(i E E X T K It A A1) VA\ LEIDEN.
17
INGEKOMEN STUKKEN.
N®. 67. Leiden, 22 Februari 1892.
Ten vervolge op ons rapport van 28 Januari jl. (Ing. Si. n°. .81)
betrekkelijk de kosten van den bouw der Gehoorzaal, hebben wij de
eer bierbij over te leggen het daarbij bedoeld rapport van den Ge
meente-Architect.
Aan den Gemeenteraad. Burg, en Weth. van Leiden.
Leiden, 4 Januari 1892.
Ingevolge Uwe opdracht zal ik trachten de overschrijding van de
stichtingskoslen der Gehoorzaal nog eenigszins uitvoeriger toe te
lichten daar de bijgevoegde staten voor den leek minder begrijpelijk
zijn of in allen geval moeielijk het geheel doen overzien.
1®. Winter schade. De strenge winter overviel ons bij den j
bouw enkele weken voor het gebouw onder de kap was. Ware
ie voorzien geweest dal de vorst zou aanhouden en zoo hevig j
worden, zoo waren de werkzaamheden dadelijk geslaakt. Nu
hoopte men echter dal het een spoedig voorbijgaande vóórwinler
was en het scheen geraden met kracht door te werken, opdat het
gebouw toch nog spoedig onder de kap zou wezen en in hel voorjaar
1891 zou kunnen worden in dienst gesteld, wat èn voor hel publiek
aangenamer èn voor 'de stad voordeelig zou zijn geweest. Den aan
nemer werd dus gelast de nog resteerende metselwerken met portland-
cement te metselen en de stukadoorwerken in de groole zaal voort
te zetten. Dit geschiedde en nu was het niet meer dan billijk dat
de gemeente de meerdere kosten van portland-ceinent hoven de be
schreven tras betaalde en toen de winter aanhield voor verwarming
zorgen moest, daar anders al liet stukadoorwerk zou bevroren zijn.
Aan cement werd 396, aan verwarming 131.75 uitgegeven, terwijl
ƒ107 als schadevergoeding werd betaald voor monteurs welke door
hel niet gereed zijn van het gebouw, oponthoud hadden
De, gang van zaken was door dezen winter een geheel andere ge
worden dan verwacht was en het geheele werk duurde veel langer
dan het geval zou geweest zijn als men vóór den winter onder de
kap ware gekomen en dan geregeld had kunnen doorwerken. Een
noodzakelijk gevolg hiervan was een langduriger extra toezicht, een
verhoogde uitgave van 350 meebrengende.
2®. Verwarmingsinrichting. Bij de avant-projets was door de fabrie
kanten 12000 opgegeven als kosten van een warm water-verwarming.
Met het oog op kanalen en bijkomende zaken werd ƒ15000 hiervoor
uitgetrokken
3 verschillende firma's zonden nu de definitieve plannen in. Burg.
en Weth. droegen de levering op aan de firma Bacon voor 14000.
Echter kwam hier nog veel hij. De souslerreinvloèr ligt hoven water
doch de kelder voor de verwarmingstoestellen bleek zooveel dieper
te moeten zijn dat waterdicht werk moest worden gemaakt, wat
natuurlijk aanmerkelijk meerdere kosten met zich bracht, Een geheel
kanaalnct voor den verschen luchttoevoer was noodig.
Bij de plannen van de Hainholzer fabriek welke f 15000 zouden
kosten, ware vermoedelijk een hesparing op de kanalen mogelijk ge
weest, doch daarbij behoorde machinale luchtinpersing met een gas
motor als drijfkracht; de vrees bestond echter bij mij dat machinale
inrichtingen t» het gebouw altijd stoornis zouden geven; dit blijkt
juist gezien daar èn in Musis Sacrum te Arnhem èn in de Harmonie
te Groningen de motoren tijdens concerten huilen gebruik moeten
worden gesteld. Waar nu zonder machinale drijfkracht de luchtbe
weging moest verkregen worden, waren zeer ruime kanalen noodig
Hoewel nog herhaaldelijk de kanalen vereenvoudigd zijn, bleef met
de ketelhemetseling, de kleppen voor zomervenlilalie en allerlei zaken
welke tijdens de uitvoering van metselaar of timmerman werden ge
vorderd, nog zooveel te verrichten dat de kosten stegen tot ƒ2l7UO
waarvoor een deel als garantie is ingehouden daar het weder nog niet
koud genoeg is geweest voor de definitieve beproeving en de vochtig
heidstoestand van het gebouw ook nog èn te veel brandstof doet
absorheeren èn de trekschoorsleenen nog onvoldoende doet werken.
Ter vergelijking zij hier medegedeeld dat de verwarmingsinrichting
van Musis Sacrum te Arnhem heeft gekost 30600.
3®. Voorzieningen wegens bodemtoestand enz. Vóór het opmaken van
het bestek werd de grond voor den nieuwen bouw besterad, onder
zocht door het hier en daar graven van putten. Hierbij bleek een
goede kleilaag aanwezig te zjjn; dit gevoegd bij het feit dat ook de
oude Gehoorzaal zoogenaamd »op staal" gefundeerd was, gaf van zelf
aan dat die wijze van bouwen ook hier zou kunnen gevolgd worden.
By het maken der fundamentsleuven bleek echter dat men, vermoe
delijk reeds sinds de tijden van het Kalhrijnegasthuis, bij de ver
schillende verbouwingen de beerputten, riolen en kelders in den grond
had gelaten en waarschijnlijk er steeds nieuwe bijgemaakt. Dit kon
natuurlijk zoo niet blijven.
De talrijke beerputten vol beer werden geledigd en met zand, in
water geplempt, gevuld of wel overwelfd, in allen geval zoo voorzien
dat er met een gerust hart verder op kon worden gebouwd. Met
de oude riolen en keldérs werd in hoofdzaak op dezelfde wijze ge
handeld, doch werd ook meermalen het riool plaatselijk geheel vol-
gemetseld, ten einde een beteren voet voor het daarop komende met
selwerk te verkrijgen. Op andereplaatsen, voornamelijk aan de achter
zijde waren, vermoedelijk door lekke riolen en onvoldoende afvloeiing,
moerasachtige plekken ontstaan; daar moest al de derrieachlige grond
uitgegraven en de fundeering zooveel dieper worden gelegd; op één
laats was het zelfs geraden door balken een kunstmatige voet aan
et metselwerk te geven. Ware dit alles vooruit bekend geweest
zoo zou ik den bouw op staal niet hebben durven ondernemen en
een houten fundeering zou zijn voorgeschreven, waardoor de bouw
kosten aanzienlijk zouden zijn gestegen. Een rooster-fundeering on
der het geheele gebouw zou ƒ7000 meer gekost hebben, terwijl het
opruimen van putten enz. toch niet vermeden zou zijn geworden.
Nn meende ik het gevaar van te groote ongelijke zettingen en
eventueel nog voorkomende plaatselijke zakkingen alleen te kunnen
onschadelijk maken door een sterke verankering, waardoor het
gebouw meer één geheel werd en ik achtte het geraden de
zuinigheid bij het te gebruiken ijzer niet te zeer te doen spreken.
Met voldoening mag ik er dan ook op wijzen dat het resultaat
zeer bevredigend is geweest. Geen scheuren welke tot verrassing of
schrik aanleiding konden geven hebben zich voorgedaan. De eenige
scheuren die geconstateerd zijn, waren bijna met mathematische
zekerheid te voorspellen en hebben dan ook met de soliditeit niets
te maken, d. i. 1°. de aanhechting aan het school Aalmarkt; dat ge
bouw gaf natuurlijk niet mede, toen het metselwerk van de Gehoor
zaal «inklonk" of «zette'' en zoo ontstond tijdens den bouw een
scheurtje op den hoven-corridor op het punt van aanhechting; deze
werking was echter van korten duur, want de scheur, dichtgemaakt
in September, vertoonde zich later nagenoeg niet weder; 2®. Kleine
scheuren in het metselwerk boveu de corridor-tochtdeuren; dit met-
selwerk vormt de verbinding tusschen het hooge middengebouw en
de lagere zijgebouwen; het eerste klinkt natuurlijk evenredig aan de
meerdere hoogte, meer in en de verbindingstukjes ondergingen hiervan
de gevolgen; dit was uit den aard der zaak te verwachten en be
duidt niets, daar men deze stukken metselwerk als vullingen zonder
constructieve beteekenis kan beschouwen. Uat ik dan ook op deze
scheuren wijs, doe ik alleen volledigheidshalve en om met te meer
voldoening te kunnen wijzen op afwezigheid van meer beleekencnde
scheuren bij een dergelijken ondergrond eigenlijk te verwachten. Deze
slechte ondergrond had op meerdere onderdeelen invloed. De kappen
waren vrij licht ontworpen; nu moest bijzonder gewaakt worden dat
geen spatten te vreezen zou zijn en daarom werden deze onderdeelen
sterker geconstrueerd, er werd meer hout in gebracht en derhalve
meer kosten gemaakt.
4®. Belendende gebouwen enz. Bij het afbreken van hel bestaande
bleek de toestand van de YVaalsche kerk slecht, ja zelfs zorgwekkend
te wezen. Er teekende zich een sterke werking in dit oude gebouw,
zoo zelfs dat een gaspijp daarin in tweeën spiong De aannemers
hadden veel kosten om ongelukken te voorkomen; dit is natuurlijk
voor hunne rekening, doch ook de gemeente verkreeg aanmei kelijke
extra uilgaven. Zou b. v. de achtergevel Waalsehe kerk zijn bekleed
en dan levens eindmuur kleine zaal worden, nu moest een afzon
derlijke 1' steens muur opgetrokken, evenzoo moesten de zijmuren
verzwaard van af de fundeering.
Ook aan de school en de verhuurde huizen op de Aalmarkt waren
verschillende voorzieningen te treffen.
Voorts was gerekend dat de muren van de voormalige koffiekamer
zouden kunnen behouden blijven en hoogcr opgetrokken. Bij het
werk bleken echter deze muren voor een groot deel uit twee dikten
te beslaan zonder verband, derhalve afgebroken en nieuw opgebouwd te
moeten worden.
5°. Het rabitzwerk behoort tot de in het buitenland gepatenteerde
zaken en heette een geheim. De vertegenwoordiger voor Nederland
voerde vóór de aanwijzing verschillende onderhandelingen over den
prijs welke ik op de aanwijzing mededeelde. Later kwamen er
kwesties over hel al of niet afslukadooren voor. den opgegeven prijs,
over vrijstaande en niet vrijstaande rabitzwanden, over verbindings
middelen van de rabitz-lambriseering en de stijlen ter bevestiging
van den orkeslwand. Het zou zeker onbillijk geweest zijn de aan
nemers geheel de schade te laten lijden, voortvloeiende uit onvolledige
of minder juiste opgaven van den leverancier aan de directie en na
langdurige onderhandelingen werd het naar billijkheid den aannemers
te vergoeden deel in de extra kosten op ongeveer 700 vastgesteld,
waardoor de schade door de aannemers op dit rabitzwerk geleden
nog 1100 bleef bedragen.
6°. Be overhaasting waarmede het bestek werd opgemaakt
Mogelijk wordt tegen deze hoofdoorzaak van bet ontstaan der bij
rekening aangevoerd, dat toch reeds vóór het voorstel omtrent den
houw in den Raad werd behandeld, de begrooling was opgemaakt.
Dit is echter altijd meer een globale raming; de juiste begrooting
kan eerst gemaakt worden als leekening en bestek in hoofdzaak
zijn vastgesteld. De wijze van werken is gewoonlijk deze:
Een avant-projet wordt geteekend en naar die leekening, derhalve
zonder beschrijving of bestek, wordt een begrooting gemaakt. Zijn
de gelden toegestaan, zoo worden de definitieve teekeningen ge
maakt en het bestek in minuut opgesteld. Naar dit bestek met de
teekeningen wordt dan de definitieve begrooting gemaakt; blijkt dan
dat deze hooger wordt dan het gevoteerde bedrag, zoo wordt het
bestek herzien, nagegaan wat bezuinigd kan worden en het geheel
eerst ter vaststelling aangeboden, wanneer de overtuiging is ver
kregen dat het werk voor de uitgetrokken som te maken is. Nog
zuiverder wordt de rekening indien de voornaamste détails vóór de
besteding gereed zjjn, zooals bij de laatslgebouwde scholen gedeeltelijk
het geval was. Voor het nieuwe archiefgebouw zullen nagenoeg alle
détails van beteekenis vóór de besteding gereed zijn.
Bij de Gehoorzaal kon deze goede manier van werken niet gevolgd
worden. Wilde men het gebouw nog vóór den winter 1890/91 onder
den kap en in Maart 1891 in exploitatie zien, zoo moest de besteding
zoo snel mogelijk op het Raadsbesluit volgen. In gewone gevallen
ware het nog mogelijk geweest vóór het Raadsbesluit het bestek ge
reed te maken, doch de onzekerheid omtrent het bouwterrein ver
hinderde dit.
Dadelijk na bet Raadsbesluit werd het bestek opgemaakt en afge
drukt en de besteding gehouden. Tijd voor een definitieve begrooting
was er evenmin als voor het nauwkeurig uittrekken (zooals anders
geschiedt) van alle stukken hardsteen en zandsteen, van alle ijzer,
zink en lood of berekening van wat verschillende ijzeren binten en
andere deelen zouden te dragen hebben en hoe derhalve hun af
metingen moesten zijn. Alles werd zoo goed mogelijk geschal.
Ware tijd geweest voor kalme berekeningen, zoo zou dadeljjk
