Het verzet
Opkcrfegolf.
van de
Leidsche
Universiteit
Prins Willem van Oranje
iheeft de Leidsche Universiteit
gesticht als een „bolwerk van
de vrijheid", „praesidium li-
bertatis". Gedurende de laatste
oorlog, dat is bijna vier eeuwen
later, heeft zijn Universiteit
een zeer zwaren proeftijd door
gemaakt en het mag met vreug
de worden geconstateerd, dat
zii deze heeft doorstaan en dat
zii haar naam daarin heeft
hooggehouden. Dank zij een
beginselvolle houding van ver
zet tegen de onrechtmatige in
grijpingen van den heerschen-
denen laaghartig schendenden
vijand, heeft de oudste Uni
versiteit van den lande over
tuigend getoond, dat zii ook in
moeilijke tijden inderdaad een
bolwerk van de vrijheid is, een
geestelijke vesting, die de haar
toevertrouwde hooge belan
gen, ondanks geconcentreerde
en aanhoudende stormloopen
nooit heeft behoeven prijs te
geven. Dit waren geen aan
vallen van infanterie, kanon
nen, tanks of vliegmachines,
van dezen strijd kon men geen
frontlijn op de oorlogskaart
teekenen en herteekenen. De
pogingen om de Leidscbe Uni
versiteit te overrompelen of
anderszins onder beheer te
krijgen, geschiedden anders, de
strijd was er echter niet ge
makkelijker door
In dezen strijd leefde de
Leidsche Universiteit tevens
haar gehechtheid aan het Huis
van Oranje uit, haar verknocht
heid aan het Vorstenhuis, waar
voor heel Nederland zooveel
liefde en dankbaarheid voelt,
aan welk deze Universiteit
haar ontstaan dankt en van
xv elk Huis alle leden, die ge
studeerd hebben, dit deden
juist aan deze „Oranje-Uni
versiteit".
De Duitschers voelden heel
goed, dat de Leidsche Universi
teit voor hen begeerenswaar-
dig en gevaarlijk tegelijk was.
Het was hun bedoeling, het
Nederlandsclie volk te winnen
voor hun zaak, de Nederlan
ders over te halen tot hun we
reld- en levensbeschouwing,
Nederland daardoor te maken
tot een meewerkend deel van
hun rijk en daarmede de kans
te verhoogen op een Duitsche
overheersching van Europa. Zij
meenden mogelijk terecht
dat deze bedoeling ten opzich
te van ons volk heel wat meer
kans van slagen zou hebben als
zij er bij hun propaganda op
zouden kunnen wijzen, dat deze
Universiteit (met haar welbe
kende naam en met haar vele
connecties in het geheele bui
tenland op hun hand zou zijn,
en als van haar ambtsdragers,
die vaak zoo zelfstandig hun
oordeel en meening plachten te
uiten, het „goede voorbeeld"
van een Duitsche oriënteering
zou uitgaan. Ook hun helpers
de N. S. B.'ers, onze zoo zielige,
maar daarom niet minder ge
vaarlijke en misdadige ver
dwaalde landgenooten. zagen
ait in onder de ophitsing van
den Belgischen landverrader
Van Genechten. En op de nu
zoo bekende, maar toen nog
niet zóó sterk tot ons bewust
zijn doorgedrongen manier van
„stapje voor stapje", werd de
aanval ondernomen.
DE STRIJD BEGON.
Verzet der professoren.
Ondertusschen was de Leid
sche Universiteit albegonnen,
ziah tegen den komenden strijd
te wapenen. De overtuiging,
dat de rede die Seyss Inquart
na zijn komst in Nederland
had gehouden, slechts lijmende
huichelarij was geweest, en de
kneep om Nederland steeds ve
nijniger zou worden aange
haald. bracht enkele Leidsche
hoogleeraren reeds een enkele
maand na de capitulatie ertoe,
een kleinen kring van vertrouw
de ambtgenooten bijeen te roe
pen, om regelmatig den gang
van zaken met elkaar te be
spreken en zoo waakzaam mo
gelijk te zijn en daardoor het
universiteitsbestuur en de col
lega's bijtijds te kunnen waar
schuwen en raden.
Het professorenverzet was
geboren. De structuur van de
Leidsche senaat was gunstig
voor dat plan: sinds jaren
■hadden verschillende profes
sorengezelschappen bestaan, die
eik veelvuldig bijeenkomsten
hadden gehouden, zoodat vele
senaatsleden elkander uitste
kend hadden leeren kennen,
zoowel in hun werk als in hun
persoon. Toch bleek onmiddel
lijk, dat er vele en eigenaardi
ge moeilijkheden zouden moe
ten worden overwonnen. Zoo
deinsden reeds direct ver
scheidene, voorzichtig gepol
ste senaatsleden, terug voor de
gevaren, die aan zulk een ge
heimen kring verbonden waren.
In'dezen tijd ontbond de be
zetter tal van Nederlandsohe
vereenigingen, o.a. die van de
studenten. Dit beteekende een
verzwakking en om, ondanks
dezen maatregel, een nauw con
tact tusschen de studenten van
alle standen en richtingen on
derling. en ook tusschen hen en
de docenten tóch te bevorde
ren, riepen enkele leden van
de „kleine krans", zooals de
juist opgerichte professoren
vriendenkring zich noemde,
een universitaire sportorganisa
tie in het leven.
Verzet der studenten.
Nadat besprekingen met vele
studenten, waaronder voorgan
gers van het toen beginnende
studentenverzet, het wantrou
wen van de studenten hadden
weggenomen en ontslagen be
stuursleden van alle ontbon
den studentenvereenigingen
hun naam onder de desbetref
fende circulaire hadden gezet,
zou de eerste sportprestatie
plaats vinden, een wandeling
van studenten en docenten
naar Katwijk, af te sluiten doox
handiboogschieten.
Maar de versch-benoemde
procureur-generaal Van Ge
nechten greep persoonlijk in en
verbood elke uiting in deze
richting, dreigende met de ern
stigste tegenmaatregelen. De
politie kreeg opdracht, nauw
lettend tegen elke studenten-
sport te waken. De eerste po
ging tot verzet was dus mis
lukt, maar er is later veel
goeds uit geboren En de kiem
was gelegd voor het vertrou
wen van de Leidsche studenten
in de vaderlandsche bedoelin
gen van velen hunner hoog
leeraren.
Jodenverklaring.
Nog een nederlaag moest
worden geïncasseerd. De amb
tenaren, en het eerst van hen
ie professoren, kregen opdracht
te vermelden, tot welk kerk
genootschap zij zelf, hun echt-
genoote, hun ouders en hun
grootouders behoorden of had
den behoord. Het was duidelijk,
dal dit het begin was van de
maatregelen tegen de joden in
Nederland. De -kleine krans"
besloot een poging te onderne
men, de Leidsche hoogleeraren
te doen weigeren, deze „joden
verklaring" af te geven. Er
bleek een pijnlijke weifeknoe-
digheid te bestaan en daarom
werd gevraagd: le) wie wilde
weigeren, hóe weinig weige
raars er ook zouden zijn, en
2e) wie weigeren zou als min
stens 25 ambtgenooten zéker
zouden weigeren. Dit laatste
aantal werd helaas niet be
reikt, ook deze poging was mis
lukt.
Wèl stonden de Leidsche
hoogleeraren mede vooraan bij
het protest, dat over deze ver
klaring werd ingediend. Maar
de meesten hunner moesten la
ter met werkelijk grooten spijt
erkennen, dat het toen een ca-
pitale fout van hen is geweest,
deze oneervolle verklaring te
hebben ingestuurd. Hét hellen
de vlak naar omlaag was er
mee betreden, elk volgend ver
zet zou daar moeilijker door
worden.
Prof. Cleveringa.
Een volgende jodemmaatre-
gel trof de universiteit in het
hart: de joodsche professoren
en lectoren in Nederland wer
den ontslagen. Van de Leidsche
professoren trof dit lot de pro-
HERDENKING VAN HET
370-JARIG BESTAAN DER
LEIDSCHE UNIVERSITEIT IN
DE HOOGLANDSCHE KERK.
Begeleid door talrijke mu
ziekcorpsen en vlaggen, vooraf
gegaan door het corpsvaandel,
bereikte de stoet der 1500 reu-
nisten te half vier de Hoogland-
sche Kerk.
Nadat allen zich met moeite
een plaatsje hadden veroverd
en heel ongedwongen en vrij
wel onopgemerkt H. K. H. Prin
ses Juliana, gekleed in zwart
mantelpak, was binnengekomen
en temidden van haar oud V.V.
S.L.-vriendinnen had plaats ge
nomen, trad de Rector Magni
ficus, Prof. W. v. d. Woude,
gevolgd door het Collegium ci-
vitatis academicae en V.V.S.L.-
bestuur binnen.
Als eerste sprak dan de Rec
tor Magnificus namens de uni
versiteit een kort begroetings
woord tot alle aanwezigen.
Daarna betrad de Praeses
Collegii Civitatis Acedemicae,
den heer W. Geertsema het ge
stoelte.
«Hij herdacht na een begroe
tingswoord het feit dat dit
lustrum werkelijk een mijlpaal
is in de geschiedenis van het
studentenleven, omdat na 1860,
toen het corps officieel erkend
werd, thans voor het eerst alle
studenten in zich heeft opgeno
men en als eenheid naar buiten
optreedt.
Na een extra dankwoord tot
de Rector Magnificus, Prof. Es-
scher en de Burgemeester, wekte
spreker allen op het Io Vivat te
zingen, hetgeen door allen uit
volle borst werd aangeheven.
Hierna volgde de feestcan-
cantate van Jan Engelman.
Tenslotte sprak de Praeses
der Reünisten, Prof. Cleverin
ga:
Hij zeide o.a.: „Het brui-
schende leven vraagt nieuwe
wegen. Het oude moet blij
ven leven in nieuwe vormen,
echter met één uitzondering: de
eigen Leidsche geest, -die alles
doordringt en doortrekt.
Het is een brandend geloof,
dat zich niet laat definieeren
en steeds in daden moet wor
den omgezet. Het is onze
trotsch die wij niet laten varen;
dit is. geen hooghartigheid,
maar fierheid. Zij is gedrenkt
in een strijd voor de vrijheid,
zij weet zich het Praesidium
Libertatis. Haar sterkte is zaak
der vrijheid eii zoo is haar geest
steeds geweest. Als zij deze op
geeft is zij haar bestaan onwaar
dig".
Met de woorden: „Zoo blijft
de Universiteit, alle belangingen
tot schande, de ware Civitas
Academica", besloot spreekr
zijn magistrale rede, die met
een daverend applaus beant
woord werd.
SLECHTS 1 K.G.
AARDAPPELEN MINDER.
Achterstand in den aanvoer
wordt ingeloopen.
De aangekondigde verlaging
van het rantsoen aardappelen
kan reeds thans voor een deel
ongedaan worden gemaakt. De
achterstand in den aanvoer,
die oorzaak was van dezen
maatregel, wordt ingeloopen
door beperking van den afzet
aan den consument.
Voor de week van 23 t/m.
29 September zullen voor per
sonen van 4 jaar en ouder 2
bonnen van elk 1 kg. en een
toeslagbon van 1 kg. voor per
sonen van 13 tot 21 jaar wor
den aangewezen.
Deze wijziging houdt dus in,
dat in de periode van 16 t/m.
29 September niet 4, zooals vo
rige week is bekend gemaakt,
doch 5 kg. aardappelen worden
verstrekt in plaats van normaal
6 kg. Niettemin blijft het com
pensatierantsoen van 800 gram
brood gehandhaafd.
LEIDEN „TURK" EN
UNIVERSITEIT
een eenheid
ondanks verscheidenheid
Ingezonden Mededeeling 3018
fessoren mr. E. M. Meyers,
prof. dr. M. David en mr. H.
Sinzheimer. Het was de decaan
van de juridische faculteit,
prof. mr. R. P. Cleveringa, die
toen weloverwogen en na de
meeste zijner facultetitsgenoo-
ten te hebben ingelicht, alle stu
denten in de rechten bijeenriep
in de groote Gehoorzaal om hen
mee te deelen, hoe de colleges
van de afgezette juridische
hoogleeraren zouden worden ge
regeld en tevens om hun werk
zaamheid te herdenken. Vooral
de gloedvolle woorden, waar
mede hij zijn eigen leermees
ter, prof. Meyers, herdacht en
er openlijk schande over uit
riep dat deze zoo geliefde en
zoo uitstekende, wereldver
maarde kracht en hoogstaande
persoon alleen om zijn afstem
ming aan Leiden en Leiden
aan "hem werd ontrukt, maak
ten diepen indruk. Staande
hieven de aanwezigen in de
overvolle zaal een plechtig
„Wilhelmus" aan en stil gin
gen zij uiteen. Maar reeds on
middellijk toen zij in de gan
gen van het academie-gebouw
waren gekomen spraken de
studenten over de wensehelijk-
heid, een week lang geen col
lege te loopen uit rouw over
dezen slag, hen en de universi
teit zoo wederrechtelijk en zoo
weerzinwekkend toegebracht.
Dit plan, dat tevoren door voor
aanstaande leden van het
„voormalig" Leidsche Studen
tencorps in alle stilte was be
raamd, vond weerklank bij de
studenten van alle faculteiten.
Den volgenden ochtend stonden
bij alle collegezalen groepen
studenten te overleggen, met
als resultaat, dat slechts een
enkele hier en daar een colle
gezaal betrad.
Deze vrijwel spontane reac
tie van de Leidsche studenten
strekt hen tot groote eer. Met
blijdschap werd vernomen, dat
eenzelfde houding was aange
nomen in Delft. Helaas bleven
zulke reacties in de andere uni
versiteiten uit.
Het is algemeen bekend, dat
de bezettende macht alle on
derwijs aan de Leidsche Uni
versiteit en aan de Technische
Hoogeschool te Delft dien-
zelfden dag wegens de „sta
king" der studenten „tijde
lijk" verbood en prof. Cleverin
ga wegens het aanleiding ge
ven tot d-ie steking gevangen
nam. Maar 's nachts was de
rede van prof. Cleveringa door
vele toegewijde handen op tel
van typemachines vermenig
vuldigd en zij werd de komen
de dagen tot in alle uithoeken
van Leiden gelezen, de komen
de weken in alle deelen van
het land. De stem van het ver
zet had aan een van de univer
siteiten geklonken, de eerste
openlijke daad van het univer-
taire verzet, de studentensta
king, werd in de goed vader
landsche kringen met onge
kende vreugde begroet. Te
meer doordat in die eerste oor
logstijd in het algemeen ver
schijnselen van verzet, en ze
ker van verzet in hét open
baar, nog zeldzaam waren en
lang niet dien omvang hadden,
die zij later zouden aannemen.
Poging tot Nazificatie.
De smakelooze soot van laag
allooi, waarmee Van Genech
ten bij deze gelegenheid in de
openbare pers schimpte op de
Leidsche Universiteit, op die
verzameling van strompelende
oude heertjes, maar tegelijk
op dat horzelnest, dat hij zou
uitbranden, (horzels maken
geen nesti kan hier verder on
besproken blijven. Het lokte
een waardig protest uit van den
waarnemend Rector Magnifi
cus en den oudsten assessor op
een audiëntie bij den General
Kommissar für Justiz und Ver-
waltung. Dr. Dr. Wimmer, die
waarschijnlijk niet waardig
genoeg zal zijn geweest om het
naar waarde te schatten.
Het waren dezelfde heeren
die later tot denzelfden Dr. Dr.
over een tweede aangelegen
heid zeer ernstige woorden
zouden richten, nl. over het
duivelsche plan tot nazificatie
van de Leidsche Universiteit.
De heeren, die met Duitsche
hulp op de kussens van het
departement van Onderwijs
waren gaan zitten, hadden te
kennen gegeven, dat de Leid
sche hoogleeraren in de Facul
teit voor Rechtsgeleerdheid,
Prof. Mr. R. Kranenburg en
Prof, Mr. J. C, van Oven zou-
Generaal MacArthur, heeft
een krachtig protest ingediend
bij de Russen, die een Ameri-
kaansche vliegende reuzenves-
ting op 29 Augustus hebben
neergeschoten. De Russen heb
ben verontschuldigingen aan
geboden voor de vergissing.
Volgens inlichtingen uit
welingelichte Japansche krin
gen is de Japansche minister
van. buitenlandsche zaken Sji-
gemitsoe afgetreden. Hij heeft
als persoonlijke afgezant van
den keizer de stukken van
overgave geteekend aan boord
van het Amerikaansche slag
schip Missouri.
Met de handboeien om en
aan elkaar geketend moesten
zich de beklaagden in het pro
ces tegen de oorlogsmisdadigers
van Belsen en Auschwitz naar
de rechtszaal van Lunenburg
begeven. Tot hen behooren Jo
sef Kramer, dr. Fritz Klein en
de vrouwelijke SS-lieden Irma
Grese en Hertha Ehlert.
De eerste viermotorige
vliegmachine van den nieuwen
trans-atlantisehen passagiers-
dienst tusschen de Vereenigde
Staten en Europa is in E
aangekomen
De Grieksche gendarmerie
en politie» hebben thans weer
de verantwoordelijkheid voor
de handhaving van de open
bare orde in het geheele land
van het leger overgenomen.
Largo Caballero, de voor
malige Spaansche republikeih-
sohe eerste-minister is uit de
Russische zone van Duitsch-
land in Parijs aangekomen,
hij betuigde zijn instemming
met de republikeinsche Spaan
sche regeering van Geral.
De heer Louwes, direc
teur-generaal voor de voedsel
voorziening bevindt zich op het
oogenblik in Washington, waar
hij besprekingen voert over
den import van voedsel in ons
land. De heer Louwes heeft
verklaard, dat Nederland voor
de komende zes maanden
300.000 ton mais en 50.000 ton
vleesch noodig heeft,
dien elke maand 90.0
tarwe.
In een plechtighi
het Korte Voorhout,
Haag, heeft de aftreder
missaris der Koningin
provincie Zuid-Holland
A. L. Rutgers, zijn ami
gedragen aan inr. A.
per, griffier van de
Kamer. De aftredende
missaris heeft daar!
woord tot de aanwezige
naren en tot zijn opvol
richt.
De in burgeraanta
ste gemeente in den lam
sterdam, heeft zich ov
lot van de kleinste,
geheeten, ontfermd. 1
tijds zoo lieflijk dorpj
gen in het midden van
tuwe, had tijdens de
gevechten gedurende
termaanden zwaar gele
naar België geëvacuee
volking, bestaande ui
200 personen, vond na d
komst nauwelijks me
ruïnes terug. Dankba
vaardt men thans de t
ken, helpende hand v;
grooten „broer".
De Fransche Max
Paquis, is te Parijs ti
veroordeeld.
GOED NIEUWS V'
REIZIGERS.
De electrische halfun
Rotterdam—Den Haag
getrokken tot Leiden. I
dienst met den elec
trein wordt onderhou.
de lijn Leidsohendair
burgDaan van Nieu1
IndiëDen Haag.
STADSNIEUWS
Ned. R. K. VOLKSI
Morgenavond eersti
vergadering na de 'Ik
van den Ned. R. K. Vb
welke zal worden
den in het Gebouw „Pi
JanvOssensteeg, om 8
avonds. De agenda
o.a.: Bestuursverkiezinf
den worden ontslagen en Lei
den's pseudo-feurgemeester had
daarvan de bedoeling ver
klapt: zii zouden worden ver
vangen door zeven anderen, die
„min of meer" nationaal-socia-
listisch gericht waren.
Inderdaad werd kort daarna
Prof. Van Oven ontslagen,
maar wegens een onderschepten
brief, zoodat het moeilijk was
er op te reageeren. Nu en in de
komende weken bleek hoe las
tig het voor professoren is tot
een gemeenschappelijk optreden
te besluiten. Professoren zijn
in bijzondere mate individualis
tische typen, menschen met
een sterk eigen, zelfstandige
opvatting. Hoewel de leden
van de „kleine krans" en ook
die van een tweede soortgelijke
groep, elk voor zich het goede
doel voor oogen hadden en
allen hun ambt wilden neer
leggen zoodra het duidelijk
zou worden, dat de nazificatie
ging beginnen, had ieder een
eigen constructie over de de
tails, o.a. over de vraag welk
feit als begin van de nazificatie
zou moeten worden opgevat.
Zii, die het ontslag van Prof.
Van Oven als zoodanig zagen,
bleven in de minderheid. De
verordening, om aan het Aca
demisch Ziekenhuis te Leiden
een bordje „verboden voor
Joden" aan te brengen, werd
even later wèl door allen als
voldoende aanleiding opgevat,
maar enkele uren later werd
hen dit motief uit de handen
geslagen, doordat het „gemeen
tebestuur" deze vérordening
introk, waarschijnlijk naar
aanleiding van het besluit van
de medische Faculteit, van den
Directeur en de assistenten
van het (ziekenhuis, hun werk
neer te leggen zoodra dat bord
je zou hangen (welk besluit
nooit officieel is meegedeeld!).
Achtelijke docent!
Toen werd Prof. Kranenburg
op het Departement onder
vraagd over het feit, dat in
zijn leerboek het nazi-recht
niet was behandeld. Een zoo
achterlijk docent kon toch niet
aan een Universiteit worden
gehandhaafd! Dit was de züi-
versten vorm, waarin het nazi-,
ficatie-plan verscheen en de
leden van de beide
besloten £>"e-af te tre
dra hun Collega Kte
zijn ontslag zeni on
Zulks werd aan Dr. I
maal toe liéten zij w<
een massaal aftreden v
mer medegedeeld. De
de heeren van het dep
voelden zich daart
blijkbaar niet rustig.
sche hoogleeraren
Duitschers zou kunnen
opgevat als een demi
dde hen de kogel zou
bezorgen. Deze dreigi
echter niet: de Leidsc
fessoren aohtten het ht
niet aan een Nazi-Un
mee te werken. In de
bevonden zich zeker
doende krachten om
universiteit te bevolk
medewerking van de
professoren zou dus
zijn wilde het geheel
versiteit blijven, maar
den die echte profess
rol van valsche muntei
Het was dus hun pli
niet voor den doo<
wijken.
Als afgezant van he
tement verscheen toer
marechaussee-officier
tenoort, nieuwbakken
het hooger onderwijs,
bijeenkomst van de
krans". Hij zette uitee
hooger onderwijs in
vrijwel stil lag. maar
aan Nederland de ta«
toebedacht, voor heel
het hooger onderwij:
zen oorlogstijd te blij'
zorgen. Welk land k<
'beter doen? En dan
ciaal Leiden worden
hooge centrum van al
naal-socialistisch onde:
wetenschap. Welke un:
kon dat beter doen da
roemde Leidsche? Als
ren echter zouden
wel, dan zou die
Universiteit haar ver
tegemoet gaan.
Het was even stil tc
Huizinga daar tegenox
opgemerkt dat de
tenoort zioh had ver?
Leidsche Universiteit
historisch begrip en
begrip kan niet word'
nietigd. Wèl kan een e
