat bejammeren en ik
zou daaraan mijn goedkeuring nooit kunnen hechten, want
wij hebben heden reeds gehoord, dat de heer Eikerbout bij
wijze van interruptie zeide: gelukkig komt »de Eendracht"
ook al met die kleine huisjes en stelt zij haar eischen ook al
lager! Daarom zal ik mij er altijd tegen verklaren.
Het staat vast, dat er een bepaalde groep van arbeiders
is, die in hun huis iets anders gaan zien dan een varkenshok.
Die arbeiders gaan begrijpen, dat zij in dat huis moeten
wonen en als zij dat gaan begrijpen, dan spreekt het vanzelf,
dat zij andere eischen gaan stellen en dat zij voor het ver
vullen van die eischen ook wel iets willen missen. Dat kan
den Voorzitter en het geheele gemeentebestuur van Leiden
bekend zijn.
De arbeiders, die op het oogenblik wonen in de huizen,
welke door die bouwvereeniging gesticht zijn, leggen er alles
aan ten koste om het daar gezellig en vriendelijk te maken.
Er is een groot onderscheid tusschen de menschen, die uit
de krotten moeten worden verdreven, en de menscben, die
uit zich zelf hoogere eischen gaan stellen aan de plaats, waar
zij dagelijks moeten verkeeren en hun vrouwen en kinderen
moeten achterlaten.
De zaak is dus zoo, dat wij de bouwvereenigingen kalm
op den door haar ingeslagen weg moeten laten voortgaan en
het gemeentebestuur zal moeten zorgen, dat er huisjes komen,
geschikt om personen op te nemen, die verdreven worden
uit de krotten en die niet de minste moeite doen om daar
uit te gaan.
De heer Pera heeft gezegd, dat één van de oorzaken dat
er zoo weinig arbeiderswoningen gebouwd zijn, ligt bij de
bouwvakarbeiders zelf en hij heeft daarbij een beroep gedaan
op een uitspraak van mijn partijgenoot Wibaut, die gezegd
zou hebben: er is met die bouwvakarbeiders niets meer te
beginnen.
Zoo in het algemeen zal dat natuurlijk wel juist zijn. Ik
weet, dat er een' tijd geweest is, dat de bouwvakarbeiders
gebruik maakten van de conjunctuur, die er op dat oogenblik
was; ze wisten dat ze onontbeerlijk waren. Zij hebben toen
een daad verricht, die misschien in de oogen van den heer
Pera afkeurenswaardig is, maar die zij ten slotte toch hebben
afgekeken van de bezittende klasse, want die is er toch tijdens
de mobilisatiejaren niet vies van geweest om aan alle mogelijke
artikelen, ook aan bouwmaterialen, welke men noodig had
om huizen te bouwen, een vies duitje te verdienen boven de
normale winst. Het ware ridderlijk en Christelijk van den
heer Pera geweest als hij daarop ook met een enkel woord
gezinspeeld had. Dan had ik er niet op behoeven terug
te komen.
De Wethouder van de Volkshuisvesting, de heer Mulder,
heeft geen peispectief geopend. Hij zeide aan het slot van
zijn betoog: de tijd is er nog niet voor gekomen om de
krotten te kunnen opruimen. Als de tijd nu nog niet daartoe
gekomen is, laat de Wethouder ons dan eens vertellen wanneer
die tijd er dan wel gekomen zal zijn. Als die tijd er nu niet
is gekomen, dan komt hij nooit meer.
De economische toestand van de arbeidersklasse is, als men
dien op den keper beschouwt, niet zooveel slechter, zeker
ook niet beter, dan in 1910 en daarvóór, en toen heeft men
toch ook te Leiden geen kans gezien om de krotten er
waren toen ook vêel krotten op te ruimen.
De Voorzitter heeft genoemd de krotten bij den Oranjeboom
en aan den Heerensingel. Dat was slechts een druppel in
een emmer water. De heele gribus achter de Haarlemmer
straat bestond ook.
De Voorzitter. ik doe opmerken, dat de heer Bots mede
gedeeld heeft, dat het plan klaar lag voor de Bouwelouwe-
steeg, enz.
De heer Dubbeldeman. Die plannen zijn niet tot uitvoering
gekomen. Men moet het niet afschuiven op den rug van den
oorlog. Vóór den oorlog heelt men betrekkelijk weinig gedaan
anders zou men toch wel met feiten kunnen komen.
Dat schermen met die 1400 woningen vind ik zeer droevig,
want wij weten nog altijd niet de Wethouder heeft ver
zuimd erop te antwoorden hoe groot nu eigenlijk het
tekort is. Had men dan maar aan ons gezegd: wij weten het
zelf ook niet. Nu tasten wij in het duister en denken wij op
een gegeven oogenblik: ge weet het misschien wel, maar ge
deelt het ons niet mede. Dit staat toch wel vast: wil men
bouwen en wil men weten hoeveel men moet bouwen, dan
moet men in de eer ste plaats weten hoeveel wij tekort komen.
Zou het zoo'n groot kapitaal gekost hebben om daarachter te
komen? Als wij dat hadden geweten, zouden wij voor deze
zaak veel gemakkelijker staan en zouden waarschijnlijk ook
geen dikke woorden behoeven te worden gebezigd; maar als
men steeds in gebreke blijft mededeeling te doen van datgene,
waarop wij recht hebben te weten, spreekt het van zelf, dat
wij er op terugkomen.
Nu heeft de Federatie van Woningbouwvereenigingen aan
Burgemeester en Wethouders verzocht het daarheen te leiden,
dat wij binnenkort een statistiek zullen kunnen geven van
den woningnood, maar de heer de Lange heeft toen namens
Burgemeester en Wethouders gezegd, dat het college dat
niet deed, omdat het 't niet noodig vond. Als wij niet
weten hoe groot de woningnood is, ligt dat niet aan ons,
maar aan Burgemeester en Wethouders.
Ik gevoel er niet veel voor, evenmin als de heer Knuttel,
om te wachten totdat de fabrikanten gaan bouwen. Op het
eerste gezicht lijkt dat idee niet onaardig, maar er zouden
practijken uit ontstaan, welke de groote meerderheid van
den Raad niet zou wenschen. De fabrikanten zullen het, geloof
ik, niet doen, maar als zij het doen het is een keer ge
beurd door den touwfabrikant te Leiderdorp, die eenige
huisjes aankocht, omdat hij anders de arbeiders, welke hij
noodig had, niet kon laten komenen een fabrikant aan den
Heerenweg heeft hetzelfde gedaan schieten wij er toch
weinig mede op, want de ervaring heeft geleerd, dat, als zij
huizen koopen, de bewoners er uit moeten om plaats te ma
ken voor arbeiders van buiten. Dat is verkeerd.
De heer Mulder heeft gezegd, dat hij nu en dan denkt, dat
ik voorstander ben van den bouw van kleine woningen,
terwijl ik mij een anderen keer er weer tegen verklaar. Ik
herhaal wat ik reeds gezegd heb: onder bepaalde omstandig
heden zijn de sociaal-democraten bereid genoegen te nemen
met kleinere woningen, maar men mag er geen systeem van
maken. Men moet ook zorgen, dat niet aan de bouwvereeni
gingen de verplichting wordt opgelegd om de taak van de
gemeente over te nemen.
De heer Mulder heeft ook nog gezegd, dat de arbeiders
voor hun mede-arbeiders niets doen en alles van de gemeen
schap vragen. Als voorbeeld noemde hij, dat de Gerefor
meerde Diaconie voor haar werkloozen zorgt, maar hij heeft
niet betoogd, dat die Gereformeerde Diaconieën ook zorgen,
dat iedere Gereformeerde arbeider een woning krijgt. Maar
bovendien, gesteld dat alle arbeiders lid van de Gereformeerde
Kerk waren en aanspraak konden maken op de hulp van de
Gereformeerde Diaconie
De heer Mulder. Dat zoudt gij niet gaarne willen.
De heer Dubbeldemandan zou die Diaconie ook niet al
die menschen kunnen helpen.
De gemeente heeft voor alle arbeiders te zorgen, niet voor
een bepaalde groep onder hen. Ik stel het op prijs, als er
menschlievende menschen zijn, die voor hun medemenschen
opkonden, maar men zal het wel met mij eens zijn, dat de
liefdadige instellingen niet voor alle menschen kunnen zorgen.
Die tijd is vroeger geweest, maar dien zijn wij te boven.
Nu de bewering, dat wij niets zouden doen. De heeren weten,
dat wij de vertegenwoordigers zijn van een klasse, welke niets
heeft te geven, maar toch duif ik verklaren, dat die klasse
nog geeft, wat zij kan geven. Weet men niet, dat, toen in de
venen de nood zoo hoog was, wij wel gelden wisten bijeen te
krijgen en dat wij ook steun hebben verleend aan de Oosten-
rijksche, Duitsche en Russische arbeiders? Als wij er toe in
staat zijn hulp te verleenen, laten wij het niet onder ons en
doen wij op onzen weg datgene wat de Gereformeerde Diaconie
op den haren doet.
De heer Mulder. Allen hebben toen hulp verleend.
De heer Dubbeldeman. Zooals ik reeds zeide, heb ik geen
antwoord ontvangen op rnijn vraag hoe groot het woning
tekort is. Misschien zullen wij dat straks hooren of zullen
Burgemeester en Wethouders ridderlijk genoeg zijn te zeggen,
dat zij het zeiven niet weten. Wij weten dan althans waaraan
wij toe zijn.
Volgens den heer Bots is er reeds veel gedaan om den
bouw van arbeiderswoningen te bespoedigen, Zeker, maar de
gemeente heeft iets meer gedaan. Terwijl de Lichtfabrieken
vrij veel woningruimte hebben opgeslokt, is de gemeente in
gebreke gebleven daarvoor andere huizen in de plaats te
zetten. Nu kan men aanvoeren, dat een deel van de huizen,
door de woningbouwvereenigingen gebouwd, daarvoor in de
plaats zijn gekomen, maar dat is een praatje voor de vaak,
want, als de gemeente woningruimten wegneemt, moet zij
v
