DONDERDAG 5 AUGUSTUS 1915.
105
alle reden is om met het voorstel van Burgemeester en Wet
houders mede te gaari.
En wat nu de exploitatie van de gasfabriek aangaat en de
winsten die de gemeente daaruit heeft getrokken, het is reeds
opgemerkt en het mag zeker niet uit het oog worden ver
loren, dat de gemeente altijd gbedkoop gas heeft geleverd,
dat die prijs altijd is geweest in het belang van de burgerij
en dat er als zoodanig nimmer reden is geweest om op de
exploitatie van de gasfabriek aanmerking te maken.
M. d. V. Ik had den vorigen keer hetzelfde bezwaar tegen
het voorstel, dat ik er op het oogenblik tegen heb, n.l. dat
niet tegelijkertijd met den gasprijs, de prijs van de electri-
citeit wordt verhoogd. Gaarne had ik gezien, dat Burgemeester
en Wethouders tegelijkertijd met dit voorstel, ook met een
voorstel tot verhooging van den electriciteitsprijs waren ge
komen, en ik wil wel zeggen, dat het mij aangenaam zou zijn,
wanneer Burgemeester en Wethouders reden konden vinden
om ook in dit opzicht den druk der gemeente door de gebrui
kers van de electriciteit te doen dragen. Verder is toch ook
van groote beteekenis voor de werking van dit gemeente
bedrijf de leverantie, die Leiden aan de buitengemeenten
doet. Mocht er al iemand wezen, die meende mee te moeten
bevorderen, dat het gemeentebestuur als zoodanig de burgerij
van Leiden in het algemeen ondersteunt door eene levering
van gas beneden den kostprijs, dan wordt dat wel een beetje
al te dwaas, wanneer wij dien steun ook uitstrekken tot de
buitengemeenten. Kortom, ik kan het niet anders noemen
dan onbillijk, wanneer de gasprijs niet is evenredig aan de
kosten, die er aan de fabriek gemaakt worden. De heer van
der Pot heeft gezegd, dat Burgemeester en Wethouders een
verwijt hebben gericht tot de burgerij. Ik moet U bekennen,
dat ik in het stuk van Burgemeester en Wethouders hoege
naamd niets van een verwijt heb kunnen merken; Burge
meester en Wethouders constateeren alleen maar een feit.
Burgemeester en Wethouders zeggen, zooals de Voorzitter
dat heeft uitgesproken, dat wellicht de burgerij, wanneer zij
er attent op werd gemaakt minder gas zou gebruiken. Ik
heb in dezelfde raadszitting toen als mijn oordeel te kennen
gegeven, dat men in dit opzicht niets behoeft te verwachten,
omdat men over het algemeen niet meer gas gebruikt, dan
men op het oogenblik noodig heeft. Ieder zal er toch zooveel
mogelijk op bedacht zijn, om zijn uitgaven niet noodeloos te
vermeerderen, waar men weet, dat al het gas, wat door den
meter gaat, betaald moet worden. Het wil mij voorkomen,
dat men de verhooging van den gasprijs te veel op zich zelf
beschouwt. Ik meen, dat wij de gemeentelijke huishouding
eenigszins in haar geheel moeten bezien en de verschillende
bronnen in aanmerking nemen waaruit de opbrengsten moeten
komen om de kosten der gemeente te kunnen bestrijden. En
dan zal iedereen, bekend met het bedrijf en de exploitatie
van een bedrijf, weten, dat men zooveel mogelijk, wanneer
men ergens eene oorzaak van verlies ontdekt, zijn best
doet om die oorzaak weg te nemen en dien schadepost te
herstellen. Bij rnij is onwillekeurig de gedachte opgekomen,
toen wij beide bestrijders van het voorstel van Burgemeester
eri Wethouders hadden gehoord, dat geen van beide heeren,
naar het mij voorkomt, erg veel begrip heeft van de exploi
tatie van een bedrijf.
M. d. V. Wanneer wij op het oogenblik geen rekening
houden met de schade, die onwillekeurig zal worden aange
bracht, door de verminderde opbrengst van de gasfabriek en
zoodoende deze zaak op zichzelf gaan beschouwen en niet in
verband met de gemeentelijke behoefte in het algemeen, dan
verliest men toch geheel en al uit het oog, dat de gemeente
voor verschillende uitgaven komt te staan, die telkens weder
in deze omstandigheden voorkomen. Met allerlei bijzondere
behoeften komt men in dezen tijd, gevolgen van den oorlogs
toestand. het gemeentebestuur lastig vallen, en de Gemeente
raad ziet zich telkens weer genoodzaakt op menig gebied de
behulpzame hand uit te strekken.
De heer van der Pot wilde met deze verhooging in geen
geval op dit oogenblik medegaan; hij wilde die verhooging
uitstellen tot Januari. Ik zou willen vragen of dit nu een
voorzichtige politiek is. De loop der zaken kan in het verdere
gedeelte van 1915 wat gunstiger worden, dan kan het geval
zich voordoen, dat de hoop door Burgemeester en Wethouders
uitgesproken, wordt verwezenlijkt, dat men nl. in Januari den
gasprijs niet verder behoeft te verhoogen en men zelfs wellicht
tot den ouden prijs kan terugkeeren. Maar het kan ook zijn,
dat alles nog tegenvalt in 1915. Dan zal men in 1916 in eens
moeten komen met een verhooging van den prijs van bijv.
2 cents. En dan wordt de zaak veel erger. Op den duur
kan de gemeente er toch niet toe komen om de gasfabriek
een schadepost voor de gemeente te doen zijn. In zooverre
geloof ik, dat het juist een voorzichtige maatregel is om nu
den prijs met één cent te verhoogen. Mag nu de gemeente,
evenals een particulier, winst maken uit een bedrijf? Reeds
vroeger heb ik betoogd, dat een gemeentebestuur daartoe
alleszins gerechtigd is. Ik zou niet weten waarom niet. Wan
neer op een dergelijke wijze, ongemerkt als het ware, een
belangrijke bate in de gemeentekas kan vloeien, terwijl het
tevens is in het belang van de burgerij, dan zie ik geen
enkele reden waarom de gemeente daarvan geen gebruik zou
mogen maken. Hoezeer het ook mij leed doet, dat wij tot
verhooging van den gasprijs genoodzaakt worden, ik geloof
toch, (lat het zou getuigen van een heel slechte gemeentelijke
politiek, wanneer wij niet insloegen den weg thans door
Burgemeester en Wethouders voorgesteld.
De heer Vergouwen. Ik zal niet in herhalingen treden van
hetgeen door de vorige sprekers is gezegd. Het is waar, dat
de gemeente eertijds groote winsten heeft binnengehaald door
de gasfabriek opgeleverd. Maar de vraag is ook, of die winsten
niet geflatteerd zijn geweest. Toen de recognitie is ingesteld,
is de winst dadelijk minder geworden, waaruit blijkt dat de
winsten vroeger te hoog waren berekend. In de tweede plaats
moet de vraag worden gesteld: Waar is die winst van de
gasfabriek dan gebleven? Die groote winsten zijn aangewend
ten bate van de geheele burgerij, want die heeft daardoor in
de eerste plaats ontvangen goedkoop gas. De winst heeft dus
gestrekt ten voordeele van al degenen die gas gebruiken. In
de tweede plaats is daardoor de hoofdelijke omslag lager ge
bleven. Wij hebben dus met ons allen, de geheele burgerij,
van die winsten door de gasfabriek gemaakt, geprofiteerd.
Nu echter komt er een moeilijke tijd en nu is het ook
rationeel, dat men zegt: wij hebben in den goeden tijd er
van geprofiteerd, er is thans een kwade tijd aangebroken,
derhalve moeten wij nu ook iets meer betalen. Bovendien is
deze regeling maar een noodregeling, alleen geldende voor
den tegenwoordigen kwaden tijd. Wanneer deze voorbij is,
dan staan wij weer voor een nieuwen toestand.
Men spreekt ook over de electriciteitsfabriek en vindt
het jammer, dat de electriciteitsprijs niet verhoogd worden
kan, maar naar mijne meening gaat dat minder gemakkelijk.
De heer van der Elst. M. d. V. Even een opmerking naar
aanleiding van hetgeen door den heer Vergouwen is gezegd.
Toen hij aan het spreken was, dacht ik, dat hij de con
clusie zou trekken uit zijne beschouwingen, dat wij den gas
prijs niet moesten verhoogen, want hij zeide, dat de geheele
burgerij jarenlang de winsten heeft genoten. Eu derhalve nu
het op verlies aankomt, zou dus ook de geheele burgerij het
verlies moeten betalen. Maar toch komt hij tot de conclusie
dat de gasverbruikers alleen het verlies moeten dragen.
Ik geloof dat het verkeerd is, dat de gasverbruikers het
verlies moeten dragen, niet omdat het billijker is, dat de ver
loren winst wordt gevonden op een andere wijze, maar omdat
niet de winst aan de gasverbruikers zelf ten goede is gekomen
zooals de heer Vergouwen zegt, maar aan de geheele burgerij.
De heer van der Pot. Even een antwoord op twee opmer
kingen van den heer Aalberse. Hij heeft mij vooreerst deze
onjuistheid verweten, dat ik verward zou hebben de winst,
die de gemeente door de gasfabriek maakt met de recognitie
voor het gebruik van gemeentegronddie economisch iets
anders is. Dat dit in theorie twee verschillende zaken zijn
ben ik natuurlijk met hem eens, maar in werkelijkheid komt
het toch vrij wel op hetzelfde neer. De heer Aalberse heeft
gezegd: wanneer het gasbedrijf door een particulier werd
geëxploiteerd, dan zou de gemeente hetzelfde doen en ook een
recognitie heften. Dat ben ik ook met hem eens, maar ik ben
het niet met hem eens, wanneer hij van meening is, dat de
gemeente dan ook een dergelijk buitengewoon hoog bedrag
zou vragen van dien particulier en daarop komt juist de zaak
neer. Wanneer de gemeente geen gasfabriek heeft en een
particulier wil een gasfabriek oprichten, dan zal de gemeente
veeleer de zaak aanmoedigen en haar niet tegenhouden door
hooge recognities te vorderen. Als zij het gebruik van den
grond al niet gratis toestaat, wat dikwijls in een dergelijk
geval gebeurt, dan zal zij de recognitie toch zeker laag stel
len. Ik meen dus volkomen in mijn recht te zijn, wanneer
ik, al is het dan economisch niet hetzelfde, toch die f 64000.—
die men uit de recognitie trekt, eene verkapte winst noem.
Verder heeft de heer Aalberse geheel ten onrechte gezegd,
dat volgens mijne meening op grond van de verhooging van
den gasprijs ook die van den electrischen stroom zou moe
ten worden verhoogd. Ik heb er slechts op gewezen, dat het
wenschelijk zou zijn, dat wij de vraag overwogen, of beide
verhoogingen niet moesten samengaan. Dat dezelfde argumen
ten, die worden aangevoerd voor eene verhooging van den
gasprijs, niet gelden tevens voor die van den electriciteits
prijs, dat weet ik wel.
Ik weet wel, dat de kolenprijzen niet in dezelfde mate
drukken op het electrisch bedrijf. Daartegenover staat echter,
dat de electriciteitsfabriek, reeds voordat de kolenprijzen wer
den verhoogd, een zeer aanzienlijk nadeelig saldo opleverde,
n.l. over het vorige jaar niet minder dan f 46000.of, als
men nu hier de recognitie, die f 16000.bedraagt, van dat
